ماخونیک نام روستایی منحصر به فرد در گوشه‌ای دور افتاده، واقع در شهرستان سربیشه استان خراسان جنوبی ایران است. قدمت این روستا به صدها سال پیش برمی‌گردد و داستا‌های رمزآلودی را به همراه دارد. در این مقاله قصد داریم درباره موقعیت جغرافیایی ماخونیک و برتری آن نسبت به سایر آبادی‌های اطرافش صحبت کنیم. داستان عجیب و شگفت انگیز تاریخچه نامگذاری ماخونیک را بررسی کنیم. از راز شهرت این روستا به لی لی پوت‌ها و سرزمین کوتوله‌ها سر باز کنیم. داستان زندگی مردمان اولیه روستای ماخونیک را بازگو کنیم. با فرهنگ و سنت‌های عجیب و غیرمنتظره ماخونیکی‌ها آشنا شویم. مشاغل رایج این روستا از گذشته تا به امروز را بررسی کنیم. عادات ظاهری و غذایی منحصر به فرد آن‌ها را بازگو کنیم. با معماری خاص و خیره کننده این روستا و داستان‌های نهفته در دل آن آشنا شویم. برخی از جاذبه‌های گردشگری ماخونیک را که سبب جذب گردشگران زیادی به این منطقه می‌شود را نیز بازگو کنیم. از انتخاب بهترین زمان سفر به ماخونیک تا امکانات این روستا برای اقامت شما عزیزان صحبت کنیم و در نهایت هم مسیر‌های پیشنهادی خود را برای سفر به این روستای عجیب ذکر خواهیم‌کرد. پیشنهاد می‌کنم برای آشنایی با روستای شگفت انگیز ماخونیک و کسب اطلاعات ویژه و منحصر به فرد با ما همراه باشید و این سفر مجازی را از دست ندهید.
روستای شگفت انگیز ماخونیک در فاصله 78 کیلومتری شهر سربیشه در جاده سربیشه به ُدُرح و در نزدیکی مرز افغانستان قرار دارد. منطقه ماخونیک متشکل از 12 آبادی است که روستای ماخونیک بزرگترین آبادی آن به شمار می‌آید. این آبادی‌ها شامل ماخونیک، کفاز، چاپنسر، توتک، سفال بند، سولابست، لجونگ(سفلی و علیا)، کلاته بلوچ، دامدامه، میش نو، خارستو و جلارو می‌باشند. هر یک از این مناطق داستان و روایتی خاص به همراه دارد که مطالعه سرگذشت آن‌ها خالی از لطف نمی‌باشد. برای آشنایی بیشتر با آبادی‌های منطقه ماخونیک می‌توانید مقاله همه چیز درباره سربیشه و روستاهای اطرافش را مطالعه کنید.
کمتر شنونده‌ای است که با شنیدن نام روستای ماخونیک ذهنش دچار تشویش و سردرگمی نشود. ما قصد داریم تاریخچه نامگذاری روستای ماخونیک را برای شما عزیزان بطور کامل توضیح دهیم تا به یکی از مهم‌ترین سوال‌های ذهنی شما عزیزان پاسخ داده شود. منابع تاریخی مرتبط به این روستا بسیار محدود است و کامل‌ترین آن سفرنامه خراسان و سیستان کلنکل چارلز ادوارد دبیت می‌باشد که در زمان قاجار و در دوره ناصری به ایران آمد. او در این کتاب به توصیف دقیق و کامل منطقه ماخونیک پرداخته‌است.
روستای ماخونیک در منطقه‌ای دورافتاده و در دل کوه قرار دارد. شهرت این روستا تنها به دلیل ویژگی‌های معماری و ظاهر متفاوت مردمانش نیست؛ بلکه این روستا بخاطر فرهنگ و آداب و رسوم خاص اهالی خود در جهان بسیار شهرت دارد. وجود آداب، رسوم و اعتقادات عجیب و چند صد ساله اهالی این روستا سبب شده‌است که روستای ماخونیک به سرزمین لی لی پوت‌ها نیز مشهور شود. روستای ماخونیک یکی از هفت روستای خاص و منحصر به فرد جهان است که سالانه افراد زیادی برای بازدید در این روستا حضور پیدا خواهند‌کرد.
