این روزها بازار ارزهای دیجیتال پرتب وتاب است، و ما هر روز شاهد ساخت پروژه‌های جدید بلاک چینی در حوزه‌های مختلف هستیم. در حال حاضر بیش از 14 هزار رمز ارز وجود دارد و همین امر بررسی پروژه‌ها را سخت کرده است. با توجه به اینکه بازار ارزهای دیجیتال بازاری نوپا است و گذشته از این بر ساخت پروژه‌های بلاک چینی هیچ نظارتی صورت نمی‌گیرد، ممکن است بسیاری از این پروژه‌ها کلاهبرداری باشند. بنابراین، در حال حاضر برای اینکه بتوان به راحتی مفهوم فعالیت رمز ارز ها را درک کرد و آنها را شناخت دسته‌بندی انواع ارز دیجیتال بسیار ضروری است. در این مقاله، قصد داریم انواع ارزهای دیجیتال را به شما معرفی کرده و مهم‌ترین دسته‌ها را مورد بررسی قرار دهیم.
ارزهایی که بر بستر فضای مجازی و به صورت دیجیتال شکل گرفته‌اند، ارز دیجیتال گفته می‌شود. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی از جمله آنها است که برای انجام تراکنش‌ها به صورت دیجیتال و بدون نیاز به حضور در بانک ایجاد شده اند. ارز دیجیتال انواع مختلفی دارد که رمز ارزها یا کریپتوکارنسی‌ها نوعی از آنها به شمار می روند.
رمز ارزها یا همان ارز های دیجیتال از فناوری بلاک چین استفاده می‌کنند تا به صورت غیرمتمرکز و بدون نیاز به سیستم بانکی به خلق ارزش بپردازند. ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز هستند و امنیت آنها را تکنیک‌های رمزنگاری تامین می‌کنند. قیمت لحظه ای ارزهای دیجیتال را میتوان از طریق صرافی های آنلاین کسب کرد.
برای تقسیم‌بندی رمز ارزها میتوان از پارامترهای مختلفی استفاده کرد. اما مهم‌ترین پارامتر کاربرد آنها است. در این مقاله ابتدا دسته‌بندی از منظر الگوریتم اجماع را مورد بررسی قرار می دهیم. سپس، به بررسی انواع ارزهای دیجیتال از منظر ماهیت و کاربرد خواهیم پرداخت.
پس از اینکه بیت‌کوین ظاهر شد و معاملات آن ارز ش یافت، تکنولوژی بلاک چین به سرعت گسترش پیدا کرد و ارزهای دیجیتال جدید وارد بازار شد. همانطور که تعداد ارزهای دیجیتال افزایش می یابد، تقسیم‌بندی‌هایی نیز برای رمز ارزها صورت می گیرد. در آموزش مبحث ارزهای دیجیتال، بررسی دسته‌های مختلف آنها حائز اهمیت است. در ادامه به آموزش و بررسی این تقسیم‌بندی‌ها می‌پردازیم.
می توان گفت در دسته‌بندی کلاسیک انواع ارزهای دیجیتال، بیت‌کوین به تنهایی یک دسته را به خود اختصاص داده است. بیت‌کوین اولین رمزارزی است که در حوزه بلاک چین ایجاد شده است و تکنولوژی‌های جدیدی به بازار ارائه کرده است. سرمایه‌گذاران بسیاری بر روی آن سرمایه گذاری کرده اند، چرا که در مقایسه با سایر پروژه‌های ارز دیجیتال از امنیت بسیار بالایی برخوردار است. علاوه بر این مدل اقتصادی هوشمندانه و غیرمتمرکز بودن ویژگی‌هایی هستند که همچنان بیت‌کوین را پرچمدار ارزهای دیجیتال نگه داشته است.
با ارائه بیش از 14 هزار ارز دیجیتال که برخی از آنها مقیاس‌پذیری و گستردگی کاربرد بیشتری نسبت به بیت‌کوین دارند، بیت‌کوین همچنان ارزشمندترین پروژه بلاک چینی شناخته شده است که کاربرد آن در انتقال همتا-به-همتای پول به شکل غیرمتمرکز و امن است. تا به حال هیچ ارز دیجیتالی به ارزش بازار بیت‌کوین نرسیده است.
