سرای احسان؛ دیروز، امروز، فردا

سرای احسان

سرای احسان (موسسه خیریه حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی) مجموعه ای خیریه و غیردولتی است که از سال ۱۳۷۷ فعالیت رسمی خود در زمینه پذیرش، نگهداری، درمان، بازتوانی و ساماندهی افراد بی خانمان و بیماران روانی مزمن را آغاز کرده و علاوه بر درمان و ساماندهی بیش از ۱۴ هزار نفر از آنان، هم اکنون نگهداری درمان و بازتوانی ۴۸۰ نفر توانخواه رنجور شامل ۳۶۰ مرد و ۱۱۲ زن مبتلا به انواع اختلالات روانی مزمن را عهده دار است. این مجموعه از ابتدای فعالیت خود تا سال ۱۳۸۵ بر پذیرش، نگهداری و ساماندهی افراد بی خانمان، و از آن زمان به بعد بر نگهداری، درمان و بازتوانی بیماران روانی مزمن متمرکز است. درمان، بازتوانی و فراهم نمودن امکانات و شرایط لازم به منظور تجربه زیست اجتماعی متناسب با شأن و کرامت انسانی، همواره از مهم ترین و اصولی ترین دغدغه های مجموعه بوده است و به گواه مراجع داخلی و بین المللی تا کنون در انجام آن موفق بوده است. تغییرات مثبت حاصل از سال ها فعالیت موسسه (سرای احسان) و سایر سازمان‌ها و نهادهای حمایتی در حوزه آسیب زدایی اجتماعی و ضرورت ها و نیازهای زمانی موجب شد که تغییراتی محتوایی در فــعالــیت هــای مجموعـه ایجاد شود و بازتــوانی روانــی اجتماعی به مهمترین سرفصــل فعــالیت موسســــه تبــدیل شود. تمــرکز بر این سرفصـــل سبب شد تا در ســـال ۱۳۸۸ به نقطـــه عطفی در فعـــالیت های سرای احسـان تبدیل شده و بازتـــوانی روانــی اجتمــاعی بیمــاران مقیــم مـرکز و جامعه هدف با جدیت هر چه تمام تر در دستور کار قرار گیــرد. هیــات مدیره موسسه از سال ۱۳۹۲ به بعد گام های اصولی تری برای رسیدن به این دستور کار (بازتوانی روانی اجتماعی) برداشته است.

بیانیه مأموریت
اگر چه موسسه خیریه حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی سرای احسان به استناد گواهینامه های ملی و بین المللی، مرکز درجه یک ملی و بین المللی است، اما مدیریت ارشد موسسه (سرای احسان) بر این باور است که چنانچه صرفا نگهداری و درمان بیماران در مرکز در دستور کار قرار گیرد، چیزی بیشتر از یک زندان درجه یک یا نقاهتگاه نخواهیم بود.

لذا، فعالیت مجموعه آنگاه معنا و مفهوم واقعی خواهد یافت که بازتوانی روانی اجتماعی و بازگشت بیماران و توانخواهان به جامعه به درستی انجام گیرد.
بر این اساس باور ما این است که: “بیماران مبتلا به اختلالات روانی مزمن (اسکیزوفرنیا) می توانند مانند سایر افراد جامعه از مواهب زندگی اجتماعی برخوردار شوند و زیست طبیعی اجتماعی متناسب با شأن و کرامت انسانی را تجربه کنند.”

تغییر نگرش جامعه
یکی از موانع مهم بازگشت بیماران به جامعه، تصور ذهنی نادرست جامعه و حتی خانواده و نزدیکان بیماران به این بیماری و چگونگی درمان آن است. تصور جامعه بر این است که این بیماران از قدرت آسیب رسانی بالقوه ای برخوردار هستند و اگر در مراکز ویژه نگهداری نشوند، می توانند به سایرین آسیب برسانند و حتی آن‌ها را به قتل برسانند. بخشی از این سوء تفاهم به علت برخورد شارع مقدس و قانون با مقوله جنون ایجاد شده است. شرع مقدس و قانون به استناد قطع ارتباط بیمار با واقعیت های اجتماعی و تحلیل قوای فکری، که امری کاملا درست و علمی است، این افراد را از دخل و تصرف در اموال و امور خود و برخی امور اجتماعی و شخصی مانند انجام معامله و ازدواج منع کرده است. این اتفاق در شرایط خاص و اثبات معلولیت و نقص پیشرفته و از طریق مجاری علمی و قانونی رخ خواهد داد. البته این امر با انجام فعالیت های اجتماعی منافاتی نداشته و امکان زیست طبیعی و انجام فعالیت های اجتماعی و حتی اقتصادی را بر اساس ضوابط و قوانین خاص برای بیماران امکان‌پذیر کرده است.
اما جامعه به استناد این قوانین و با مخلوط نمودن این بیماری با گروهی دیگر از بیماری های روانی با عنوان «گروه اختلالات شخصیت» که اتفاقا بیشتر درگیر دیگرآزاری و تحمیل هزینه به جامعه از طریق درگیری در رفتارهای ناهنجار اجتماعی مانند پرخاشگری، مواد مخدر، سرقت و … را شامل می شود، تصوری نادرست نسبت به بیماران اسکیزوفرنیا دارد و نه تنها از حمایت آنان سرباز می زند بلکه با ایجاد شرایط و محیطی غیرقابل تحمل تا آنجا پیش می رود که از کلمه «دیوانه» به عنوان ناسزا استفاده می‌شود و از ادای آن در محاورات روزانه و حتی رسانه های جمعی نیز ابائی ندارد! این رفتار با این بیماری درست مانند آن است که فردی را به عنوان ناسزا دیابتی، قلبی یا روماتیسمی بنامند!