دوری ماخونیک از محیط شهر و زندگی شهری باعث تغییراتی خاص در روند زندگی مردم شده‌است. مردمان این روستا تا 40 سال قبل رابطه بسیار محدودی با محیط بیرون از روستا و دیگر مردمان شهری داشتند. این تفات رفتار و شیوه زندگی از دید هیچ بازدید کننده‌ای پنهان نمی‌ماند. روستای ماخونیک در طول چند دهه اخیر به برخی امکانات رفاهی محدود مجهز شده‌است؛ اما هنوز هم آداب، رسوم و فرهنگ خاص مردمان این شهر در این روستا به چشم می‌خورد.
یکی دیگر از دلایل شهرت مردم این منطقه کوتاهی قد آن‌ها می‌باشد. کوتاه قدی اهالی روستای ماخونیک سبب شده‌است که این روستای به سرزمین آدم کوتوله‌ها شهرت پیدا کند. ازدواج فامیلی بومیان این منطقه و رژیم غذایی خاص آن‌ها تا چند دهه گذشته، کوتاه قدی را جز ژن اصلی مردمان این منطقه قرار داده‌است و قد اهالی این روستا هرگز از 1/40 متر بیشتر نبوده‌است. در طی سال‌های گذشته مصرف قرص‌های آهن و تغییر رژیم غذایی اهالی این روستا، سبب تغییر ژن آن‌ها و تولد افراد بلند قامت شده‌است.
براساس برخی اسناد تاریخی و بررسی سنگ نگاره‌های روستای ماخونیک، تاریخچه و قدمت این روستا متعلق به 300 سال قبل می‌باشد. جالب است بدانید براساس نظرات و گفته‌های اهالی این روستا، پادشاهان صفوی نقش پررنگی در تاریخچه این روستا داشته‌اند.
بومیان ماخونیک از اقوام افغان بوده‌اند که سال‌ها پیش به ایران مهاجرت کرده‌اند. اهالی این روستا زبان فارسی را با لهجه خاص و متفاوتی صحبت می‌کنند. مردم ماخونیک از پیروان اهل سنت یا تسنن هستند. آن‌ها جز پیروان ابوحنیفه نعمان بن تابت، از ائمه چهار گانه اهل سنت هستند و علاقه بسیاری به مسائل دینی دارند. موسسه علوم قرآنی روستای ماخونیک در میان موسسات دینی سایر آبادی ها مرکزیت دارد. اهالی ماخونیک فرزندان خود را برای تحصیل به مدارس دینی می‌فرستند و مدارس دولتی در میان آن‌ها طرفدار بسیار کمی دارد.
سبک زندگی متفاوت اهالی ماخونیک نسبت به مردمان شهری سبب شده‌است که آداب و رسوم خاص این روستا در بین جهانیان بسیار پرآوازه باشد. برخی از اعتقادات خاص مردمان این روستا شامل مواردی چون حذف چای از زندگی روز مره خود از حدود 50 سال پیش، سیگار نکشیدن به دلیل تاثیر آن بر نابودی بدن و مقصر دانستن آن، نخوردن گوشت، شکار نکردن و حذف تلویزیون از زندگی روزمره خود به سبب نفوذ شیطان به منازل آن‌ها می‌باشد. اهالی ماخونیک انجام چنین مواردی را گناهی بزرگ تلقی می‌کنند.
شرایط آب و هوایی خاص ماخونیک سبب شده‌است که بسیاری از مردمان این منطقه مشاغل خاصی را دنبال و از آن‌ها کسب درآمد کنند. کشاورزی و دامداری از گذشته تا به امروز جز مشاغل اصلی این منطقه بوده‌است. صنایع دستی چون قالی و گلیم بافی یکی از هنر‌های اصلی اهالی این منطقه به شمار می‌آید. در سال‌ها اخیر نیز برخی از جوانان به کار در معدن مشغول بودند.
به دلیل وجود شرایط خاص آب و هوایی این منطقه، مردمان آن به پرورش بز مشغول هستند. از ابتدای فصل بهار گله بز‌ها با چوپان به چرا فرستاده می‌شوند. اهالی این روستا یک رسم بسیار خاص و ویژه برای چرا دارند که ُگماری نامیده می‌شود. این مراسم یک دوره 10 روزه است که براساس آن هر فرد روستا در ازای هر 10 بز خود باید یک روز در کار چرا به چوپان کمک کند.
