سیستم انتقال قدرت در خودرو، بسیار پیچیده است و اجزای فراوانی دارد. در اصطلاح عام، به این سیستم جلوبندی خودرو گفته می‌شود و نقش آن در حرکت درست و مناسب خودرو، بسیار اساسی و حیاتی است. می‌توان اینطور گفت که اصلا ماهیت ماشین به این سیستم بسته است و هر گونه نقص و خطایی در آن، نه تنها عملکرد خودرو را مختل میکند، بلکه به سایر اجزا نیز آسیب می‌رساند. همانطور که گفتیم، در سیستم انتقال قدرت، اجزای مختلفی وجود دارد؛ همه این اجزاء نیز در کنار هم، هماهنگ با یکدیگر و با همکاری هم، کار می‌کنند. اجزای این سیستم، عبارتند از: کلاچ، که مهمترین جزء به حساب می‌آید؛ گیربکس، گاردان، دیفرانسیل و پلوس. از طرف دیگر، کلاچ نیز خود به قطعات مختلفی تقسیم می‌شود که از مهمترین آن، می‌توان به دیسک و صفحه اشاره کرد.
ما در مقاله‌ی امروز، قصد داریم تا این اجزا را برای شما شرح دهیم؛ وظایف هر کدام را تک تک برایتان توضیح دهیم، از کاربرد اصلی دیسک و صفحه برایتان صحبت کنیم؛ قطعات دیگری مثل بلبرینگ را به شما معرفی کنیم؛ به علاوه، از عواملی که در تمام شدن عمر دیسک و صفحه تاثیر دارند حرف بزنیم و در نهایت، شما را با روش تعویض این قطعات، آشنا کنیم؛ با ما همراه باشید.
ساده‌ترین بیان ممکن، می‌توان اینطور گفت که وظیفه سیستم انتقال قدرت، منتقل نمودن قدرت ایجاد شده توسط موتور، به چرخها است. به عبارت دیگر، نیروی مکانیکی تولید شده توسط موتور اتومبیل، توسط پیشرانه‌ی خودرو، به چرخها منتقل شده و در نهایت، خودرو را به حرکت می‌اندازد. می‌توان اینطور ادعا کرد که هر قطعه‌ای مابین موتور خودرو و چرخ‌های آن، سیستم انتقال قدرت نامیده می‌شود. از جمله دیگر وظایف این سیستم، می‌توان به قطع و یا وصل کردن قدرت، تغییر توان موتور و البته تنظیم گشتاور چرخها، اشاره نمود.
منظور ما از تغییر توان موتور این است که سیستم انتقال قدرت باید قادر باشد تا قدرت تولیدی پیشرانه (به عبارتی دیگر توان و گشتاور) را تغییر دهد. بدین ترتیب، قدرت موجود با شرایط متفاوت رانندگی هماهنگ و تنظیم شده و سپس به چرخها انتقال داده می شود.
لازم به ذکر است که چرخها نیز دارای دور های متفاوتی می باشند. این دور ها با توجه به پیچها و میزان اصطکاک جاده تغییر کرده و سیستم انتقال قدرت این دور ها را بر اساس توان خروجی پیشرانه تنظیم می کند.
سیستم انتقال قدرت در هر خودرو، از اجزای زیر تشکیل شده است:
طبق چیزی که در بخش پیشین ذکر کردیم، سیستم انتقال قدرت، وظیفه قطع و یا وصل کردن قدرت را بر عهده دارد. این امر، به وسیله‌ی کلاچ خودرو انجام می‌پذیرد؛ به این صورت که کلاچ، ارتباط جعبه دنده با موتور ماشین را بر عهده دارد. به عبارت دیگر، برای فهم بهتر می‌توان اینطور گفت که اگر کلاچ وجود نداشت، موتور هر اندازه هم که کار می‌کرد نمی‌توانست حرکت کند؛ زیرا در اصل هیچ ارتباطی بین موتور، جعبه دنده و نهایتا چرخها، وجود نداشت.
