شرح رساله صد میدان خواجه عبدالله انصاری

کتاب حاضر، شرح رساله صد میدان عارف شهیر خواجه عبدالله انصاری است که از زیباترین رساله‌های سیر و سلوک بوده و در آن احوال سالک از آغاز تا وصال تام، به زبانی اختصاری بیان شده است.

خواجه عبدالله انصاری از اعقاب ابوایوب انصاری است که صحابهٔ پیغمبر بود. مادرش از مردم بلخ بود و عبدالله خود در هرات متولد شد و از کودکی زبانی گویا و طبعی توانا داشت، چنانکه شعر فارسی و عربی را نیکو می‌سرود و در جوانی در علوم ادبی و دینی و حفظ اشعار عرب مشهور بود و مخصوصاً در حدیث قوی بود و امالی بسیار داشت و در فقه، روش امام حنبل را پیروی می‌کرد.

وی در تصوف از استادان زیادی تعلیم گرفت و دو بار به دیدار شیخ ابوالحسن خرقانی شتافت که این دیدارها تأثیر زیادی در روحیات و منش وی داشته ‌است. محل اقامتش بیشتر در هرات بود و در آنجا تا پایان زندگانی به تعلیم و ارشاد اشتغال داشت.

صفحه خرید: شرح رساله صد میدان خواجه عبدالله انصاری

خواجه عبدالله انصاری در سال ۴۱۷ ه‍.ق در سن ۲۱ سالگی برای تکمیل تحصیلات به نیشابور رفت. سپس به طوس و بسطام سفر کرد و به سماع و ضبط حدیث همت گماشت.
در سال ۴۲۳ ه‍.ق عازم سفر حج شد و بر سر راه مکه، در بغداد توقف کرد تا مجلس درس ابومحمد خلال بغدادی را درک کند. در بازگشت از سفر حج به زیارت ابوالحسن خرقانی، صوفی نامور نایل شد.

انصاری شعر می‌سرود ولیکن بیشتر شهرت وی به جهت رسالات و کتب مشهوری است که تألیف کرده ‌است و از آن جمله ‌است ترجمهٔ املاء طبقات‌الصوفیة سلمی به لهجهٔ هروی و تفسیر قرآن که اساس کار میبدی در تألیف کشف‌الاسرار قرار گرفته ‌است. از رسائل منثور او که به نثر مسجع نوشته است: مناجات‌نامه، نصایح، زادالعارفین، کنزالسالکین، قلندرنامه، محبت‌نامه، هفت‌حصار، رسالهٔ دل و جان، رسالهٔ واردات و الهی‌نامه را می‌توان نام برد.

خواجه در راه طریقت، پیرو شیخ ابوالحسن خرقانی بود. خواجه همچون حسین بن منصور حلاج، شوریده بود و این شوریدگی بیش از هر چیز در مناجات‌های خواجه عبدالله انصاری مشهود است و آثارش مشحون از مواعظ و نصایح است. مسلک او بعدها مورد استفادهٔ سعدی واقع گشت؛ گلستان سعدی و بهارستان جامی محصول، همین نوع سبک است. عقاید و افکار خواجه را می‌توان در منازل السائرین مطالعه نمود. او حافظه‌ای قوی داشت و گویند سی هزار حدیث حفظ بوده است.

وی با وجود اینکه استاد علوم اسلامی مانند تفسیر، حدیث، اصول و عقاید بود، با علم کلام و اهل آن مخالف بود و قرآن را یگانه دلیل و مرشد مؤمن می‌شمرد که می‌تواند او را به توحید حقیقی رهنمون شود.

هم استاد شریعت بود و هم پیر طریقت. در حالی که فقیه ضد بدعت بود، در زندان پوشنگ، عشق عرفانی وجود او را تسخیر کرد.

خواجه در تقوا و عبادت و مراقبت و ریاضت و حفظ حقوق دیگران، در عصر خود بی‌مثال و بی‌نظیر بود. به آنچه می‌گفت عمل می‌نمود. عارف و خداشناس بود. ارادتمندانش، با این فضایل ملكوتی و انسانی و عرفانی او، چون پروانه به دور شمع وجودش می‌گشتند و از محضرش كسب فیض می‌نمودند.

نابینائی هر دو چشم خواجه در سن هفتاد سالگی، برای وی که عمری به آموزش و آموختن خو کرده بود بسیار گران آمد، اما همچنان به فعالیت ارشاد شاگردان ادامه می‌داد و مطالب را به آنها املاء می‌نمود.