اهالی ماخونیک به کشاورزی نیز می‌پردازند. محصولات اصلی این روستا شامل سیر، چغندر، شلغم، جو و یونجه است. جالب است بدانید تا چند سال اخیر ماخونیکی‌ها هیچ شناختی با گندم نداشتند و نان گندم در وعده غذایی آن‌ها حضور نداشت. در این روستا درختانی وجود دارد که استفاده از میوه‌های آن برای عموم افراد جایز و حلال است. میوه‌های روستای ماخونیک شامل زردآلو، انجیر و عناب می‌باشد.
پوشش لی لی پوت‌ها مانند اقوام بلوچ شلوار، پیراهن و دستار است. به دلیل پرورش بز در این منطقه، بیشتر لباس‌های آن‌ها از جنس پشم بز است. محصولاتی چون جره (جوراب)، تبره، پیراهن، زیر انداز و بند کفش از پشم بز بدست می‌آید. اهالی ماخونیک دارای کفش‌های محلی چون کدراک و چیت نیز می‌باشند. کفش کدراک با چوب درخت بنه ساخته می‌شود و آن را با نخ‌های مویی به پا می‌کنند. استفاده از کفش چیت در میان بومیان این منطقه تا سال‌های اخیر نیز بسیار مرسوم بوده‌است. کف این کفش از جنس پلاستیک ضخیم است و در بیرجند ساخته می‌شود. برای آشنایی بیشتر با کفش چیت می‌توانید مقاله سوغات شهر بیرجند چیست؟ را مطالعه کنید.
به تبع آداب، رسوم و فرهنگ خاص اهالی ماخونیک خورد و خوراک مردمان این منطقه نیز متفاوت است. در طی سال‌های اخیر ساکنان این روستا تنها دو وعده غذا میل می‌کردند و وعده نهار در بین آن‌ها ناشناخته بود. تا پیش از آشنایی آن‌ها با گندم، غذای سنتی این منطقه چغندر و شلغم پخته بود که پختک نامیده می‌شود و تا سال 84 این روند ادامه داشت. پختک غذایی شامل چغندر و شلغم خشک شده است که آن را به شکل‌های گوناگونی مصرف می‌کردند.
یکی از محصولات پختک آشی به نام کاچی است. مراحل تهیه این آش به این شکل است که ابتدا تکه‌های پختک را در آب جوش می‌ریزند و سپس به آن مقداری نمک و آرد اضافه می‌کنند و میگذارند تا خوب پخته شود. از دیگر غذا‌های رایج ماخونیکی‌ها پنبه دانه است که آن را بیشتر در فصل زمستان مصرف می‌کنند. پنبه دانه را می‌توانید از بازار‌های سنتی استان خراسان جنوبی نیز تهیه کنید.
پس از آنکه اهالی این روستا با گندم آشنا شدند، از آن برای پخت نان استفاده می‌کنند. آن‌ها نان گندم را با کشک نیز می‌خورند. از غذا‌های اقوام ثروتمند این روستا می‌توان به کشک اشاره کرد. اهالی این روستا کشک را با سیر و روغن داغ ترکیب کرده و به همراه پختک یا حتی خالی میل می‌کنند. کشک محلی ماخونیک با کشک سایر مناطق ایران بسیار متفاوت است. کشک ماخونیک به شکل آرد است که به آن دوغ اضافه می‌کنند و به شکل خمیر در می‌آید سپس خمیر را خشک کرده و آن را با دست آس خرد می‌کنند. سیر کوبیده شده را با روغن تفت داده و به مواد قبلی اضافه می‌کنند و در آخر نیز به آن آب اضافه می‌کنند و این ترکیب را با نان تیلیتی میل می‌کنند.
جالب است بدانید مردم ماخونیک کشک معمولی سایر مناطق ایران را نیز با آب می‌سایند و با پختک یا نان میل می‌کنند. از دیگر غذا‌های سنتی و مرسوم این منطقه می‌توان به سوزی، اشکنه زن کاهل، آب دوغ، آب ماست، گرماس ، اشترغاز، تلخو، قلور شیرو قلور ترش اشاره کرد. برای آشنایی بیشتر با غذا‌های محلی روستای ماخونیک می‌توانید مقاله غذا‌های محلی استان خراسان جنوبی را مطالعه کنید.