به تمام ارزهای دیجیتال به غیر از بیت‌کوین، «آلت کوین» گفته می‌شود. آلت‌کوین‌ها ویژگی‌های مشترکی با بیت‌کوین دارند اما از برخی جهات با آن متفاوت هستند. به عنوان مثال، برخی از آلت‌کوین‌ها الگوریتم اجماع متفاوتی نسبت به بیت‌کوین دارند. تفاوت مهم دیگر، تفاوت در کاربرد آلت‌کوین‌ها است. بیشتر این ارزها، کاربرد بیت‌کوین را با استفاده از مکانیزم‌های مختلف مثل قراداد هوشمند به سایر امور زندگی بشر گسترش داده‌اند.
اگرچه در تعریف گفته شد آلت کوین تمام ارزهای دیجیتال به غیر از بیت‌کوین را شامل می‌شود اما، داشتن بلاک چین نیز در این تعریف گنجانده می شود. معمولا منظور از آلت‌کوین، ارزهای دیجیتالی است که بلاک چین مخصوص به خود را دارند. دسته دیگر ارزهای دیجیتال که بلاک چین ندارند، دسته سوم یعنی توکن‌ها را تشکیل می‌دهند.
توکن‌ها پروژه‌های ارز دیجیتالی هستند که بلاک چین مخصوص خود را ندارند و از بلاک چین‌های معروف به عنوان بستر فعالیت خود استفاده می‌کنند. ساخت توکن بر روی بلاک چین‌هایی مانند ارزهای دیجیتال «اتریوم»، «سولانا» و «کاردانو» که از قراردادهای هوشمند پشتیبانی می‌کنند، امکان پذیر است. ساخت توکن بسیار راحت بوده و حتی در کمتر از یک ساعت نیز میتوان آن را ساخت. بنابراین، توکنی معتبر و خوب است که پروژه بنیادی و قوی داشته باشد.
توکن‌ها با توجه به کاربردهایی که دارند به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. از طرفی توکن‌های مربوط به هر شبکه بلاک چینی را میتوان به صورت مجزا یک دسته از ارزهای دیجیتال نامید. به عنوان مثال اکوسیستم زنجیره هوشمند بایننس شامل توکن‌های ساخته شده بر بستر بایننس است.
ارزهای دیجیتال برای رسیدن به اجماع به منظور تایید و ثبت تراکنش‌ها از الگوریتم های اجماع متفاوتی استفاده می کنند. در این تقسیم‌بندی دو دسته خیلی مهم مربوط به الگوریتم‌های اجماع «اثبات کار» (Proof of Work | PoW) و «اثبات سهام» (Proof of Stake | PoS) است. در الگوریتم اجماع اثبات کار، نودها برای اینکه بتوانند به اجماع برسند باید توان محاسباتی خود را در اختیار شبکه قرار دهند.
در الگوریتم اجماع اثبات کار، سیستم‌های قوی کامپیوتری با حل معادلات ریاضی، کاربران فعالیت درستکارانه خود را تضمین می‌کنند و در عوض، پاداش شبکه را از ارزهای جدید استخراج شده دریافت می‌کنند. به رمز ارزهایی که از این الگوریتم اجماع استفاده می‌کنند «ارزهای قابل استخراج» (Mineable) گفته می شود و امکان استخراج فقط برای این دسته از رمزارزها وجود دارد. «بیت‌کوین»، «نسخه اولیه اتریوم» و «لایت‌کوین» از جمله معروف‌ترین ارزهای دیجیتالی هستند که از این الگوریتم استفاده می‌کنند.
در الگوریتم اثبات کار مصرف انرژی بالا و هزینه‌های محاسباتی بسیار زیاد است. به همین دلیل نوع جدیدی از الگوریتم اثبات با نام اثبات سهام در ارزهای دیجیتال به کار گرفته می شود. در این الگوریتم، هر کاربری ارزهای دیجیتال خود را در شبکه قفل می‌کند و به اندازه ارزهای قفل شده خود امکان شرکت در فعالیت تایید و ثبت تراکنش‌ها را پیدا می‌کند.این الگوریتم یک شکال دارد و آن این است که توکن‌های شبکه را احتکار کرده و قیمت آن را بالا می‌برد. خود این الگوریتم نیز در نحوه تایید و ثبت تراکنش‌ها به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شود. ارزهای دیجیتالی مانند «کاردانو»، «ایاس»، «سولانا»، «اتریوم2 » و «ترون» از جمله ارزهایی هستند که با این الگوریتم اجماع اثبات سهام کار می کنند.
