در ششم آذر ماه 1402 انتشارات آریاناقلم با همراهی مجموعه‌های زیبال و فیدیبو نشستی برگزار کردیم. این گردهمایی پیرامون کتاب «کسبوکار پلتفرم‌ها» نوشتۀ مایکل ای.کوسومانو، آنابل گور و دیوید بی.یوفی برگزار شد که توسط آقایان شهرام خلیل‌نژاد، میثم ورزی و خانم نجمه ناظمی ترجمه شده و در سال 1402 به چاپ اول و دوم رسیده است.
به‌طور کلی پلتفرم‌ها یک مدل کسبوکار هستند که افراد و سازمان‌ها را برای هدفی مشترک یا به اشتراک‌گذاری منبعی مشترک به یکدیگر متصل می‌کنند. مثل علی‌بابا، آمازون،گوگل و… . البته همهٔ پلتفرم‌ها یکسان نیستند و ارزش یکسانی ایجاد نمی‌کنند. آنها روش‌های مختلفی برای کسب درآمد دارند.
آنها ممکن است به‌طور مستقیم محصول یا خدمتی مستقل را نفروشند. پلتفرم‌ها همچنین می‌توانند هزینه‌های جست‌وجو و مبادلات را کاهش دهند.
نویسندگان «کسبوکار پلتفرم‌ها» ، در این کتاب به موضوعاتی مثل چیستی پلتفرم، انواع پلتفرم‌ها، علت شکست پلتفرم‌ها، آیندهٔ کسب‌وکارهای پلتفرمی، نکاتی که در ساختن پلتفرم باید به آنها توجه کرد، مسئولیت کسب‌وکارهای پلتفرمی دربرابر جامعه، کاربران و … پرداخته‌اند.
همچنین در این کتاب داده‌های مربوط به ۲۰۹ کسبوکار پلتفرمی در آمریکا در طی بیست سال بررسی شده است و در نهایت به ۴ اشتباه رایجی رسیدند که باعث شکست این پلتفرم‌ها شده‌اند. اشتباهاتی مثل زمان‌بندی اشتباه در ورود به بازار، خودبرتربینی و نادیده‌گرفتن رقبا، قیمت‌گذاری اشتباه و بی‌اعتمادی کاربران.
این برنامه در دو بخشِ توصیف کتاب از نگاه مترجم و پنل گفت‌وگو برگزار شد. در بخش اول مترجم کتاب آقای شهرام خلیل‌نژاد ارائه‌ای از کتاب و روند ترجمه داشتند. و در بخش دوم، پنل گفتگو با حضور آقایان نیما قاضی (هم‌بنیان‌گذار علی‌بابا)، احمد ایزدپور (مدیر عامل جاباما)، علیرضا کامرانیان‌فر (مدیرکل سابق توسعۀ کسبوکار گروه دیجی‌کالا) و امیرعلی صبور به‌عنوان مدیر پنل شکل گرفت.
آقای شهرام خلیل‌نژاد در بخشی از صحبت‌هایشان به‌عنوان نمایندۀ مترجمین این کتاب، به نقش و جایگاه پلتفرم‌ها و نفوذ مدل کسبوکار پلتفرمی در دنیای کسبوکار اشاره کردند.
«اوبر، بزرگترین شرکت تاکسی‌رانی جهان مالک هیچ وسیلۀ نقلیه‌ای نیست؛ فیسبوک بزرگترین شرکت رسانه‌ای جهان هیچ محتوایی تولید نمی‌کند؛ علی‌بابا، ارزشمندترین شرکت خرده‌فروش جهان هیچ انباری ندارد؛ و ایربیانبی، بزرگترین شرکت اقامتگاهی جهان هیچ اقامتگاهی ندارد.»
سپس مثال‌هایی از پلتفرم‌های مختلف داخلی و خارجی مثل ایربیانبی، دیجی‌کالا و جاباما ارائه کردند و به روند رو به رشد ورود پلتفرم‌ها به دنیای کسبوکار، نقش آنها در بهره‌وری، و ضرورت وجود آنها با گذر سال‌ها اشاره کردند.
در ادامه به‌طور خلاصه در مورد موضوعاتی مثل هم‌آواسازی، حاکمیت باز، سازمان جامعه‌محور، اثر شبکه‌ای، چندخانه‌گی و انواع پلتفرم‌ها مثل سوپرپلتفرم، متاپلتفرم، پلتفرم تراکنشی، نوآورانه، B2B، B2C، P2P و … صحبت کردند.
