کلیسای وانک یکی از مکان‌های دیدنی و برجسته اصفهان است که نظر گردشگران زیادی را به خود جلب می‌کند. این کلیسا در دوران حکومت شاه عباس دوم در قلب محله جلفا ساخته شده و نمایانگر تاریخ و فرهنگ غنی ایرانیان و ارامنه در آن زمان است. کلیسای آمناپرگیچ یا همان کلیسای وانک فعلی، جزء اولین مکان‌هایی‌ست که هر گردشگری پس از ورود به اصفهان، از آن دیدن می‌کند.
(با اصفهانی‌هایی که حتی یک بار هم کلیسا رو ندیدن، حرفی ندارم. ? سوالم از مسافرهاست؛ مگه میشه بیای اصفهان و کلیسا رو نبینی؟! )
من در تاریخ 3 شهریور 1402، همراه با گروهی از عکاسان خوش‌ذوق اصفهانی، از کلیسای وانک اصفهان بازدید کردیم. به‌عنوان یک شهروند اصفهانی که به تاریخ و فرهنگ شهرش علاقه زیادی دارد، از دیدن چنین مکان‌هایی به وجد می‌آیم، حتی اگر چندین‌بار آن را تجربه کرده باشم. ?
در این متن سعی دارم مروری بر تاریخچه این بنا داشته باشم و قسمت‌های مختلف آن را به شما معرفی کنم. پس همراه من باشید تا در کمتر از ده دقیقه بازدید متفاوتی از این کلیسا را تجربه کنید. ?
آماده‌اید؟! ?
ماجرای ورود ارامنه به اصفهان، به زمان شاه عباس صفوی برمی‌گردد. در آن زمان شاه عباس در جنگ با عثمانی به سپاهش دستور عقب‌نشینی می‌دهد. در راه بازگشت، به کشور ارمنستان می‌رسند. برای ممانعت از پیش‌روی سپاه عثمانی، شاه عباس دستور می‌دهد قسمت زیادی از ارمنستان را ویران کنند. قبل‌از آن، برای جلوگیری از کشتار و آسیب ارامنه، آن‌ها را به اصفهان می‌آورد و زمین‌های محله جلفا را به آن‌ها اهدا می‌کند.
(چقدر عجیب و ناراحت‌کننده بود.? دوست دارم نظر ارمنی‌های ساکن اصفهان رو درباره این رفتار شاه عباس بدونم.)
در آن ایام، محله جلفا زمین‌های خالی از سکنه و امکانات بود. در طول زمان، ارامنه در آنجا خانه و کلیسا ساختند و جلفا را به یک محله مسکونی تبدیل کردند. مسیحیان کلیساهای متعددی در نقاط مختلف اصفهان تاسیس کردند. متاسفانه امروز فقط 13 کلیسا به جا مانده است.
کلیسای هوسپ آرِماتاتسی مقدس، واقع در دیر آمِناپرگیچ به کلیسای وانک معروف است. وانک یک کلمه ارمنی و به معنای صومعه است. گفته می‌شود این مکان، کلیسای جامع ارمنیان اصفهان و جنوب است. در سال 1606 میلادی ارمنیان مهاجر کلیسای کوچکی را در محل فعلی کلیسای آمناپرگیچ ساختند. سال‌ها بعد، این کلیسا تخریب می‌شود. پس از آن، اسقف داوید در سال 1655 کلیسای باشکوه فعلی را تاسیس می‌کند. جالب است بدانید که ساخت این کلیسا، نقاشی‌ها و تزئینات فضای داخل آن 9 سال طول کشیده است. ?
سر در ورودی این بنا کتیبه‌ای قرار دارد که روی آن با زبان ارمنی نوشته شده: کلیسای آمناپرگیچ در سال 1655 میلادی، در دوران پادشاهی شاه عباس دوم و در زمان جاثلیق فیلیپوس، به‌دست راهب این دیر، خلیفه داوید و با کمک‌های مالی مردم جلفا بنا شد.?
درحال‌حاضر، این کلیسا دیدنی‌ترین جاذبه تاریخی و مذهبی در جلفای اصفهان است. در گذشته، کلیسای وانک بیشتر مکانی مذهبی برای مسیحیان بوده است، اما به‌مرور جنبه تاریخی و توریستی آن نیز، مورد توجه قرار می‌گیرد. ناگفته نماند که وانک یکی از 13 کلیسای باقی‌مانده از قرن 17 میلادی است.