علاوه بر این دو الگوریتم، الگوریتم‌های دیگری نیز برای اجماع استفاده می‌شود. «اثبات ظرفیت» (Proof of Capacity | PoC) الگوریتم اجماعی است که در آن کاربران، فضای ذخیره‌سازی خود را به منظور تایید و ثبت تراکنش‌ها در اختیار شبکه قرار می‌دهند. هر چقدر ظرفیت حافظه بیشتر باشد، امکان ثبت و تایید تراکنش‌ها و در نتیجه کسب پاداش، بیشتر خواهد بود. «اثبات سوزاندن» (Proof of Burn | PoB) نوع دیگری از الگوریتم اجماع است که به منظور اثبات وفاداری کاربران از آنها می‌خواهد تا بخشی از دارایی‌های خود را با ارسال به یک آدرس ناشناس از بین ببرند.
«پلتفرم‌های قرارداد هوشمند» (Smart contract platform) یکی از اصلی‌ترین دسته‌های انواع ارز دیجیتال است که کاربردهای زیادی را در بستر بلاک چین فراهم کرده است. پلتفرم‌های قرارداد هوشمند، بلاک چین‌هایی هستند که از قراردادهای هوشمند و نرم‌افزارهای غیرمتمرکز پشتیبانی می‌کنند. کاربران می‌توانند با قراردادهای هوشمند مختلفی که در این پلتفرم‌ها وجود دارد تعامل داشته و از آن برای اهدافی مثل سیستم وام دهی، قفل کردن دارایی‌ها یا ایجاد انواع توکن‌ها استفاده کنند.
برای فعالیت در این پلتفرم‌ها نیاز است که هزینه تراکنش شبکه پرداخت شود که نوع ارز و مقدار پرداختی در هر پلتفرم متفاوت است. معمولا از ارز اصلی شبکه به عنوان ارز پرداخت تراکنش‌ها استفاده می‌شود. پلتفرم‌های «اتریوم»، «سولانا» و «پلیگون» از جمله معروف‌ترین پروژه‌های این حوزه هستند.
اینترنت نسل سوم یا وب 3 یکی از حوزه‌های جدید و در عین حال جامع ارزهای دیجیتال است. در حالی که اینترنت نسل دوم توانست برخی معایب نسل اول را با درگیر کردن کاربران در فرآیند تولید محتوا حل کند اما همچنان مشکل حاکمیت پلتفرم و استفاده از داده‌های کاربران و نقض حریم خصوصی آنها در نسل دوم اینترنت وجود دارد. پروژه‌های ارز دیجیتال نسل سوم در تلاشند تا این مشکل را برطرف کنند.
تکنولوژی‌های مختلفی مانند «رایانش مرزی» (Edge Computation)، «هوش مصنوعی» (Artificial Intelligence) و «اینترنت اشیا» در گسترش حوزه وب 3 تاثیر‌گذار هستند اما اصلی‌ترین تکنولوژی استفاده شده بلاک چین و رمزارزها می باشند. بلاک چین امنیت داده‌ها را تامین می کند، حریم خصوصی کاربران را حفظ می کند و دخالت سازمان‌ها در امور مختلف را کاهش می دهد. علاوه بر این سیستم اقتصادی غیرمتمرکز برای اپلیکیشن‌ها ایجاد می‌کنند.
ارزهای دیجیتال وب 3 در حوزه‌های مختلفی فعال هستند. در حوزه ذخیره‌سازی داده پروژه‌هایی مانند «Filecoin» و «Arweave» به دنبال ایجاد نقش پروژه‌های نسل دومی مثل «دراپ‌باکس» و «آمازون» هستند. بخش مهم دیگری که در اینترنت وجود دارد پردازش داده‌ها است. در این بخش نیز پروژه‌های بلاک چینی مانند «Ocean» وجود دارند. پروژه‌هایی مانند «Handshakes» و «Unstoppable Domains» به دنبال ایجاد سیستم دامنه به صورت غیر متمرکز و حذف نهادهای واسطه‌ای مانند «Icann» هستند. در نهایت، بسیاری از پروژه‌های بلاک چینی این حوزه نیز به دنبال غیرمتمرکز کردن خدمات ارائه شده در اینترنت هستند. به عنوان مثال پروژه «Audius» یک پلتفرم پخش موسیقی غیرمتمرکز و «Mirror» پروژه انتشار داده به صورت غیر متمرکز است.
