بخش‌های پایانی رمان برادران کارامازوف تبدیل به یک درام دادگاهی مهیج میشود؛ دادگاه رسیدگی به پرونده فئودور کارامازوف که قتل ناگهانی او باعث بروز اختلافات خانوادگی و اجتماعی میشود و در آن دیمیتری کارامازوف متهم اصلی پرونده است.
داستایوسکی کلاسیک است و نگرانِ جایگزینی سیستم غربی لیبرالی به جای ارزش‌های سنتی-مسیحی روسی.
دادگاه کارامازوف، برای او سمبلیک است و آن را نمادِ سنتِ مدرن غربی می‌داند و بدیهی است که از این ظرف برای تقویت دلیل محکومیت اشتباه دیمیتری استفاده میکند.
داستایوسکی در برادران کارامازوف با تفصیل به جزئیات برگزاری دادگاه پرداخته است و فرآیند رسیدگی به پرونده کارامازوف در این اثر چند ویژگی به خصوص دارد؛
اول. علنی بودن رسیدگی
دادگاه علنی مخالفان و موافقان بسیاری دارد؛
بسیاری از نظام‌های حقوقی دادگاه علنی را سازوکاری در جهت عدالت قضایی می‌دانند. اما فئودور داستایوسکی در رمان برادران کارامازوف دادگاه علنی قتل فئودور کارامازوف را مظهر تمایل مردم به تفریح عمومی در محل محاکمه قضایی می‌داند او معتقد است که این گردهمایی برای اجرای عدالت نیست بلکه برای لذت بردن از لفاظی و رقابت میان وکلای مشهور به عنوان «مسابقه‌ای بین گلادیاتورها» است.
در این میان ایوان کارامازوف که آشفته و از وضعیت خسته است با فریادهای متوالی دادگاه را سیرک می‌نامد.
دوم. وجود هیئت منصفه
سیستم قضایی در روسیه شامل جلسات عمومی و محاکمات هیئت منصفه بود.
داستایوسکی به طور فزاینده ای از توانایی این ساختار در قضاوت منصفانه انتقاد میکند.
هیئت منصفه در این پرونده حقیقت را فهم نمی‌کند، حتی معنی برخی از الفاظی که وکلای پرونده از آن استفاده می‌کنند را نمی‌داند و با موج شورانگیز دادگاه فورا احساساتی و در این راستا حقیقت مدام تحریف و دگرگون میشود.
سوم.فساد دستگاه قضایی
الف. رفتار و قضاوتِ احساسی قاضی
یک دقیقه، قاضی هیئت منصفه را متقاعد می کند که دیمیتری گناهکار است، و دقیقه بعد تحت تأثیر استدلال وکیل سعی میکند او را بی‌گناه جلوه دهد.
قاضی همچنین با تلاش برای نشان دادن فئودور به عنوان یک پدر متواضع و اخلاقی که همه روس ها از او هستند، حقیقت را تحریف و سعی در جهت‌دهی غیرمنصفانه افکار حضار دارد.
ب. مخدوش ساختن حقوق متهم در روند دادرسی
دیمیتری سعی میکند از خود دفاع کند اما دفاعیاتش مدام از سمت قاضی پرونده سرکوب و ساکت میشود؛
در انتهای دادگاه زمانی به او فرصت دفاع داده میشود که از لحاظ روحی و جسمی، پریشان و خسته است و قدرت استدلال ندارد.
پ. فساد کارشناس پرونده
کارشناس پزشکی در مسکو بدون ملاقات با دیمیتری به درخواست کاترینا معشوقه دیمیتری به جنون موقت او شهادت می دهد، حتی وکیل مدافع دیمیتری نیز از این شهادت پشتیبانی نمی کند. شهادت کارشناسی مضحک به نظر می‌رسد و روند دفاع را با مشکلاتی مواجه میکند.
چهارم. محکومیت و یک اشتباه استراتژیک
در نهایت در پی شهادت اشتباه خدمتکار خانه گریگوری، شهادت‌های‌مکرر و ارائه مدارک نامربوط و گمراه‌کننده برای روند پرونده علیه دیمیتری کارامازوف، رفتارهای جنون‌آمیز و نامتعادل ایوان که منجر به دیوانه‌انگاری او و عبور از شهادت صحیح او علیه اسمردیاکوف میشود، فضای احساسی که حاصل رفتارهای قاضی، حضار و هیئت منصفه است، دیمیتری کارامازوف بی‌گناه به ارتکاب قتل با برنامه‌ریزی قبلی محکوم میشود و سرانجام این امر به تبعید او به سیبری با اعمال شاقه منجر میشود. همچنین این مورد نشان می‌دهد که دادگاه روسیه در نیمه دوم قرن نوزده به درجات و انواع مختلفی از قتل عمد قائل بوده است.