در هر قسمت از کلیسا که قدم بزنید، یک اثر هنری نظر شما را جلب می‌کند. این آثار مربوط به هنرمندان بزرگ و سرشناس است که در قالب تابلو، تندیس و نقاشی‌های تاریخی، زیبایی این مکان را دوچندان کرده‌اند.? در حیاط همین کلیسا، اولین چاپخانه با ماشین چاپ در ایران، تاسیس شده است. کلیسای وانک در دی ماه 1310 در فهرست آثار ملی ایران قرار می‌گیرد. (حیاط بزرگ و باصفایی داره.)
این مکان قسمت‌های مختلفی دارد که در ادامه با آن آشنا می‌شوید.
وقتی وارد کلیسای وانک می‌شوید، در سمت راست شما باجه بلیت‌فروشی قرار دارد. درحال‌حاضر که مشغول نوشتن این مقاله هستم، قیمت بلیت برای هر بازدیدکننده ایرانی، ?سی هزار تومان? است. پس از تهیه بلیت وارد یک حیاط بزرگ می‌شوید. در سمت چپ، بنای یادبود نسل‌کشی ارامنه توسط دولت عثمانی در 1915 را می‌بینید. در موازات این بنا کتابخانه‌ای با معماری منحصربه‌فرد قرار دارد. در انتهای ضلع شمالی حیاط، یک موزه مردم‌شناسی به چشم می‌خورد. در ادامه نیز برج ناقوس توجه شما را به‌خودش جلب می‌کند. روبه‌روی این برج ورودی سازه اصلی کلیسا قرار گرفته است. اگرچه قسمت‌هایی از کلیسا به‌مرور زمان از بین رفته، اما بخش‌های مختلفی به آن اضافه و قسمت‌هایی از آن نیز بازسازی شده است.
برج ساعت ?
برج ساعت نخستین بنایی‌ست که در بدو ورود به کلیسا مشاهده می‌کنید. این برج سه طبقه دارد و در طبقه دوم آن ساعت بزرگی به وزن سیصد کیلوگرم نصب شده است. زمان ساخت این برج به سال 1931 میلادی برمی‌گردد.
برج ناقوس (برج بزرگ)
در سمت راست ورودی درب اصلی کلیسا، برج ناقوس بزرگی به چشم می‌آید. این بنا در سه طبقه و بر روی چهار ستون سنگی بنا شده است. طبقه دوم این بنا به‌نام فرشتگان گابرئیل و میکائیل نام‌گذاری شده است و در گذشته، برای اجرای مراسم‌های مذهبی کاربرد داشته است. در طبقه سوم، دو جفت ناقوس نصب شده است. یکی از این ناقوس‌ها به کلیسایی در جزیره خارک تعلق داشته است که پس از تخریب آن کلیسا، به جلفا منتقل می‌شود.
گنبد این برج براساس معماری ارامنه، به‌‌شکل چندضلعی و نوک‌تیز ساخته شده است. ناقوس این برج، هنگام انجام اعمال دینی، به صدا در می‌آید تا ارامنه را به شرکت در مراسم مذهبی دعوت کند. ⏳️
نقاشی‌های کلیسا
نقاشی‌های کلیسا وانک یکی از بخش‌های جذاب این بناست که دیوارهای سالن کلیسا را پوشش داده است. این دیوارها گچ‌کاری شده‌اند و تاریخ و فرهنگ ارامنه روی آن نقش بسته است. تذهیب، طلاکاری و نقاشی‌های کلیسا به‌قدری بی‌نظیر و چشم‌نواز است که این بنا را به کلیسایی مشهور و برجسته در جهان تبدیل کرده است.?
نقاشی‌های کلیسا وانک در دو دسته قرار می‌گیرند. دسته اول نقاشی‌های روی پارچه، تخته و بوم هستند که در محراب و مکان‌های دیگر آویخته شده‌اند. دسته دوم شامل قطعه سنگ‌های نقاشی شده و نقاشی‌های دیواری می‌شوند. تصویر هفت طبقه آسمان و بهشت و دوزخ، یکی از زیباترین و معروف‌ترین نقاشی‌های این کلیسا به شمار می‌رود. (حیرت‌برانگیز بود.)