«امور مالی غیرمتمرکز» که با نام «دیفای» نیز شناخته می‌شود یک سیستم مالی باز جهانی است که برای عصر اینترنت ساخته شده است. این سیستم،جایگزین سیستم‌های مالی سنتی غیرشفاف، به شدت کنترل شده و با زیرساخت‌های قدیمی و فرسوده شده است. این حوزه جایگزین‌های مناسبی برای ارزهای محلی و بانکی به کاربران ارائه می‌دهد و از این طریق فعالیت‌های مالی به صورت جهانی به راحتی امکان پذیر است. با استفاده از دیفای امکان دریافت وام، پرداخت وام، انتقال پول، خرید بیمه و پیدا کردن سرمایه‌گذار برای کاربران فراهم می‌شود.
بیش از 370 پروژه ارز دیجیتال در این حوزه فعالیت می‌کنند. پلتفرم‌های خرید و فروش مثل صرافی‌های غیرمتمرکز و پلتفرم‌های وام‌دهی و وام‌گیری از جمله بخش‌های مهم در حوزه دیفای هستند. از جمله رمز ارزهای معروف در این حوزه میتوان به ارز دیجیتال ترا (LUNA)، ارز دیجیتال چین‌لینک (LINK)، رمزارز آوه (AAVE) و رمز ارز میکر (MKR) اشاره کرد.
رمز ارزهای مورد استفاده در صرافی‌های ارز دیجیتال نوعی دیگر از انواع ارزهای دیجیتال هستند که برای معاملات در صرافی‌ها استفاده می‌شوند. این ارزها، هم برای «صرافی‌های متمرکز» و هم «صرافی‌های غیرمتمرکز» وجود دارند و هدف ایجاد آنها با یکدیگر متفاوت است. اگر کاربران از این ارزها در صرافی‌های متمرکز برای پرداخت هزینه ترید و معامله‌گری خود استفاده کنند، مشمول تخفیف می‌شوند. علاوه براین، استفاده از این ارز دیجیتال می‌تواند سبب حذف هزینه انتقال ارزهای دیجیتال و یا ایردراپ ارزهای دیگر به استفاده‌کنندگان بشود.
در صرافی‌های غیرمتمرکز، ارز دیجیتال صرافی به عنوان توکن حاکمیتی عمل می‌کند. دارندگان این ارزهای دیجیتال بر حسب تعداد توکن‌هایی که در اختیار دارند می‌توانند به پروپوزال‌های ارائه شده رای داده و مسیر حرکتی صرافی را مشخص کنند. همچنین، برای جمع‌آوری هزینه‌های تراکنش‌ها در بستر صرافی غیرمتمرکز امکان استیک این ارزها نیز وجود دارد. ارزهای دیجیتال مربوط به صرافی‌های متمرکز «بایننس» (BNB)، «اف‌تی‌ایکس» (FTT) و «کوکوین» (KCS) و همچنین ارزهای مربوط به صرافی‌های غیرمتمرکز «یونی‌سواپ» (UNI)، «سوشی‌سواپ» (SUSHI) و «پنکیک‌سواپ» (CAKE) از جمله معروف‌ترین رمز ارزهای این دسته هستند.
دسته مهمی از انواع ارزهای دیجیتال، استیبل‌کوین‌ها (Stablecoins)هستد که ارزش آنها ثابت است. استیبل‌کوین‌ها به معامله‌گران کمک می‌کنند تا ارزش دارایی‌های خود را در زمان‌هایی که نیاز است، ثابت نگه دارند. میتوان گفت استیبل‌کوین‌ها دنیای واقعی را به دنیای رمزارزها متصل می‌کنند. این دسته از ارزهای دیجیتال را بسته به پشتوانه‌ای که دارند میتوان به انواع مختلف زیر تقسیم کرد.
رمز ارز تتر از جمله معروف‌ترین استیبل‌کوین‌ها با پشتوانه ارزهای فیات است. به ازای هر تتر موجود در بازار ارزهای دیجیتال، معادل دلاری آن توسط شرکت پشتیبان در بانک‌ها و موسسات مالی ذخیره می‌شود. با توجه به اینکه منشا تولید این ارزهای دیجیتال شرکت‌های متمرکز می باشد، امکان ردیابی دارایی‌ها و قفل کردن آنها توسط شرکت وجود دارد. به نوع دوم استیبل کوین‌ها که مبتنی بر دارایی‌های فیزیکی مثل طلا و نفت هستند «توکن‌های دارایی» می‌گویند.