معماری و ساخت خانه‌های اهالی روستای ماخونیک مانند قوانین زندگی آن‌ها بسیار منحصر به فرد است. در زمان‌های ابتدایی برپایی روستای ماخونیک، اهالی آن در شیله که منظور غار و شکاف بین کوه‌ها می‌باشد، زندگی می‌کردند. با گذشت زمان آن‌ها به فکر ساخت خانه‌هایی متناسب با اقلیم و آب و هوای ماخونیک افتادند. مردم ماخونیک مجبور بودند خانه‌های خود را با مصالح موجود در منطقه روستا مانند خاک رس، درختچه‌های خودرو، چوب درخت بنه، پسته کوهی و سرم بنا کنند.
خانه‌های ماخونیک به دو دسته کرشکی و خاشه‌ای تقسیم می‌شود که کرشکی برای عموم مردم و خاشه‌ای برای ثروتمندان روستا ساخته می‌شود. هر یک از منازل این منطقه دارای معماری خاصی می‌باشد و اتاق‌های آن به شکل‌های متفاوتی چون مربع، مثلث و نیم‌دایره ساخته شده‌اند. تمامی خانه‌ها یک متر پایین‌تر از سطح زمین هستند و تنها دارای یک اتاق می‌باشند. این خانه‌ها به وسیله خروجی اتاق به کوچه‌های باریک و تنگ متصل می‌شوند. وجه اشتراک تمامی این خانه‌ها وجود در ورودی کوتاه، کوچک و یک یا دو پله در درگاه ورودی خانه است.
منازل ماخونیکی‌ها دارای سقف کوتاه و دیوار‌های قطور است که این معماری سبب گرمی خانه و عدم ورود سرما در فصل زمستان می‌شود. سقف خانه‌های این منطقه نیز بسیار خاص است. اهالی این منطقه اشتف یا سقف خانه را به شکل کله قوچی یا درمی بنا می‌کنند و سپس با شاخ و برگ و گل روی آن‌ها را می‌پوشانند.
آن‌ها خانه‌های خود را بصورت فشرده در کنار یکدیگر می‌سازند و خبری از ایوان، حیاط و حتی پنجره نیست. معماری خاص خانه‌های این منطقه نشاندهنده همدلی و همراهی بیش از اندازه اهالی این روستا است. شاید محیط منازل آن‌ها در ظاهر بسیار ساده و محقر باشد اما حس صفا و صمیمیت در معماری آن به وضوح احساس می‌شود.
روستای ماخونیک دارای جاذبه‌های دیدنی زیادی است. از جاذبه های این روستا می‌توان به بنای برج و قلعه، برج گل انجیر، سنگ سیاه یا سنگ نگاره، منزل سرگردونی و نادر مره اشاره کرد. برج سنگی توسط اهالی ماخونیک در بالای روستا ساخته شده‌است. آخرین طبقه برج به محیط‌های اطراف روستا اشراف کامل دارد و برای دیده‌بانی از مناطق اطراف روستا مورد استفاده قرار می‌گیرد. هدف اصلی ساخت این برج، اطلاع رسانی درباره وقوع حمله است تا در هنگام خطر تمام اهالی روستا خود را برای دفاع آماده کنند.
برای اقامت گردشگران در روستای ماخونیک خانه بومی المهدی بازسازی شده‌است. این خانه دارای 4 اتاق به متراژ 18 متر است که گنجایش اسکان 6 نفر را دارد. در مجموع روستای لی لی پوت ظرفیت اسکان 24 گردشگر را در خود مهیا کرده‌است. هر یک از اتاق‌ها فاقد سرویس بهداشتی و حمام اختصاصی است و تنها یک سرویس بهداشتی و حمام در داخل حیاط، بصورت اشتراکی وجود دارد. گردشگران می‌توانند از موزه خاص و زیبای خانه بومی المهدی نیز دیدن کنند. محتویات این موزه شامل صنایع دستی، قالی بافی، گلیم بافی و حوله بافی است. در خانه المهدی یک آشپزخانه مشترک و کوچک برای تهیه غذا و پارکینگی غیرمسقف برای پارک ماشین نیز وجود دارد. گردشگران عزیز می‌توانند در این خانه بومی غذا‌های محلی روستای ماخونیک را نیز میل کنند و از طعم بی‌نظیر آن‌ها لذت ببرند.