در حافظه بسیاری از افراد جامعه خاطرات تلخ و شیرین بسیاری از زندگی این بیماران به همراه خانواده، در کوچه پس کوچه های همین شهر و کشور در سال‌های نه چندان دور وجود دارد و قطعا همگی اذعان خواهند داشت که این افراد در اکثر موارد از طرف افراد محل و شهر خود آسیب دیده اند تا اینکه آسیب رسانده باشند.

سرای احسان چه کرده است؟

آشتی جامعه با بیماران اسکیزوفرنیا و ارجاع بیماران به جامعه، دو باور اصلی و اصولی موسسه (سرای احسان) بوده است و از سال ۱۳۸۸ تا کنون، گام هایی هر چند کوچک اما موثر در این راستا برداشته شده است.

گام اول: آگاه سازی جامعه و آشنایی مردم با اسکیزوفرنیا

ارتباط با آحاد جامعه و دعوت از آنان برای آشنایی با مجموعه و بیماران، برگزاری و شرکت در انواع همایش های عمومی و علمی، برگزاری انواع جشنواره های ورزشی و هنری، چاپ و تکثیر و توزیع انواع بروشور، پوستر و …، برقراری ارتباط با مراکز علمی و دانشگاهی به منظور آشنایی قشر تحصیل کرده و تأثیرگذار جامعه با مقوله بازتوانی روانی اجتماعی که منجر به انواع فعالیت های کارورزی وکارآموزی دانشجویان و انجام مطالعات و پژوهش های علمی شده است، حضور در فعالیت های علمی و تشریحی بین المللی و حضور در رسانه های جمعی، دیداری و شنیداری و … تنها بخشی از فعالیت های مجموعه در راستای آگاه سازی جامعه و آشنایی مردم با اسکیزوفرنیا و تابوشکنی از این بیماری بوده که با جدیت دنبال شده و می شود.

بسیاری از مردم و حتی مسئولین باور دارند که:
بیماران مبتلا به اختلال اسکیزوفرنیا، خشن و بد رفتار هستند.
این بیماران نمی توانند کار کنند،
این بیماران نمی توانند ازدواج کنند.
اسکیزوفرنیا، بیماری نادری است.
اسکیزوفرنیا، بیماری دائمی و همیشگی است و درمان نمی‌شود.
توجه به این باورهای نادرست نشان می دهد که موسسه (سرای احسان) توانسته با گام های خود، اقدامات کوچک اما موثری انجام دهد، اما باید اذعان داریم که کماکان راهی طولانی و دشوار تا تغییر نگرش اجتماعی وجود دارد.
راستی، شما به کدامیک از این باورهای نادرست اعتقاد دارید؟

گام دوم: ادغام در جامعه

حوزه دوم فعالیت مجموعه، نزدیک کردن این بیماران به جامعه است. بدیهی است حضور و فعالیت در جامعه بدون بهره مندی از توانمندی‌های فردی و زیستی امکان پذیر نخواهد بود. به همین دلیل، چند اقدام لازم به منظور توانمندسازی بیماران انجام گرفته است. البته، توجه به این نکته ضروری است که توانمندسازی بیماران به معنی آموزش حرفه ای جدید به آنان نیست. بلکه تقویت توانایی ها و کاستن از ناتوانایی‌های قبلی را شامل می‌شود. این اقدامات به شکل‌های مختلفی انجام می‌گیرد. از جمله:

