یکی از پرسشهای پرتکرار در مطالعات دینی این است: آیا تاریخ دقیق تولد عیسی مسیح مشخص است؟ و چگونه قرآن کریم و کتاب مقدس به این رویداد معنوی نگاه میکنند؟ در این مقاله، به بررسی میلاد حضرت عیسی (ع) در دو منبع معتبر دینی — یعنی قرآن و کتاب مقدس — میپردازیم و همچنین به سؤالاتی مانند «چرا 25 دسامبر روز میلاد عیسی است؟» یا «آیا عیسی واقعاً وجود داشته؟» پاسخ میدهیم.
یکی از پرسشهای پرتکرار در مطالعات دینی این است: آیا تاریخ دقیق تولد عیسی مسیح مشخص است؟ و چگونه قرآن کریم و کتاب مقدس به این رویداد معنوی نگاه میکنند؟ در این مقاله، به بررسی میلاد حضرت عیسی (ع) در دو منبع معتبر دینی — یعنی قرآن و کتاب مقدس — میپردازیم و همچنین به سؤالاتی مانند «چرا 25 دسامبر روز میلاد عیسی است؟» یا «آیا عیسی واقعاً وجود داشته؟» پاسخ میدهیم.
اگرچه امروزه 25 دسامبر در سراسر جهان بهعنوان روز میلاد عیسی مسیح جشن گرفته میشود، اما تاریخ واقعی تولد حضرت عیسی (ع) هرگز بهصورت قطعی مشخص نشده است. در قرن دوم میلادی، بسیاری از مسیحیان 6 ژانویه را روز تولد عیسی میدانستند. اما در قرن چهارم، کلیسای کاتولیک رم تصمیم گرفت تاریخ میلاد را به 25 دسامبر منتقل کند و 6 ژانویه را روز غسل تعمید عیسی اعلام نماید.
دلیل اصلی این تغییر، ریشه در فرهنگهای باستانی دارد: در آن دوران، 25 دسامبر روز تولد خدای مهر در فرهنگهای اروپایی بود و جشنهای گستردهای به مناسبت آن برگزار میشد. کلیسا با انتخاب همین تاریخ برای میلاد عیسی، سعی کرد این جشن وثنی را به یک مناسبت مسیحی تبدیل کند و پیروان بیشتری را جذب نماید.
جالب اینجاست که تا قرن دهم میلادی، کلیساهای منطقه بینالنهرین و قسطنطنیه همچنان 6 ژانویه را روز میلاد عیسی جشن میگرفتند. همچنان امروزه، کلیسای ارمنی این تاریخ را روز تولد واقعی حضرت عیسی (ع) میداند و هم مراسم تولد و هم غسل تعمید را در این روز برگزار میکند.
اکثریت مسیحیان جهان از 24 دسامبر شب (شب میلاد) شروع به تزئین درخت کاج میکنند و خانوادهها برای شرکت در مراسم مذهبی آماده میشوند. اما در فرهنگ ارمنی، خانوادهها معمولاً در پایان ماه دسامبر درخت کاج را تزئین کرده و شب 31 دسامبر دور هم جمع میشوند تا همزمان سال نو و آمادگی برای جشن میلاد را گرامی بدارند.
با وجود اینکه تقویم میلادی از تولد عیسی شروع میشود، اما بر اساس شواهد تاریخی، حضرت عیسی (ع) احتمالاً بین 4 تا 8 سال قبل از مبدأ میلادی متولد شدهاند. این نتیجهگیری بر اساس اشارههای انجیلی به شخصیتهای تاریخی مانند هیرودس بزرگ است که در آن دوره حکومت میکرد.
از قرن هجدهم، برخی دانشمندان غربی شروع به تشکیک در وجود تاریخی عیسی کردند و معتقد بودند که شاید شخصیت عیسی ترکیبی از افسانهها، امیدها و نیازهای روحی مردم باشد. نخستین کسی که زندگی عیسی را زیر ذرهبین نقد علمی قرار داد، هرمان ساموئل رایماروس، استاد زبانهای شرقی دانشگاه هامبورگ، بود. او به دلیل ترس از واکنش کلیسا، تحقیقاتش را در زمان حیات منتشر نکرد و پس از مرگش، لسینگ آنها را به چاپ رساند.
گروهی به نام عقلگرایان (Rationalists) سعی کردند معجزات انجیل را با توضیحات طبیعی تبیین کنند و عیسی را نه بهعنوان خدا، بلکه بهعنوان یک معلم اخلاق برجسته معرفی کنند. این بحث تا به امروز ادامه دارد و حتی ناپلئون در سال 1808 از نویسنده آلمانی ویلند پرسید: «آیا شما به وجود تاریخی عیسی مسیح باور دارید؟»
داستان تولد عیسی تنها در دو انجیل — یعنی متی و لوقا — آمده است. انجیل متی بر نسب داودی عیسی و پیشگویی تولد از باکره تأکید دارد، در حالی که انجیل لوقا روایتی از بیتلحم، فرشتهها و چوپانان ارائه میدهد. اما مرقس و یوحنا هیچ اشارهای به تولد عیسی نکردهاند و فقط به ناصره بهعنوان محل زندگی ایشان اشاره دارند.
یکی از چالشهای بزرگ مفسران کتاب مقدس، تفاوت نسبنامههای عیسی در انجیل متی و لوقا است که دو سلسلهنسب کاملاً متفاوت از ایشان ارائه میدهند.
در مقابل تردیدهای غربی، قرآن کریم بهوضوح تولد معجزهآمیز حضرت عیسی (ع) را تأیید میکند، نه بهعنوان پسر خدا، بلکه بهعنوان پیامبری الهی و آیتی برای جهانیان. در سوره مریم، خداوند داستان تولد عیسی را با جزئیاتی شگفتانگیز بیان میکند:
جبرئیل به مریم ظاهر میشود و خبر از تولد پسری پاکیزه میدهد. مریم بدون تماس با مردی، از روحالقدس باردار میشود. در لحظه زایمان، درخت خرما به دستور خدا میوه تازه میدهد و نوزاد عیسی از گهواره سخن میگوید و خود را بنده خدا و پیامبری مأمور به نماز و زکات معرفی میکند.
قرآن بهوضوح اعلام میکند: «عیسی فرزند خدا نیست. خدا از داشتن فرزند منزّه است.» این دیدگاه، تفاوت بنیادین نگاه اسلام و مسیحیت را نشان میدهد: در اسلام، عیسی (ع) یکی از برترین پیامبران الهی است، نه خدا یا پسر خدا.
عیسی مسیح در هر دو دین اسلام و مسیحیت، نماد رحمت، پاکی، عدالت و فداکاری است. تفاوت اصلی در تفسیر هویت ایشان است، نه در ارزش معنوی وجودشان. در دنیای امروز که گفتوگوی بینادیانی بیش از پیش ضروری است، شناخت نگاه قرآن و کتاب مقدس به حضرت عیسی (ع) میتواند پلی برای درک متقابل، احترام و همزیستی صلحآمیز باشد.
