یکی از بحث برانگیزترین و پرابهام ترین مراحل در فرایند طراحی مرحلۀ شکل گیری ایده یا کانسپت طراحی است. فارغ از دیدگاه ها و نقطه نظرات متفاوتی که در رابطه با ایده پردازی وجود دارد؛ اغلب در میان دانشجویان به خصوص در سالهای اول تحصیل ابهاماتی در این باره دیده می شود. معمولاً دانشجویان از ارائۀ توضیحی روشن در رابطه با ایدۀ اولیه در طراحی پروژه های خود گریزانند. همچنین در برخی موارد از ایده یابی آثار معماران بزرگ نیز درک روشنی ندارند. اگرچه در این خصوص همواره نظریات متفاوتی ارائه شده است؛ اما همچنان نوعی بیگانگی در مواجهه با ماهیت ایده وجود دارد. شاید بتوان این موضوع را پرسش همیشگی دانشجویان دانست که : فرایند طراحی را از کجا باید شروع کنیم؟ ایده اولیه از کجا می آید؟ آیا ایجاد ایده های خلاقانه نوعی توانایی ذاتی محسوب می شود یا قابلیت یادگیری دارد؟
بهتر است پیش از آن که منابع ایده پردازی و روش های خلق ایده بیان شود؛ با مفهوم و چیستی ایده و کانسپت آشنا شوید. کسب آگاهی از تفاوت های ظریفی که این دو واژه با یکدیگر دارند به درک بهتر هر یک و بهبود کاربرد آن در فرایند طراحی کمک می کند.
در واقع ایده و کانسپت مفاهیم نزدیک به هم هستند که در بسیاری از گفتگوهای معماران مترادف با یکدیگر به کار می روند. اما برخی از صاحب نظران در پی نگاهی موشکافانه به تفاوت هایی میان این دو دست یافته اند:
ادوارد وایت در کتاب مفاهیم پایه در معماری بیان می کند که : کانسپت ها از تحلیل مسئله حاصل می شوند.آنها در هر مرحله از طراحی و با هر مقیاسی پدید می آیند و ماهیت سلسله مراتبی دارند.
پل لازیو فرایند اکتشاف در معماری را شامل دو بخش می داند: ابتکار و شکل گیری کانسپت. ابتکار به دنبال کشف ایده های بکر برای موضوع طراحی است. روی کاغذ آوردن کشف، به صورت نوشته یا گرافیک، که تعیین کنندۀ مسیر اصلی توسعۀ پروژه خواهد بود؛ تشکیل کانسپت است.
برایان لاوسون کارفرما، استفاده کننده، قانون گذار و طراح را به عنوان چهار مولد اصلی مطرح می کند.
شاید بتوان محصول طراحی را پاسخی مشترک به رویکرد پروژه و محدودیت های موجود دانست. تولد ایده در ذهن طراحان از نظر زمانی مقدم بر ساخته شدن کانسپت توسط آنها است. ایده ها از جنس تفکراتی هستند که جایگاهشان در ذهن طراح است و وقتی به صورت یک راه حل ارائه شوند تبدیل به کانسپت خواهند شد. به طور کلی ایده، نقطه شروع معماری است و کانسپت پس از آن شکل می گیرد. در واقع ایده ها ماهیت ذهنی و کانسپت ها ماهیت عینی دارند.
سرآغاز فرایند طراحی مواجه شدن طراح با مسئلۀ طراحی است. پس از آن بستر به مثابۀ ظرفی دربرگیرندۀ محصول و موضوع به مثابۀ منتقل کنندۀ ویژگی های محصول تعریف می شود.
آنچه در تحقیقات صورت گرفته از طریق مصاحبه با برخی از معماران حرفه ای کشور به دست آمده است؛ منابع ایده پردازی معماران را در دو دستۀ عوامل معطوف به مسئله طراحی (بستر و موضوع طراحی) و عوامل معطوف به طراح (دانش و نگرش طراح) قرار می دهد. نتایج این تحقیقات نشان می دهد عوامل معطوف به مسئلۀ طراحی، بیشترین سهم در منابع ایده پردازی را در میان معماران حرفه ای کشور به خود اختصاص داده است.
