چهارنوازی مضرابی اصفهان یکی از قطعاتی است که حسین دهلوی (1306-1398)، استاد و موسیقیدانِ فقید ایرانی، برای سازهای ایرانی (زهی مضرابی) و به شکل چندصدایی نگاشته است. این قطعه در سال 1343 نوشته و در 1356 منتشر شد. این اثر در نخستین اجرای «ارکستر مضرابی» در سال 1372، توسط ارکستر بزرگی متشکل از سازهای تار، سنتور، قانون، عود، تنبک و به رهبریِ خود آهنگساز اجرا شده است. قطعۀ حاضر در «اصفهان دو» و با فواصل ایرانی (ربع پرده) نوشته شده است. بیشتر بخشها از لحاظ فرمال، دارای ساختار مربعی و متقارن هستند و بیشتر نیمجملهها با استفاده از تکرار، موتیفهای شبیه به هم و به شکل دو میزانی نوشته شدهاند. اگرچه هارمونی اثر و شیوۀ گزینش و پیوند آکوردها در بیشتر میزانها، شباهت بسیاری به روند هارمونی غربی دارد؛ اما در بخشهایی از اثر که حرکات کنترپوانتیک غالب است، تاثیر نوع پیوندها (به شیوۀ غربی) کمتر به چشم میخورد. در رابطه با ارکستراسیون و نتنویسیِ اثر باید به چند نکته اشاره کرد. یکی اینکه پارتیتور متشکل از سازهای سنتور، تار اول، تار دوم و عود است (در اجرای این اثر گروه سازهای قانون و تمبک نیز دیده میشوند.). دوم اینکه بهمنظور افزایش توانِ اجرایی سنتورها (مودولاسیون)، از خرکهای اضافی استفاده شده است. سومین مورد در خصوص شیوۀ نتنویسی و برخی تکنیکهای بهکار گرفته شده است. نام سازها و برخی اصطلاحات، همچون «باز» و «پوش» که معادل غربی آنها را میتوان sul tasto و sul ponticello دانست؛ به زبان فارسی نوشته شدهاند. علاوه بر این، برای نتنویسی سنتور از کلید سل و تار از کلید سل و باس (فا خط چهارم) استفاده شده است. علیرغم اینکه ساز عود با کلید سل نوشته شده، اما صدادهی واقعی آن، یک اکتاو بمتر است.
میزان 1 تا 9
فرمال و مدال: این بخش متشکل از چهار نیمجمله و دوم موتیف ریتمیک – ملودیک (میزانهای 1 و 2) است. در میزان اول، موتیف «الف» با پرشی از درجۀ 5 (بهنوعی نمایان) به درجۀ 1 بالایی آغاز میشود و سپس در میزان دوم با استفاده از موتیف «ب»، در سکانسی پایینرونده دوباره به درجۀ 5 در میزان سوم میرسد. پرش موجود در موتیف میزان سوم اینبار کوچکتر شده (فاصله سوم) و در میزان چهارم، بیانِ دوبارهای از میزان دوم دیده میشود. این روند با کمی تغییرات تا پایان میزان ششم ادامه مییابد. میزان 7 و 8 را میتوان نیمجملۀ پایانی این بخش دانست که بار اول با استفاده از حرکتی بالارونده و پیوسته (بهعنوان رابطی کوچک) دوباره به ابتدای قطعه وصل شده و در تکرار (ولت دوم، میزان 9) روی شاهد میایستد.
چندصدایی: در ضرب اول میزان 1 از آکورد دو مینور (I)، بخش اولِ ضربِ دوم از آکورد سل ماژور (V) و در نیمضربِ پایانی دوباره از آکورد درجه I استفاده شده است. بنابراین دهلوی در همان ابتدای اثر، با استفاده از پیوند (از چپ به راست) I-V-I، مد اصفهان (مینور) را تثبیت میکند. هارمونیِ میزان دوم، هارمونیِ نمایان است که در ضرب اول بهصورت آکورد هفتم ناقص (آکوردی چهارصدایی و بدون پایه) و در ضرب دوم بهصورت تریاد پایگی (آکورد سه صدایی) ظاهر شده است. بهتعبیری دیگر میتوان در ضرب اول میزان دوم، حضورِ آکورد چهار-شش کادانسی را احساس کرد و ضرب دوم را آکورد نمایان در نظر گرفت.
تسلسل هارمونیک موجود در میزان سوم V-IV-Vاست؛ که در میزان چهارم به درجه I (در ضرب اول) و سپس VI در ضرب دوم وصل میشود. هارمونی میزان پنجم متشکل از IV-V-VI است که در میزان ششم به V متصل شده و با تغییر فضا تا میزان 7 ادامه مییابد. (همچنین ضربهای ضعیف میزان 7 را میتوان بهعنوان درجه VI و IV تعبیر کرد. تسلسل هارمونیک میزان 8 شامل I-V-K-V است که در ولت دوم، هارمونی درجه یک جای آنرا میگیرد.
سازبندی: ملودی اصلی در این بخش توسط ساز سنتور اجرا میشود و در بیشتر میزانها، تار اول ملودی اصلی را با حرکت موازی به فاصله ششم پایینتر همراهی میکند. در این بخش، خط تار دوم و عود را (علیرغم اینکه در بعضی از لحظات، حرکات مخالفی نسبت به ملودی اصلی دارند)، نمیتوان مستقل دانست. بنابراین به تعبیری در 9 میزان ابتدایی، شاهد یک خط صوتی هستیم که توسط بخشهای دیگر تقویت و رنگآمیزی شده است.