در آخر از تجربۀ همکاری با انتشارات آریاناقلم و داستان ترجمۀ کتاب گفتند و در نهایت با تأکید بر جمله‌ای از نویسندۀ کتاب «کسبوکار پلتفرم‌ها»، صحبتشان را به پایان رساندند.
«وای به حال کسب‌و‌کارهایی که استراتژی و مدل کسبوکار پلتفرمی، تحلیل کلان‌داده‌ها، هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی ودر به‌طورکلی آن‌چه امروز قوانین جدید بازی به‌نظر می‌رسند را درک نمی‌کنند.»
داستانِ چگونه پلتفرمی شدن کسبوکار، اولین موضوع گفت‌وگو را شکل داد و اعضای پنل از تجربه‌های شخصی‌شان گفتند. در این بین به معمای معروف مرغ و تخم‌مرغ که از موضوعات مهم و اساسیِ شکل‌گیری پلتفرم‌هاست اشاره شد. موضوعی که در کتاب هم در چند بخش به آن اشاره شده است.
در بخشی از کتاب کسبوکار پلتفرم‌ها به چهار گام برای ساخت پلتفرم اشاره شده که حل معمای مرغ و تخم‌مرغ در مرحلۀ دوم و بعد از انتخاب طرف‌های بازار پلتفرم قرار گرفته است.
به گفتۀ نویسندۀ کتاب «کسبوکار پلتفرم‌ها»، برای حل این معما شرکت‌های پلتفرمی باید تصمیم بگیرند که ابتدا کدام طرف بازار را وارد بازی کنند و ارزیابی کنند کدام طرف برای جلب علاقه و جذب طرف مقابل، اهمیت بیشتری دارد. اینجا پای سه دستۀ انتخاب استراتژیک به میان می‌آید.
از نگاه آقای ایزدپور هرچند این مسئله خیلی ساده به نظر می‌آید اما در واقع حل کردن آن سخت است. ایشان به راه‌حل کتاب در مورد یارانه دادن اشاره کردند و اهمیتی که تشخیص درست آن دارد. اینکه عمیقاً باید بفهمیم نیاز عرضه‌کنندۀ کسبوکار ما چیست و یارانه برای او چه تعریفی دارد و در نهایت یارانه در پلتفرم ما چه تعریفی دارد.
در بخش سؤال و جواب پنل گفت‌وگو، خانم محمدی مدیرعامل انتشارات آریاناقلم با مثالی از پلتفرم ایربیانبی، سؤالی در مورد موضوع قانون‌گذاری در پلتفرم‌ها پرسیدند. اینکه قانون‌گذاری در پلتفرم‌های ایران به چه صورت انجام می‌شود و چقدر این نگاه مسئولانه در پلتفرم‌ها وجود دارد؟
در پاسخ به این سؤال، به بخش‌های انتهایی کتاب اشاره شد و دو سویه بودن این قانون‌گذاری‌ها برای کاربران و پلتفرم‌ها. اینکه وقتی پلتفرمی در آستانۀ اثر شبکه‌ای قرار می‌گیرد، مجبور است بر روی قانون‌گذاری خود کار کند.
اثر شبکه‌ای به این معناست که رشد کسبوکار و ارزش آن به تعداد مخاطبان بیشتر بستگی دارد. یعنی اضافه شدن هر کاربر ارزش محصول و خدمات را افزایش می‌دهد. از طرفی کاربران فعلی، زمانی که محصول یا خدمت توسط کاربران دیگر پذیرفته شود، از آن بهره‌مند می‌شوند.
برای مثال ما در صورتی می‌توانیم از محصولی مثل تلفن هوشمند استفاده کنیم که دیگران هم این محصول را داشته باشند تا قابلیت‌ها و ویژگی‌های این محصول برای ما قابل استفاده باشد.
کتاب «کسبوکار پلتفرم‌ها» این مسئله را این‌طور بیان می‌کند که «هرچه پلتفرم‌ها به لحاظ مقیاس و قدرت رشد می‌کنند، تحت بررسی‌های موشکافانه‌تری قرار گرفته و باید از مجموعه قوانین متفاوتی پیروی کرده یا پایبندی خود به قوانین موجود را بیشتر کنند.»
در ادامۀ این نشست به فراز و نشیب‌های شکل‌گیری دو پلتفرم ایرانی دیجی‌کالا و جاباما اشاره شد، واقعیت کسب‌وکارهای پلتفرمی از نگاه نیما قاضی بررسی شد، و به سؤال آیا پلتفرم در ایران کسبوکار سودآوری است یا خیر پاسخ داده شد. شما می‌توانید متن کامل گزارش این نشست را در وب‌سایت انتشارات آریاناقلم مطالعه کنید.