توکن‌های با ارزش ثابت که پشتوانه ارزهای دیجیتال دارند، همواره ارزشی معادل با ارز دیجیتال مورد نظر دارند اما، با توجه به تغییر قیمت دلاری ارز دیجیتال مورد نظر، ارزش دلاری این ارزهای دیجیتال نیز ثابت نخواهد بود. مثالی از این توکن‌ها «رپدتوکن‌ها» هستند که به منظور استفاده از کوین‌ها در یک بلاک چین دیگر ایجاد می‌شوند.
میم‌کوین‌ها دسته‌ای از ارزهای دیجیتال هستند که با حمایت گرو‌های مختلف معروف و محبوب می‌شوند. بسیاری از این ارزهای دیجیتال کاربردی نیستند و هیچ هدف علمی و عملی پشت آنها وجود ندارد. بنابراین، میم‌کوین‌ها بی‌ارزش‌ترین نوع ارزهای دیجیتال هستند. با این وجود، به دلیل تبلیغات زیادی که گروه‌های حامی میم‌کوین‌ها از ارزهای خود می‌کنند و سفته بازی که روی این ارزها صورت می‌گیرد، قیمت آنها در طی مدت زمان کوتاهی با رشد وحشتناک همراه می‌شود.
کسب سودهای چند صد درصدی از این پروژه‌ها، افراد را برای فعالیت در آنها ترغیب می‌کند. معروف‌ترین ارز دیجیتال این دسته «دوج‌کوین» (DOGE) است که در سال 2013 به عنوان شوخی با فضای ارزهای دیجیتال ایجاد شد و با تبلیغ توسط ایلان ماسک، توانست ارزش خود را تا نزدیک‌های یک دلار نیز برساند. ارز شیبا اینو (SHIB) یکی دیگر از ارزهای معروف این دسته است که در هفته‌های گذشته با رشد شدید قیمتی همراه بوده است.
یکی دیگر از انواع ارز دیجیتال که در سال‌های اخیر به شدت گسترش پیدا کرده است، «توکن‌های غیر قابل معاوضه» یا ان اف تی (Non-Fungible Tokens | NFT) است. این دسته از توکن‌ها در برابر توکن‌های قابل معاوضه مثل بیت‌کوین ایجاد شده‌اند که هر کدام از سکه‌های آنها ارزش یکسانی دارند. در واقع در توکن‌های غیر قابل معاوضه، هر سکه‌ای که ایجاد می‌شود منحصر به فرد است و کاملا با دیگر سکه‌ها متفاوت است حتی اگر ظاهر آنها یکسان باشد.
این توکن‌ها را میتوان در آثار هنری، توکن‌های هواداری و شخصیت‌های بازی های دیجیتالی که منحصر به فرد هستند استفاده کرد. همچنین، این توکن‌ها می‌توانند به عنوان شناسه کاربران در محیط‌های مجازی استفاده شوند. در سال‌های آینده با گسترش دنیای مجازی و متاورس استفاده از این ارزها نیز گسترش خواهد یافت. رمز ارزهای «انجین» (ENJ)، «تتا» (THETA)، «چیلیز» (CHZ)، «فلو» (FLOW) و «اکسی اینفینیتی» (AXS) از جمله ارزهای فعال در این حوزه هستند.
اما در نهایت ارزهای دیجیتال به چند موردی که در بالا ذکر کردیم محدود نمی شود و دسته بندی های زیادی برای آنها در نظر گرفته شده است.
با افزایش قیمت ارزهای دیجیتال، روز به روز شاهد ایجاد ارزهای متعددی در حوزه‌های مختلف و افزایش تعداد آنها هستیم. امروزه، بیش از 14 هزار ارز دیجیتال وجود دارد که آشنایی و درک فعالیت همه آنها امری دشوار است. طبقه‌بندی ارزهای دیجیتال در دسته‌های مختلف، کار شناسایی و درک آنها را حت می‌کند. البته هر ارز دیجیتال می‌تواند در چندین دسته قرار گیرد و چند کاربرد مختلف داشته باشد. بیش از 60 دسته مختلف برای ارزهای دیجیتال تعریف می‌شود که بیشتر آنها مربوط به اکوسیستم ارزهای اصلی است. در این مقاله، انواع ارز دیجیتال با اشاره به مهم‌ترین و پرکاربردترین دسته‌های آنها بررسی شد.