موزه خاچاطور گساراتسی
موزه کلیسای وانک در سال 1905-1906 توسط طاطاووس هوهانیان ایجاد شد. ابتدا از این موزه به‌عنوان محلی برای نگهداری کتب و اشیاء تاریخی استفاده می‌شد. در دهه 1930، با تلاش نقاش سارکیس خاچاطوریان، اتاق‌ها تعمیر و به موزه تبدیل شدند. سپس در دهه 1970، موزه به ساختمان فعلی آن انتقال یافت.
در این موزه اشیای ارزشمند مختلفی می‌بینید که هرکدام از آن‌ها با مذهب و آداب‌ورسوم ارامنه ارتباط نزدیکی دارند. این اشیا عبارت‌اند از:
معروف‌ترین اثر این موزه، تار موی دختری هجده ساله است که هر گردشگری اشتیاق دیدن آن را دارد. واهرام هاکوپیان جمله‌ای از کتاب تورات را به زبان ارمنی و با قلمی از جنس الماس روی این تار مو نوشته است. با کمک میکروسکوپی که در این محل قرار دارد، می‌توانید این اثر را ببینند.
موزه مردم‌شناسی ?♂️?♀️
این موزه توسط شورای خلیفه‌گری ارمنیان اصفهان و جنوب ایران در محوطه کلیسای وانک ایجاد شده است. آنچه در این موزه می‌بینید شامل آثار اهدایی از مجموعه‌های خصوصی و اشیای کلیساست. این آثار نمونه‌هایی از هنر کاربردی و صنایع دستی جلفای نو از سده 17 تا 20 میلادی به‌جای‌مانده که نشان‌گر تاریخ، هنر، فرهنگ و زندگی رومزه جامعه ارمنی در آن زمان است. بعلاوه، تاریخ مدارس ارامنه جلفای نو، تجارت ساکنان این محله و تصویر بزرگان نام‌آشنای جلفا نیز در این موزه به نمایش گذاشته شده است.
چاپخانه ?
چاپخانه کلیسای وانک، نخستین چاپخانه در ایران و خاورمیانه است. پیشوای مذهبی ارمنیان اصفهان، اسقف خاچاطور (وارتاپد) گساراتسی، حدود ۴۰۰ سال پیش با کمک شاگردان و همکاران خود این چاپخانه را راه انداخت. او اولین کتاب را در سال ۱۶۳۸ میلادی به‌نام "زبور داوود" چاپ کرد. این چاپخانه بعدا توسط اسقفان دیگر هم مورد استفاده قرار گرفت.
کتابخانه ??
کتابخانه "نرسس شنورهالی مقدس" در کلیسای وانک جلفای نو اصفهان تاسیس شد و به‌مرور زمان توسعه یافت. این کتابخانه دارای مجموعه گسترده‌ای از کتب ارمنی، فارسی و خارجی است. در این مکان فعالیت‌های ادبی، فرهنگی و نقد کتاب نیز برگزار می‌شود. علاقه‌مندان و مراجعان غیرارمنی می‌توانند با ارائه معرفی‌نامه، از کتب این کتابخانه استفاده کنند و در جلسات فرهنگی نیز حضور داشته باشند.
(به‌عنوان یک علاقه‌مندِ کنجکاو، خیلی دوست دارم وارد این کتابخونه بشم.?♀️)
در این بلاگ، قصد داشتم شما را با کلیسای باشکوه وانک که در محله جلفای اصفهان است، آشنا کنم. مجذوب تصاویر و وصف زیبایی‌های کلیسا شدید؟ تصور کنید که آن را از نزدیک ببینید!?? برای بازدید از کلیسا و موزه‌های آن بهتر است ✅️حدود ۲ ساعت✅️ زمان بگذارید و از هیچ قسمتی سریع عبور نکنید. حال که تا اینجای مقاله همراه من بودید، شما را به تور مجازی کلیسای وانک دعوت می‌کنم. حتما با صدا ببینید.? دیدار و سفرتان به‌سلامت.
در انتها اگر سوال یا نظری درباره این مطلب دارید، حتما در بخش کامنت‌ها ثبت کنید. اگر قبلا این کلیسا را دیده‌اید، از احساستان برایم بنویسید. معاشرت با افراد تاریخ‌دوست و سفرباز، برایم خوشایند است. ?☕