کلاچ نیز خود دارای چند بخش و چند قطعه‌ی متفاوت است:
طرز کار کلاچ، بسیار جالب است. همانطور که می‌دانید، اولین جزء کلاچ که راننده با آن سر و کار دارد، همان پدال مخصوص کلاچ است که زیر پای راننده قرار دارد. حال برای اینکه بتوانید روند کار این قسمت را به خوبی متوجه شوید، مراحل زیر را با دقت مطالعه فرمایید:
گیربکس که یکی از حیاتی ترین اجزای سیستم انتقال قدرت می باشد، وظیفه دارد پیش از آن که نیروی خروجی موتور به چرخها انتقال داده شود، آن را تغییر دهد(یعنی توان و گشتاور را تغییر می دهد). گیربکس یا همان جعبه دنده بر اساس وضعیت جاده، دور موتور و گشتاور را تغییر می دهد.
هنگامی که خودرو دارای سرعت و شتاب بالایی است، این قطعه دور موتور بالا و گشتاور پایین را تامین کرده و هنگامی که خودرو در سربالایی در حال حرکت است، برای راننده یک رانندگی با دور موتور پایین و گشتاور بالا را فراهم می سازد.
بر اساس نوع سیستم انتقال قدرت، گیربکس دارای انواع مختلفی می باشد. به طور کلی، انواع مختلف آن به صورت زیر می باشند:
اصلی ترین اجزای تشکیل دهنده جعبه دنده نیز شامل موارد زیر می باشد:
در سیستم انتقال قدرت، گاردان به عنوان یک رابط بین گیربکس و دیفرانسیل محسوب می شود. این قطعه علاوه بر اینکه یک ارتباط طولی ایجاد می کند، وظیفه انتقال گشتاور چرخشی گیربکس به دیفرانسیل را بر عهده دارد.
اجزای اصلی تشکیل دهنده گاردان شامل موارد زیر می باشد:
این قطعه بخش انتهایی سیستم انتقال قدرت را تشکیل می دهد. مرحله آخر انتقال نیرو که همان تقسیم گشتاور ورودی از موتور بین چرخها است، توسط دیفرانسیل صورت می پذیرد.
علاوه بر تقسیم قدرت میان چرخها، دیفرانسیل سرعت حرکت چرخها را در شرایط گوناگون تنظیم می کند. با تنظیم سرعت، هر کدام از چرخها مقدار مورد نیاز گشتاور را دریافت می کنند و دارای دور مناسبی خواهند بود.
مهمترین اجزای دیفرانسیل شامل موارد زیر می باشد:
همانند گیربکس، دیفرانسیل نیز بر اساس نوع سیستم انتقال قدرت دارای انواع مختلفی می باشد که در ادامه به معرفی آنها خواهیم پرداخت:
دیفرانسیل باز قدرت تنظیم گشتاور را نداشته و گشتاور خروجی موتور را در دو جهت و با توان چرخش گوناگون تقسیم می کند.
نوع دوم دیفرانسیل نام برده شده، یک سیستمی است که دارای تعدادی کلاچ مخصوص می باشد. این کلاچ ها، وظیفه تنظیم سرعت چرخها در شرایط مختلف را بر عهده دارند.
کویلینگ ویسکوز که نوع سوم دیفرانسیل بود، معمولا بین محور جلو و عقب قرار داشته و در خودرو های چهار چرخ متحرک مورد استفاده قرار می گیرد.
آخرین مورد از انواع دیفرانسیل یا همان “دیفرانسیل قفل شدنی”، یک نوع از سیستم هیدرولیک الکتریکی می باشد که در مسیر های خاکی دارای عملکرد مناسبی می باشد.
پلوس میله ای است که میان دیفرانسیل و چرخها قرار گرفته و علاوه بر اینکه این اجزا را به یکدیگر متصل میکند، نیروی چرخشی ای که به دیفرانسیل رسیده است را به چرخها انتقال می دهد.
لازم است بدانید که قطعه ای به نام “پلوس خلاص کن” در کنار پلوس قرار دارد که در صورتی که سیستم انتقال قدرت غیر فعال باشد، پلوس را از مکان اتصالش به چرخها آزاد کرده و سپس، با فعالیت مجدد، پلوس را به مکان مورد نظر قفل می کند.
در واقع پلوس خلاص کن، اصطکاک پلوس را کاهش می دهد.
