مغز انسان به عنوان مهم ترین مرکز عملکردی انسان، ساز و کار های پیچیده ای به خود اختصاص داده است که سیستمی بسیار اعجاب انگیز را مستلزم به فعالیت میکند. یکی از مهم ترین اعمال مغز،شناخت محیط از طریق حس بینایی است. این سیستم به دیل اهمیت فراوانی که دارد نیازمند همکاری سربازانی دیگر به نام نوروترانسمیتر ها هستند که دستورات را در بین مناطق مختلف جابه جا کنند. دوپامین، یکی از به نام ترین این نوروترانسمیتر ها است که فعالیت شناختی مغز را به طرز فوق العاده ای تنظیم میکند.
در قشر پیش پیشانی مغز یا PFC، اکثر اعمال شناختی پردازش می شوند اما میزان و کیفیت این اعمال وابسته به نوروترانسمیتر هایی است که روی یک پیام شناختی تغییر ایجاد می کنند. دو مرکز مهم در مغز میانی مسئول اصلی ترشح دوپامین است و این مسیر به چند شاخه تقسیم می شود که مهم ترین آن در این مبحث مسیر مزوکورتیکال است. در این مسیر دوپامین تولید شده از این دو مرکز با نام های Ventral Tegmental Area و substantia nigra نامیده میشوند به سمت بخش های جلوی پیشانی یا PFC توسط نورون های واسطه ترشح می شود. همان طور که میدانید، دوپامین به عنوان یک واسطه در سیستم پاداش مغز به حساب می آید وبه بیانی دیگر پیام های حسی که در انسان یا حیوان که با حس پاداش یا لذت همراه هستند، باعث ترشح دوپامین از مراکز مربوطه می شوند. نکته ای جذاب که در مقاله ای در سال 2021 توسط Torben Ott و Andreas nieder روی مغز میمون ها بررسی شده است، نشان میدهد آزادسازی دوپامین در پی دریافت یک محرک حسی مثلا بینایی به میزان زیادی با فعالسازی PFC همراه است.
مهم ترین دلیل آن وجود گیرنده های دوپامین به نام DR2 و DR1 در سطح نورون های این قسمت از مغز است و بدون وجود آن ها امکان انتقال پیام تقریبا مختل میشود و به صورت بی رویه کاهش یا فزایش میابد. در این مقاله ذکر شده است که وجود دوپامین همراه با فعالیت های شناختی باعث به وجود آمدن پیام های نشانه گذاری شده با دوپامین میشود که در بخش PFC سیگنال ها ی متفاوت با میزان جریان های اضافی کم تری را تولید میکند. به این مفهوم که زمانی که عملکرد شما با دوپامین همراه باشد، عملکرد شما دقیق تر، با تمرکز بیشتر و با سکنال های اختصاصی بیشتر همراه خوتهد بود که در نتیجه به طرز چشمگیری بیشتر در خاطره شما ثبت می شود.یکی از بارز ترین مثال ها ی این روش در نورومارکتینگ برای جذب مشتری ها و برجسته کردن نام کالا در ذهن آن هاست که به وسیله قرعه کشی یا نمونه هایی رایگان از محصولاتشان سیستم دوپامین مشتریان را وادار به فعالت می کنند.
لازم است به این نکته هم اشاره کنم که گیرنده های DR1 نقشی تقریبا مهاری را دارند که باعث کم کردن سیگنال های اختلال گر و غیر ضروری مغز در حین انجام یک عملکرد میشوند و گیرنده های DR2 میزان سیگنال اختصاصی مغز برای عملکرد مربوطه را افزایش میدهند که نتیجه این دو همکاری باعث ایجاد یک شناخت بی عیب و نقص می شوند.
یکی از بیماری هایی که نقش دوپامین را در عملکرد های شناختی برجسته تر میکند بیماری اسکیزوفرنی است که در این افراد گیرنده های DR2 فعالیت بیش از حدی دارند و در نتیجه پیام ها دارای سیگنال های اضافی فراوانی هستند که نمیتوانند به طرز صحیحی پردازش شوند که همین علت اصل ایجاد توهم و فعالیت بیش از اندازه بخش PFC در این افراد میشود.
