پیشینه فیبر نوری در ایران به دهۀ شصت برمی‌گردد؛ مجتمع تحقیقاتی در تهران که به تولید فیبر نوری منجر شد و به انجام پروژه‌های بزرگی در این زمینه انجامید. در این مطلب پس از ارائۀ تعریفی از فیبر نوری، دربارۀ پیشینۀ تولید فیبر نوری و اجرای پروژه‌های مربوط به آن سخن خواهیم گفت.
فیبر نوری چیست؟
در تعریف تخصصی، فیبر نوری موج‌بری به شکل استوانه است از شیشه یا پلاستیک. دو ناحیۀ مغزی دارد و غلافی با ضریب شکست متفاوت، به اضافۀ دو لایۀ پوششی پلاستیک.
بر اساس قانون اسنل، ترتیب ضریب شکست‌های مغزی و غلاف شرط انتشار نور در فیبر نوری است. گاهی انتشار نور در فیبر نوری به مشکل برمی‌خورد که به دلایلی مختلفی است از جمله: جذب فروسرخ، جذب فرابنفش، پراکندگی رایلی، خمش و فشارهای مکانیکی.
پیشینۀ فیبر نوری در ایران
در اوایل دهۀ شصت بود که پژوهش‌هایی در زمینۀ فیبر نوری صورت گرفت. مجتمع فیبر نوری ایران در منطقۀ پونک تهران راه‌اندازی شد. پس از آن در سال 67 کارخانۀ تولید فیبر نوری در یزد شروع به کار کرد. در سال 73 تولید فیبر نوری با ظرفیت 500 هزار کیلومتر شروع شد. استفاده از فیبر نوری در شهرهای دیگر گسترش پیدا کرد، با این چشم‌انداز که یک شبکۀ ملی مخابرات نوری همۀ آن‌ها را به هم پیوند دهد.
اولین خط مخابراتی فیبر نوری در سال 67 بین تهران و کرج ایجاد شد. و اولین پروژۀ بزرگ فیبر نوری بین سال‌های 69 تا 73 با 700 کیلومتر کابلو 13 هزار کانال بین چندین مسیر با هزینۀ حدود 40 میلیارد ریال اجرا شد.
در سال‌های 74 تا78 توسعه پروژۀ دیگر فیبر نوری با 11600 کیلومتر کابل و 620 هزار کانال بین شهری انجام شد. این پروژه در زمان برنامۀ دوم توسعه انجام شد و 654 میلیارد ریال هزینه داشت. در سال‌های 79 تا 83 ،17850 کیلومتر و دو میلیون کانال بین شهرهای کشور اجرا شد که هزینۀ آن 1035 میلیارد بود.
به طور کلی در سال‌های برنامۀ پنج‌ساله اول حدود ۱۵۷۷ کیلومتر فیبرنوری شامل خطوط اصلی، بین‌الملل و بین مراکز شهری و در برنامۀ پنج‌سالۀ دوم حدود ۷ هزار و ۳۵۱ کیلومتر خطوط اصلی و بین مراکز شهری فیبر نوری در ایران اجرا شد.
در برنامۀ پنج سالۀ سوم، بین سال‌های 79 تا 83 پیش‌بینی شده بود ۱۷۱۳۲ کیلومتر فیبرنوری اجرا شود که تا پایان برنامۀ سوم بیش از 16000 کیلومتر آن برای بهره‌برداری آماده بود.
پروژه‌های فیبر نوری در ایران
پروژه تار نوری آسیا، شبکۀ مخابراتی فیبر نوری بین اروپا و آسیا است؛ از شانگهای چین شروع می‌شود و در فرانکفورت آلمان تمام می‌شود. 24000 کیلومتر طول دارد. از کشورهای ایران، چین، ازبکستان، قرقیزستان، و ترکمنستان، اوکراین، ترکیه و آلمان می‌گذرد و ظرفیت حمل 7560 کانال تلفنی را دارد.
این پروژه ارتباط مخابرات داخلی و بین‌المللی کشورهای عضو را برقرار می‌کند. مسیر اصلی که پروژه در ایران طی کرده است ۲130 کیلومتر است. ورودی این خط در مرز بازرگان در آذربایجان غربی و خروجی آن در باجگیران در استان خراسان است. این خط از شهرهای تبریز، زنجان، قزوین، تهران، سمنان، شاهرود، سبزوار و قوچان عبور می‌کند.
این پروژه بین جاسک و فجیره در سال ۱۳۷۰ به طول ۱۶۰ کیلومتر فیبر نوری اجرا شد. این پروژه در امارات بهره‌برداری شد. ارتباطات بین‌المللی بین ایران و کشورهای خلیج فارس را بهبود بخشید.
پروژۀ مهم دیگر فیبر نوری در ایران ساخت لوله‌های نوری POF ،PCF وQOF در کشور است. محققان ایرانی از از سال 1378 پژوهش برای تولید فیبر نوریPolymer Optical Fiber ، Plastic Clad Fiber را در مرکز فناوری تخصصی آغاز کرده بودند و در سال 88 موفق شدند در شهر اصفهان این نسل از فیبرهای نوری را تولید کنند.
فیبرهای نوری POF در انتقال نور مرئی و بسیاری موارد دیگر کاربرد دارد. سرعتی حدود 40 گیگابایت در ثانیه را پوشش می‌دهند که از فیبرهای نوری شیشه‌ای چهارصدبرابر بیشتر است.
فیبرهای PCF ،QOF کاربردهای خاص و مهمی در صنایع مختلف دارند؛ این نوع از فیبرها در سنسورها و به منظور انتقال دیتا بسیار کار آمدند.
تولید این فیبرها دستیابی به ابزارآلاتی را فراهم کرد که قبلاً در انحصار بعضی از دولت‌ها بود و به این واسطه جلوی خروج حجم قابل توجهی ارز از کشور را گرفت.