زمان مناسب برای سفر به روستای ماخونیک، براساس ویژگی‌های شخصی و اقلیمی هر فرد می‌تواند متفاوت باشد. در فصل تابستان آب و هوای ماخونیک بسیار گرم و خشک است و همین امر ممکن است سبب گرمازدگی بسیاری از گردشگران شود. در فصل زمستان آب و هوای ماخونیک بسیار سرد و برای گردشگران غیر قابل تحمل است پس توصیه می‌شود به هیچ وجه این فصل را برای سفر به روستای لی لی پوت‌ها انتخاب نکنید. آب و هوای ماخونیک در بهار و پاییز بسیار ملایم و دلپذیر است و این دوفصل برای بازدید از سرزمین کوتوله‌ها، در میان گردشگران بسیار پرطرفدار است.
ماخونیک از جنوب شرقی با بیرجند حدود 131 کیلومتر و از شرق با سربیشه حدود 64 کیلومتر فاصله دارد. اگر هر یک از شما عزیزان ساکن پایتخت هستید پس فاصله شما تا روستای ماخونیک حدود 1261 کیلومتر است.
برای رفتن به سرزمین کوتوله‌ها تنها دو مسیر وجود دارد.
گردشگران ساکن تهران بدون استراحت و شب مانی در یکی از شهر‌های مسیر چیزی حدود 14 ساعت راه در پیش خواهند داشت.
سفر با اتوبوس
اگر شما از جمله افرادی هستید که به سفر با اتوبوس علاقمند است پس هر روز از ساعت 13:30 تا 18 هفت سرویس از تعاونی هشت پایانه مسافربری جنوب، عازم استان خراسان جنوبی می‌باشد. بهای بلیت آن‌ها بسته به نوع اتوبوس بین 33/500 تا 56/500 تومان است.
اگر دوست دارید با قطار به روستای ماخونیک سفر کنید باید بدانید که هیچ قطاری به بیرجند نمی‌رود. تنها راه حل آن است که سوار قطار‌های تهران به طبس شوید. این قطار‌ها یک روز در میان در ساعت 12:10 از تهران حرکت کرده و در ساعت 5 بامداد به طبس خواهند‌رسید. هزینه بلیت این قطار‌ها حدود 56 هزار تومان است. پس از رسیدن به مقصد، در ایستگاه راه آهن طبس خودروهایی وجود دارد که شما را به بیرجند می‌رساند.
آسان ترین راه برای سفر به روستای لی لی پوت‌ها استفاده از هواپیما است. برای رسیدن به فرودگاه بین المللی بیرجند بسته به نوع هواپیما باید هزینه‌ای حدود 119/500 تا 248/800 تومان بپردازید.
آشنایی با آداب و رسوم خاص اهالی ماخونیک و فرهنگ منحصر به فرد آن‌ها نسبت به سایر مناطق ایران، باعث افزایش هیجان هر خواننده‌ای برای دیدار حضوری از این روستا می‌شود. غذا‌های عجیب و در عین حال ساده این روستا دل هر خواننده‌ای را آب می‌کند و دوست دارد هرچه زودتر این طعم‌های متفاوت را از نزدیک تجربه کند. با مردم این روستا از نزدیک آشنا و هم کلام شود و اقامت در خانه‌های کوچک و با صفای آن‌ها را هر چه زودتر تجربه کند. حس متفاوت قدم زدن با کفش‌های کدراک و چیت را تجربه کند و در تمام کوچه‌های باریک این روستا قدم بزند. بالای قلعه ماخونیک بایستد و تمام منطقه روستا را از نظر بگذراند و حس سادگی و صمیمیت آن‌ها را با تمام وجود لمس کند. اگر شما هم مانند ما دلتان برای تجربه تمامی این حس‌های خاص تنگ شده‌است پس چاره‌ای جز سفر مجازی به ماخونیک با مطالعه چند باره مقاله ما ندارید. امیدواریم هر چه زودتر بیماری منحوس کرونا از تمامی نقاط کره زمین پاک شود و شاهد نظرات پرانرژی شما عزیزان از تجربه سفر حضوری خود به روستای عجیب و دوستداشتنی ماخونیک باشیم.
منتظر پرسش‌ها و نظرات شما عزیزان هستیم.
