هفته گذشته توییتر فارسی شاهد تقابل دو کارزار توییتری با مضمون بیماری کرونا بود. انتشار خبرهای ضد و نقیض درباره تصمیم مسئولان برای خرید واکسن کرونا ذیل برنامه جهانی تأمین واکسن کرونا (کواکس)، افکار عمومی را به این نتیجه رساند که ایشان تمایلی برای خرید واکسن از سایر کشورها نداشته و بر ساخت واکسن در داخل کشور تمرکز کرده‌اند.
در نتیجه این برداشت، برخی از کاربران توییتر خرید واکسن را با هشتگ #واکسن_بخرید در فضای مجازی مطالبه کردند. این هشتگ به سرعت در توییتر فارسی گسترش یافت و شامگاه ۳۰ آذر به پرطرفدارترین هشتگ ایران تبدیل شد. کارزار اصلی مرتبط با این هشتگ اما شامگاه ۴ دی به اوج خود رسید. پیش از آن تبلیغات دعوت به حضور در این کارزار توسط کاربران مختلف در فضای مجازی پخش شده بود. اگر چه این بار گروهی دیگر از کاربران کارزاری دیگر با محوریت هشتگ #واکسن_میسازیم به تقابل با این کارزار پرداختند. این نوشتار کوتاه قصد دارد تحلیلی مختصر از فعالیت کاربران حامی این دو کارزار ارائه دهد. داده‌های مربوط به این نوشتار از طریق API توییتر جمع‌آوری شده است و سپس با استفاده از روش‌های تحلیل داده بررسی شده‌اند.
همانطور که پیش‌تر ذکر آن رفت، کارزار توییتری #واکسن_بخرید ۳۰ آذر، کمی پس از ساعت ۱۲ ظهر آغاز شد و همان شب اولین اوج خود را تجربه کرد. پس از دو روز گروهی دیگر از کاربران به آرامی کارزار توییتری خود با محوریت هشتگ #واکسن_میسازیم را آغاز کردند. نقطه تقابل این دو کارزار در شامگاه ۴ دی اتفاق افتاد و بنا بر داده‌های توییتر، مدافعان خرید واکسن موفق شدند موج قوی‌تری در این شبکه اجتماعی ایجاد کنند و برای مدتی هشتگ نخست این شبکه در ایران باشند.
این گزارش هیچ گونه تحلیلی درباره گرایشات سیاسی این دو گروه ارائه نمی‌دهد. نمودارهای به دست آمده صرفا مشارکت در هر کارزار را نشان می‌دهد. چند نکته درباره این نمودارها حائز اهمیت است:
۱) برای نمایش توییت‌ها، حالت‌های با/بدون شمارش بازتوییت‌ها[1] و نقل قول‌ها[2] در نظر گرفته شده است. اگر چه هر سه این موارد به عنوان یک توییت جداگانه در پایگاه داده توییتر ثبت می‌شود ولی فهم میزان واقعی توییتهای اصلی یا مبدأ برای تحلیل ضروری است.
۲) یکی از روش‌هایی که برای ترندسازی انجام می‌شود، بازتوییت اتوماتیک توییتهای حاوی یک هشتگ خاص است که توسط بات‌های توییتری انجام می‌شود. در داده‌های هر دو کارزار مورد بررسی، عملکرد ربات‌گونه توسط برخی اکانت‌ها مشهود است. اگرچه تعداد اکانت‌هایی با این رفتار برای نگارنده هنوز نامعین است و نیاز به بررسی بیشتر دارد.
۳) یکی دیگر از روش‌های ترندسازی، ساخت اکانت‌های مختلف برای پشتیبانی از یک کارزار است. عموما چنین اکانت‌هایی پس از مدتی توسط توییتر به دلیل رفتار مشکوک معلق می‌شوند. به همین دلیل گروه‌های منتفع باید عمل ساخت اکانت را به صورت دوره‌ای انجام دهند. به همین دلیل است که یکی از روش‌های شناسایی کاربران غیر واقعی، توجه به تاریخ ساخت اکانت و میزان محتوای تولیدی توسط آنان است. به همین منظور تعداد اکانت‌هایی که در فاصله یک ماه گذشته ساخته شده به تفکیک کارزار‌ها در نموداری نمایش داده شده است.
۴) پس از تحلیل داده‌های به دست آمده مشخص شد کاربران هر کارزار در کنار هشتگ اصلی، هشتگ‌های دیگری را نیز در توییتهای خود استفاده کرده‌اند که این هشتگ‌ها نیز به تفکیک کارزار در نمودارهای جداگانه آمده است. همچنین قریب به یک سوم توییتهای کارزار واکسن_بخرید به زبانی غیر از فارسی نوشته شده‌اند.
۵) از مقایسه میان دو موج مربوط به کارزار واکسن_بخرید می‌توان فهمید که فعالیت کاربران یک ماهه در موج اول اثر کمتری نسبت به موج اول داشته و می‌توان ادعا کرد تبدیل شدن هشتگ این کارزار به پرطرفدارترین موضوع توییتر ایران در شامگاه ۳۰ آذر توسط کاربران قدیمی‌تر صورت گرفته است. همچنین نسبت بازتوییت به توییتهای اصلی در کارزار واکسن_میسازیم بیشتر از نسبت مشابه در کارزار دیگر است. اگر چه این نسبت در کارزار دیگر نیز از موج اول به دوم افزایش پیدا کرده است. این موضوع نشان می‌دهد که عملیات بازتوییت در کارزار واکسن_میسازیم بیش از کارزار واکسن_بخرید انجام شده است.
در پایان توجه به این نکته ضروری است که نمی‌توان ادعا کرد فضای توییتر فارسی نمایانگر تمایلات جامعه ایرانی است. به دلیل محدودیت‌های وضع شده از سوی حاکمیت بر این شبکه اجتماعی، فضای توییتر بیشتر در اختیار نخبگان سیاسی قرار گرفته است. اما نمی‌توان از تأثیرات این شبکه اجتماعی بر مناسبات سیاسی و اجتماعی چشم پوشید. شاید به همین دلیل باشد که بسیاری از مسئولان نظام از جمله نمایندگان دوره جدید مجلس حضور پررنگی در این شبکه اجتماعی دارند. شبکه‌ای که به تصمیم برخی از همین افراد، سایر گروه‌های جامعه از حضور در آن محروم شده‌اند.
[1] Retweet
[2] Quote