همانند سایر اجزای سیستم انتقال قدرت، پلوس نیز از قسمت های مختلفی تشکیل شده است، که شامل موارد زیر می باشد:
بعد از مطالعه بخش های قبلی، احتمالا برایتان سوال پیش آمده که چه زمانی باید پدال کلاچ را بفشاریم و چه زمانی باید آن را رها سازیم. در این بخش، برای درک بهتر این مسئله، موضوع را کمی باز می‌کنیم. اکنون می‌دانیم که وظیفه کلاچ، قطع و وصل نیرو و انتقال قدرت موتور، به چرخ‌هاست. به عبارت دیگر، زمانی که ماشین در حال حرکت است، کلاچ و دیسک و صفحه آن، اصطلاحا درگیر هستند و توان موتور را به چرخها، ارسال می‌کنند. بدون شک اگر راننده باشید، خوب می‌دانید که به هنگام رانندگی، فقط در اوقات خاصی پایمان را روی پدال کلاچ می‌فشاریم:
برای اینکه بتوانیم دنده را عوض کنیم، ابتدا لازم است که ارتباط موتور با جعبه دنده را قطع نماییم؛ بدین منظور، پدال کلاچ را فشار می‌دهیم، کلاچ و دیسک صفحه آن را از حالت درگیر بودن خارج می‌کنیم و سپس، دنده را تغییر می‌دهیم.
تا به اینجای کار، احتمالا خودتان به خوبی متوجه شده‌اید که دیسک و صفحه چیست و کاربرد آن چگونه است. اما پیش از آن، برای اینکه بتوانید به چیستی و کاربرد این قطعه بیشتر پی ببرید، لازم است که انواع کلاچ را بشناسید.
کلاچ به صورت کلی، به 4 نوع، تقسیم‌بندی می‌شود:
ساختار کلاچ اصطکاکی به این صورت است که عمل قطع و یا وصل قدرت موتور در آن، به وسیله‌ی اصطکاک ایجاد شده میان دو صفحه انجام می‌پذیرد. این صفحه، همان دیسک و صفحه‌ای است که تا به اینجای مقاله، مدام از آن نام می‌بردیم. جالب است بدانید که کلاچ اصطکاکی، خود به چهار نوع دیگر تقسیم می‌شود:
کلاچ‌های تک‌صفحه‌ای، متداول‌ترین نوع در خودروهای ایرانی هستند و می‌توان گفت که این مقاله، به شکلی این نوع کلاچ‌ها را نیز به شما خواننده عزیز، معرفی میکند. اجزای مختلف این کلاچ‌ها عبارتند از:
دیسک و صفحه کلاچ، مهمترین و حیاتی‌ترین قطعه در این سیستم است. کل عملکرد و حرکت سایر اجزای این سیستم و در نهایت حرکت خودرو، به صفحه کلاچ مربوط است و اگر این قطعه خراب شود یا نقصی داشته باشد، عملکرد کلی خودرو نیز از کار خواهد افتاد.
بنابرابن شناسایی و تهیه نمونه با کیفیت این قطعه کاربردی، امری بسیار مهم بوده و خرید دیسک و صفحه مرغوب از فروشگاه هایی نام آشنا همچون فروشگاه آسان پخش یدک، از بروز هزینه های هنگفت در آینده جلوگیری خواهد کرد.
صفحه کلاچ، به صورت دایره‌ای است که در هر دو طرف آن، با فلزی که اصطکاک بسیار بالایی دارد، پوشیده شده است. سطح پوشش دیسک و صفحه، لنت نامیده می‌شود؛ همانطور که اشاره کردیم، این اصطکاک بالا برای روند کار، به لطف همین لنت‌ها، ایجاد می‌گردد.
به طور کلی، فرآیند ترمز گیری و افزایش اصطکاک چرخها، توسط مجموعه ای از انواع قطعات خودرویی صورت می پذیرد.
به قول متخصصان، کلاچ قطعه‌ای است مصرفی؛ در استفاده طولانی مدت فرسوده شده و اصطلاحا «تمام می‌شود». لذا، هر از مدتی (هر 50 الی 60 هزار کیلومتر) لازم است که دیسک و صفحه کلاچ، با قطعه‌ای نو و تازه، تعویض شود.
همین ابتدا باید ناامیدتان کرده و بگویم و که بلبرینگ، تلفظ اشتباهی از واژه‌ی انگلیسی «ball bearing» است که در زبان فارسی مصطلح شده. معنای تحت‌الفظی این واژه، «توپ یا توپ‌های حامل» است. بلبرینگ در اصل نوعی چرخ‌دنده چرخشی است که متخصصان حوزه مکانیک، به آن «یاتاق» نیز می‌گویند.