خواجه عبدالله انصاری بعد از یک عمر آموزش، بحث و ارشاد و پس از تحمل چندین نوبت تبعید و حبس، عاقبت در سحرگاه جمعه ۲۲ ذی الحجة سال ۴۸۱ ه.ق در سن هشتاد و پنج سالگی دنیا را وداع گفت.

تألیفات خواجه عبدالله انصاری:

• طبقات الصوفیة؛
• منازل السائرین؛
• کنز السالکین؛
• رسایل؛
• نصایح؛
• الهی‌نامه؛
• ذم الکلام؛
• زاد العارفین؛
• مناجات‌نامه؛
• رسالهٔ دل و جان؛
• صد میدان؛
• مناقب اهل الآثار؛
• رسالهٔ واردات؛
• هفت حصار؛
• قلندرنامه؛
• محبت‌نامه

بر همه آشکار است نخستین حالتی که بر سالک عارض می‌شود، یقظه است که رسول اکرم (ص) فرموده: مردم در خوابند و زمانی که از دنیا رفتند بیدار می‌شوند.

هر انسان عادی در طول زندگی، چندین بار حالت یقظه بر او عارض می‌شود، اما متأسفانه غالب آنها پس از مدتی کوتاه دوباره به خواب می‌روند. ولی چنانچه یقظه دوام پیدا کند قطعاً به دنبال آن، حالت طلب حاصل می‌گردد که خطرناک‌ترین حالت است؛ به دلیل اینکه هم در این میدان است که سالک به دنبال مرشد (ولی، امام، شیخ، استاد معنوی) می‌گردد و چنانچه صبر پیشه نکند و کار را به قاضی‌الحاجات و کافی‌المهمات نسپارد و بخواهد از عقل ظاهری خود جهت تشخیص استفاده کند، حتماً شکار دکانداران و مدعیان دروغین می‌شود؛ بلکه صحیح آن است که در طلب خویش، درنگ کند و منتظر بماند تا در رؤیای صادقه، قبلهٔ دل را به او معرفی کنند، و پس از معرفی از عالم غیب است که توبه و ارادت آغاز می‌گردد و مراحل سیر و سلوک زیر نظر پیر آگاه طی می‌کند.

رسالهٔ نفیس «صد میدان» خواجه عبدالله انصاری، از زیباترین رساله‌های سیر و سلوک است که احوال سالک از آغاز تا وصال تام، به زبانی اختصاری و نیازمند شرح، بیان شده است.

صفحه خرید: شرح رساله صد میدان خواجه عبدالله انصاری

شاید در گذر زمان، ناسخ‌های این رساله بعضی از میدان‌ها را پس و پیش نموده باشند؛ به دلیل اینکه هر سالکی می‌داند که میدان نخست یقظه است و سپس طلب و آنگاه توبه، امثال این تقدم و تأخر در میدان‌های دیگر نیز مشاهده می‌شود، هر چند که هر عارف سالکی شرح حال خود در مسیر رسیدن و اتحاد با دوست را با زبان خود بیان می‌کند و مصداق «عبارتنا شتّی و حسنک واحد …» است؛ بدین معنا که تفاوت‌ها در تعبیر است نه در اصل احوال.

شرح پیش رو تلاشی است تا شاید این رساله بهتر فهمیده شود، لذا روش کار چنین بوده که هر میدان نخست با نقل اصل متن آغاز شده و سپس به معنای آن لغت در لغت‌نامه‌های معروف مراجعه شده است و بعد از آن، آیات قرآنی که به نظر می‌رسید به گوشه‌هایی از آن میدان اشاراتی دارد همراه با ترجمهٔ آن آورده شده است، سپس در عالم حدیث به دنبال بر شمردن احادیث مرتبط بوده و همراه با ترجمه، به دنبال آیات ذکر شده است و بعد از آن، به کتاب‌های اخلاقی از قبیل کیمیای سعادت و معراج السعادة، مراجعه نموده و مطالبی که نزدیک‌ترین معنا به موضوع داشته‌اند آورده شده است. سپس مطالبی که به نظر می‌رسید در شرح میدان مؤثر است، تحت عنوان «نکته» ذکر گردیده است.

علاقه مندان برای دسترسی به شرح رساله صد میدان خواجه عبدالله انصاری می‌توانند به سایت انتشارات آیت اشراق به آدرس ayateeshraq.com مراجعه کنند یا به لینک زیر مراجعه فرمایند:

https://ayateeshraq.com/pab4s