مقاله زیر را برای ماهنامه پیوست نوشتم که در شماره ۶۵ این ماهنامه (تیر ۱۳۹۸) منتشر شد.
اوایل دهه ۸۰ شمسی بود که سروکله سرویس‌های آنلاین فارسی پیدا شد. کم‌کم چشم کاربران ایرانی اینترنت به سایت‌ها و سامانه‌های آنلاینی روشن شد که به زبان مادری‌شان با آنها ارتباط برقرار می‌کردند. به جز چند مورد، تا آخر این دهه سایت‌های خبری و وبلاگ‌ها یکه‌تاز اینترنت فارسی بودند تا اینکه سروکله ماهیت جدیدی به نام «استارت‌آپ» پیدا شد. از ابتدای دهه ۹۰ سرویس‌های جدید اینترنتی با سرعت زیادی رشد کردند و شبکه‌ای از فعالان این حوزه شکل گرفت که امروز آن را «زیست‌بوم کسب‌وکارهای نوپا» می‌نامیم.
زیست‌بومی که در گذشته بیشتر متکی به بچه‌های فنی بود ولی امروز بازیگران مختلفی را در بر می‌گیرد که هر کدام از آنها نقشی حیاتی ایفا می‌کنند؛ از تخصص‌های مختلف در حوزه مدیریت گرفته تا سرمایه‌گذاران خطرپذیر، شتاب‌دهنده‌ها، مربیان، پارک‌ها و مراکز رشد. چرخه‌ای که اگر یکی از قطعات آن بلنگد، کارخانه تولید و رشد استارت‌آپی نیز کند خواهد شد.
اگر یک دهه زمان لازم بود تا از اینترنتی با تمرکز صرف بر تولید محتوا به اینترنتی با تمرکز به ایجاد سرویس‌های آنلاین برسیم، تنها چند سال طول کشید تا شاهد پدید آمدن سرویس‌هایی با کاربران چند میلیونی و ارزش‌های چند میلیون دلاری باشیم. در این میان دولت نیز سعی کرد همزمان با رشد این حوزه، پابه‌پای این زیست‌بوم چابک و پرانرژی بدود. اما لختی و کندی آن باعث شد همیشه چند پله عقب‌تر از نیازهای روز حرکت کند و در لحظاتی که خط مقدم این زیست‌بوم نیاز به همراهی و حمایت داشت، نتوانست آنچنان که لازم است همراه مناسبی باشد.
اما این روزها سوال مهم‌تری مطرح است: آیا نسل دوم زیست‌بوم کسب‌وکارهای نوپا با همان سرعت و شتاب ابتدای دهه ۹۰ حرکت می‌کند؟ آیا علاوه بر نام‌های مطرح این سال‌ها، شاهد درخشش نام‌های جدیدی در این حوزه بوده‌ایم؟ متاسفانه پاسخ به این سوال خیر است.
خیلی‌ها دلیل این مساله را رکود اقتصادی و کاهش تقاضا می‌دانند. بعضی دیگر دلیل آن را خالی شدن زیست‌بوم استارت‌آپی از ایده‌های بکر و نوآورانه مطرح می‌کنند و حتی معتقدند از ابتدا هم کپی‌ها موفق‌تر از ایده‌های نو بوده‌اند. برخی معتقدند سرمایه‌گذاران همراه با زیست‌بوم استارت‌آپی رشد نکرده‌اند، واژه خطرپذیری خود را کنار گذاشته‌اند و نیاز سرمایه‌ای امروز استارت‌آپ‌های رشدیافته را برآورده نمی‌کنند. برخی هم معتقدند توجه دولت آن‌قدر به نوپاها معطوف شد که پاک فراموش کرد آنها روزی بزرگ خواهند شد و نیازهای جدیدی خواهند داشت و حالا دستش خالی است. اگر کمبود نیروی متخصص و مهاجرت خیلی از آنها را به همراه خبرهایی از شکست تعدادی از استارت‌آپ‌ها، محدودیت‌ها و برخوردهای سخت حکومتی، به این دلایل اضافه کنید، در مجموع می‌شود گلستان!
اما نگاهی به تجربه آن‌ور آبی‌ها نشان می‌دهد آنها نیز پس از یک دوره هجوم و رشد بسیار با ترکیدن حباب شرکت‌های دات‌کامی عاقل‌تر و باتجربه‌تر شدند و تنها آنهایی باقی ماندند که توان و قدرت مواجهه با مشکلات بزرگ را داشتند و محصولاتی را برای راحت‌تر کردن زندگی مردم ساختند. شاید این روزها کمتر از قبل شاهد شنیدن نام‌های شاخص جدید باشیم، شاید کل زیست‌بوم گرفتار دره مرگ شده باشد، اما احتمالاً باید منتظر ظهور ستاره‌هایی تخصصی در حوزه‌های غیرعمومی هم باشیم که با نوآوری، خلاقیت و سختکوشی در کنار نام‌های بزرگی که در این زیست‌بوم ریشه دوانده‌اند، ما را از دره مرگ بیرون آورند و تنور این حوزه را گرم نگه دارند.
نسخه منتشر شده در ماهنامه پیوست را می‌توانید اینجا پیدا کنید.