حال باید ببینیم که کاربرد بلبرینگ چیست و چه وظیفه‌ای را بر عهده دارد. در جواب این سوال، به زبان ساده می‌توان گفت که وظیفه اصلی بلبرینگ، جلوگیری از اصطکاک است. در هر قسمتی از خودرو که احتمال بروز فرسودگی در اثر اصطکاک وجود داشته باشد، از بلبرینگ برای جلوگیری از بروز آن استفاده می‌شود. علاوه بر جلوگیری از بروز اصطکاک، بلبرینگ به انتقال قدرت بین قطعات نیز کمک شایانی میکند.
بسیاری از قطعات به کار گرفته شده در وسیله نقلیه، به منظور کاهش اصطکاک و خوردگی سایر قطعات مورد استفاده قرار می گیرند. از آن جایی که استفاده از بلبرینگ نیز همین هدف را دنبال می کند، بنابراین به کار گیری نمونه با کیفیت آن می تواند در افزایش طول عمر سایر قطعات نیز تاثیرگذار باشد.
با مراجعه به سایت آسان پخش یدک، شما می توانید برای خرید بلبرینگ اقدام نموده و از سلامتی تضمین شده قطعات یدکی خودروی خود اطمینان حاصل کنید.
در سیستم کلی خودرو و در تمام قطعات تشکیل دهنده آن، بلبرینگ نه یک بار، بلکه در چندین قطعه‌ی مختلف به کار رفته است:
بلبرینگ هرچند که قطعه‌ای بسیار کوچک و ناچیز و البته ساده است، اما وظیفه‌ای که بر عهده دارد به هیچ وجه ساده نیست و در عین همان سادگی، کار بسیار حیاتی و مهمی را انجام می‌دهد.
بلبرینگ دارای چهار جزء اصلی است:
همانطور که در بخش‌های قبلی به صورت غیر مستقیم به آن اشاره کردیم، در ساختار دیسک و صفحه کلاچ نیز از بلبرینگ استفاده شده است. بلبرینگ کلاچ، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ زیرا عملکرد مطلوب کلاچ به این قطعه بستگی دارد. باقی هم کاملا پیداست، کلاچ در انتقال قدرت، انتقال قدرت نیز در حرکت کل ماشین دخالت دارد. پس پیداست که اگر کوچکترین ایرادی در بلبرینگ کلاچ وجود داشته باشد، عملکرد کل خودرو از کار می‌افتد.
به همین منظور، لازم است که عواملی که باعث فرسودگی دیسک و صفحه و بلبرینگ می‌شوند را به خوبی بشناسیم، با نشانه‌های تمام شدن این دو آشنا باشیم و برای جلوگیری از هرگونه نقص فنی، به موقع آنها را تعویض کنیم.
می‌دانیم که دیسک و صفحه کلاچ، قطعه‌ای است مصرفی و همانطور که قبلا ذکر کردیم، عمر آن حدودا 50 تا 60 کیلومتر است. (البته کیفیت قطعه و نوع رانندگی راننده نیز بر طول عمر آن تاثیر دارند.) هرچند که این قطعه عمر مشخصی دارد، اما عوامل بسیاری نیز در این میان، ممکن است باعث فرسودگی زودهنگام و به اصطلاح، موجب تمام شدن صفحه کلاچ شوند.
از جمله عواملی که عمر این قطعه را کوتاه می‌کنند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
حال که از عوامل کاهش عمر صفحه کلاچ آگاه شدیم، بهتر است علائم و نشانه‌های فرا رسیدن زمان تعویض آن را نیز بشناسیم.
از جمله نشانه‌های زمان تعویض دیسک و صفحه، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
نتیجه گیری و جمع بندی
برای تعویض دیسک و صفحه، سعی کنید همیشه به سراغ مکانیکی‌های معتبر و سرشناس بروید و مهم‌تر از آن، همواره از نوع اصل و باکیفیت انواع لوازم یدکی خودرو استفاده نمایید. اگر با نشانه‌های بالا مواجه شدید، برای جلوگیری از آسیب بیشتر، در اسرع وقت به متخصص مراجعه کرده و صفحه کلاچ کهنه را به کل عوض کنید.
