باروت و ابریشم (۵)
لیلا (مرضیه) عسگری وش*: زمین در سال‌های اخیر شاهد خشکسالی‌های شدید، طغیان یکباره رود‌ها و اقیانوس‌ها و سوختن جنگل‌هایش است. بسیاری از فعالان محیط‌زیستی سال‌هاست از خطر گرم شدن زمین و از دست رفتن سرزمین‌ها برای آیندگان سخن می‌گویند. خیابان‌های اروپا اخیرا مملو از افرادی با پلاکارد‌هایی با مضمون زمین را نجات دهید است. حتی نگرانی زمین به کودکان نیز سرایت کرده است تا با نطق‌های آتشین انگشت اشاره به سمت سیاستمداران دراز کنند.
در آن سوی صحنه بیش از دو دهه است که کشورهای جهان با هدف نجات زمین، هرساله دور میزی جمع می‌شوند و برای آیندگان و آب و هوای پیش‌رویشان ابراز نگرانی می‌کنند. کنفرانس مشترک کشورهای جهان در زمینه‌ی تغییرات آب و هوایی که سال گذشته به دلیل همه‌گیری کرونا برگزار نشده بود حالا امسال دو روز بیش از موعد مقرر پرونده گرمایش جهان را در تاریخ ۲۳ آبان ماه (۱۴ نوامبر ۲۰۲۱) بست.
از نتایج چندین ساله این کنفرانس‌ها اینکه ۱۲ سال پیش کشورهای ثروتمند جهان در جهت حل پیامد‌های حاصل از فعالیت‌های تخریب‌زای خود در مناطق توسعه‌نیافته جهان قول کمکی به مبلغ ۱۰۰ میلیارد دلار دادند. درحال حاضر نه‌تن‌ها این مبلغ کاملا پرداخت نشده است بلکه مردم کشورهای کم‌درآمد جهان با انواع آلودگی‌ها و گرفتاری در بلایای طبیعی دست و پنجه نرم می‌کنند.
حالا در سال ۲۰۲۱ نتایج حاصل از تعهد جدید، کاهش استفاده از زغال سنگ و تلاش برای کاهش گرمای زمین است که قرار است در کنفرانس سال آینده در مصر دوباره بررسی شود!
کوپ ۲۶ درحالی پایان یافت که بسیاری از فعالان محیط‌زیستی و برخی از رهبران کشورهای توسعه‌نیافته زمین بازی را شکست خورده ترک کرده‌اند. حذف زغال سنگ بزرگترین تعهدی که امید به انجام آن بود از «حذف» به «کاهش» رسید تا بسیاری از کشورهای بزرگ جهان با دل‌هایی شاد و ظاهری غمناک به خانه بازگردند.
درمیان خبر‌ها نام هند به عنوان برهم‌زننده توافق «حذف زغال سنگ» بار‌ها و بار‌ها تکرار شده است. هند یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان زغال سنگ برای تامین نیروی برق خود است و با این وجود در حال حاضر نیز با بحران تامین برق مواجه است. اما آیا ۲۰۰ کشور جهان با فشار هند از توافق حذف سوخت زغال سنگ دست کشیده‌اند؟
چین به‌عنوان بزرگترین مصرف‌کننده زغال سنگ تا سال گذشته و پیش از برهم خوردن روابطش با کانبرا بزرگترین واردکننده زغال سنگ از استرالیا بود. چیزی نزدیک به ۳۸درصد واردات این ماده سیاه از استرالیا به چین سراریز می‌شد تا روشنی‌بخش شهر‌های عظیم این کشور و سوخت اقتصادی باشد که حالا در حال مبدل شدن به بزرگترین اقتصاد جهان است.
با اعمال محدودیت‌های پکن بر واردات زغال سنگ از استرالیا بعد از تنش سیاسی بین دو کشور، استرالیا برخلاف انتظار چین دچار بحران نشد. زیرا حالا این کشور به بزرگترین صادرکننده زغال سنگ به هند، کره جنوبی و برخی کشورهای نزدیک به خود شده است.
از طرفی چین حدود ۵۷ درصد منبع زغال سنگ خود را از اندونزی دریافت می‌کند که طبق گزارش‌ها حتی از نقطه اوج تولیدات این کشور فراتر است و بخش دیگر را از روسیه و آمریکا که از دیگر تامین‌کنندگان اصلی این ماده هستند تامین می‌کنند.
در کنار این غول‌های اقتصادی، هفته گذشته ژاپن دیگر غول جهان صنعتی که سومین واردکننده بزرگ سوخت‌های فسیلی است نیز از پیوستن به اتحاد کشور‌هایی که موافق حذف زغال سنگ بودند، خودداری کرد.
مهم است که به برای درک این تحولات بدانیم که با دو نوع مناسبات مواجه هستیم: کشورهای توسعه‌یافته که برای افزایش تولیدات و سود خود هنوز نیازمند خرید و فروش منابع سوخت فسیلی و زغال‌سنگ هستند و کشور‌هایی که درمیان این ریخت‌وپاش‌های جهانی از خرده نان‌های پاشیده شده اقتصاد آن بهره‌ای می‌برند. برخی از آن‌ها نیز برای نگه‌داشتن اقتصاد تک‌محصولی خود چاره دیگری جز فروش منابع طبیعی خود ندارند.
کشورهای توسعه‌نیافته ناچارند میان از بین رفتن اقلیم خود و پیامد‌های ناگوار گرمایش زمین که در ابتدا هم از کشورهای صنعتی به آن‌ها تحمیل شد و نیاز به فروش منابع خود یکی را انتخاب کنند و همچنین انگشت اتهام بی‌توجهی به زمین را به خود بپذیرند.
در این هیچ تردیدی وجود ندارد که کشورهای توسعه یافته و صنعتی مسئول اول گرمایش زمین و بر هم خوردن فاجعه‌بار تعادل آب و هوایی در کره زمین هستند. کشور‌هایی که باید مسئولیت این وضعیت را هم قبول کنند به جای آن که از مسئله گرمایش زمین موضوعی برای تسویه حساب‌های سیاسی بسازند یا در رقابت جنون آمیزی که با یکدیگر دارند مدام یکدیگر را متهم کنند یا از کشورهای فقیر بخواهند که از درآمد‌های اندک خود چشم‌پوشی کنند.
از طرفی با وجود تکنولوژی‌های جدید برای حذف کربن دی‌اکسید و نیروی‌های جایگزین سوختی دیگر کشورهای قدرتمند جهان حاضر به گذشتن از بخشی از سود خود نیستند حتی اگر ژست نگران و حل‌کننده مشکلات را با خود حمل کنند.
حالا که کوپ ۲۶ پایان یافته است با یک جستجوی ساده فقط می‌توان دریافت که میان این مناسبات تو در تو که به سکوت از آن گذر می‌شود رو سیاهی تغییرات آب‌و هوایی این کره خاکی به کدام زغال مانده است.
این یادداشت در رسانه دیدار نیوز به تاریخ ۲۵ آبان ماه ۱۴۰۰ منتشر شده است.