• کارگاه های حمایتی
  انواع کارگاه های آموزشی باعث می شود تا با توجه به مهارت‌های آموخته شده و توانائی های قبلی، بیماران از مهارت‌های لازم برای حضور در جامعه و حتی کسب در آمد برخوردار شوند. فعالیت بیماران در کارگاه های متعدد مجموعه مانند قالیبافی، خیاطی، منبت، معرق، سفال، قلاب بافی، کوبلن بافی، نقاشی، کتابخوانی، داستان نویسی و … منظره ای بدیع و امید بخش ایجاد کرده است که توانایی بی نظیر بسیاری از این بیماران را به نمایش می گذارد. ممکن است باورپذیر نباشد اما طراحی، برش، دوخت و تعمیر لباس بیش از ۴۷۰ نفر توانخواه مقیم مرکز و لباس مورد نیاز کادر پرستاری، نانوایی، آشپزخانه، پدریاران و مادریاران و گروه سرود و تئاتر مجموعه و … توسط توانخواهان کارگاه خیاطی انجام می شود. هفت نفر از توانخواهان خانم کارگاه قالیبافی در آزمون آزاد سازمان فنی و حرفه ای شرکت کرده‌اند و علاوه بر دریافت گواهینامه مربیگری، با کسب نمره ۹۰ از ۱۰۰ نمره، نفرات برتر آزمون بوده‌اند. چند نفر از همین افراد که در حال حاضر با خانواده خود زندگی می کنند، با اشتغال در کارگاه های مختلف بخش قابل توجهی از هزینه های جاری خانواده را تامین می کنند.
• کارگاه های خدماتی
  سرای احسان، مجموعه ای با بیش از ۲۳ هزار متر مربع زمین و ۸ هزار متر مربع زیربنا است و از فضای سبز بزرگی هم برخوردار است. گلخانه و فضای سبز بزرگ مجموعه به همت توانخواهان شاغل در باغبانی اداره می شود. نظافت محوطه، نظافت سالن های غذاخوری و پخت روزانه بیش از ۱۵۰۰ قرص نان در نانوایی و … تنها بخشی از فعالیت های روزانه مددجویان و کارگاه های خدماتی مجموعه است.
• فعالیت های اجتماعی
  برگزاری چهار دوره جشنواره ورزشی بین مراکز نگهداری و توانبخشی کشور و استان تهران در شش رشته ورزشی، برگزاری دو دوره جشنواره موسیقی مراکز، فعالیت هیأت عزاداری حضرت رقیه(س) مددجویان مجموعه، برگزاری سه جشن ازدواج، انجام مسافرت‌های جمعی کوچک و بزرگ به اماکن زیارتی و سیاحتی، برگزاری دوره های مختلف خانواده درمانی، گروه درمانی، رفتار درمانی و … تاسیس و اداره فروشگاه مواد غذایی برای تأمین خریدهای مورد نیاز مددجویان در طرح ژتون درمانی، اجرای طرح اسکان حمایتی با ارجاع تعدادی از توانخواهان به خانواده از خرداد ماه سال ۱۳۹۱، ارائه انواع خدمات حمایتی روانپزشکی، پزشکی، روانشناسی و مددکاری به بیماران و خانواده آنان تنها بخشی از فعالیت های اجتماعی مجموعه است که خوشبختانه با اثرات بسیار مفیدی همراه بوده است.
  یکی از امیدوارکننده‌ترین اقدامات موسسه (سرای احسان) احداث خانه‌ی احسان شماره یک بوده است. در کمال ناباوری از دو سال پیش (۱۳۹۲) تا کنون شش نفر از توانخواهان مجموعه در خانه ای که توسط موسسه (سرای احسان) اجاره شده است، زندگی می کنند. این افراد، هر روز صبح با سرویس پرسنل به مرکز می‌آیند و در قسمت های مختلف مشغول به کار می‌شوند و بعد از ظهر و پس از پایان کار به منزل باز می‌گردند و امورات جاری زندگی خود را با حقوق دریافتی ماهیانه‌ای که از مرکز می‌گیرند، مدیریت می کنند.دقت کنید؛ شاید این افراد همسایه شما باشند!

می خواهیم چه کنیم؟
ایستادن، مردن است!
بهترین نیستیم و هرگز این گونه ادعا نمی کنیم. اما، برای بهتر شدن تلاش می کنیم. به همین منظور، تبدیل موسسه (سرای احسان) به مرکز جامع توانبخشی بیماران روانی مزمن را برنامه ریزی کرده‌ایم و گام هایی نیز در این راستا برداشته ایم. در برنامه پنج ساله آینده سرای احسان، تأسیس کلینیک درمانی روزانه، مرکز مهد روزانه، نگهداری و بازتوانی بیماران، ایجاد مرکز نگهداری و بازتوانی روزانه و شبانه روزی، اجرای طرح ویزیت در منزل، ارجاع بیماران به خانواده و تأسیس مرکز جامع علمی کاربردی آسیب زدایی اجتماعی با گرایش بازتوانی روانی اجتماعی بیماران روانی مزمن برنامه ریزی شده است.