لکنت وقتی پدید می آید که در جریان طبیعی گفتار، وفقه ای ناگهانی به واسطه تکرار صداها،هجاها، کلمات، کشیده گویی صداها و هجاها و نیز فقل شدن دهان، ایجاد شده و گاهی با رفتارهای وابسته همراه است. لکنت اختلالی در گفتار است که به‌موجب آن فرد نمی‌تواند کلمات را پیوسته ادا کند و در خلال صحبت مکث می‌کند. این وقفه‌ها و مکث‌ها باعث می‌شود مخاطب، کلام را به صورت اصوات تکرارشونده بشنود. مثلا: ما…ما…مان (مامان) یا برخی آواها کش می‌آیند و در شکل خروجی واژه‌ها تغییر ایجاد می‌کنند مانند: باااا…د (باد). مشکل دیگرِ اختلال در تکلم وقتی رخ می‌دهد که جریان گفتار در حین صحبت کردن مسدود می‌شود، یعنی فرد قادر به ادای برخی حروف و اصوات نیست و در نتیجه شکل نهایی کلمه خروجی منقطع، متشنج و غیرطبیعی است.
در بعضی موارد لکنت خفیف است و مشکل چندانی ایجاد نمی‌کند، اما در حالتی که شدت این اختلال زیاد باشد، به‌ویژه از نظر روحی فرد با مشکلات متعددی مواجه می‌شود. از آنجا که درمان لکنت با رشد کودک و افزایش سن سخت و سخت‌تر می‌شود، پیگیری این اختلال در دوران کودکی اهمیت دارد. در بیشتر کودکان این مشکل بدون درمان خاصی رفع می‌شود. اما لکنت در بزرگسالان به‌سادگی درمان نمی‌شود. مهم‌ترین بخش درمان ایجاد آرامش و اعتماد‌به‌نفس در فرد مبتلاست. متخصصین گفتار درمانی راهکارهای متعددی را برای درمان لکنت به‌کار می‌گیرند. در ادامه به شرح این اختلال پرداخته شده است. با ما همراه باشید.
لکنت، اختلال در بعد روانی گفتار بوده و به صورت لحظه ای و موقتی در جریان گفتار پیش می آید و لحظاتی بعد گفتار به شکل روان و سلیس ادا می شود. بیماران رفتارهایی برای پنهان کردن یا مبارزه با مشکل خود نشان می دهند که به این رفتارها، رفتارهای وابسته گفته می شود. به طور کلی رفتارهای وابسته، لکنت فرد را پیچیده تر می کنند. فرد با انجام اینگونه رفتارها سعی می کند ناروانی خود را به نوعی پنهان کند؛ مثلاً با سکوت بیشتر و حرف زدن کمتر و شرکت کمتر در موقعیت های ارتباطی. یا سعی می کند با لکنت خود به نوعی مبارزه کند و بر آن غلبه کند.
از جمله این رفتارها می توان پا زدن به زمین، پایین انداختن سر، حرکت دادن دست، سر، چشم ها و … را نام برد.
نحوه بروز این مشکل در افراد مختلف متفاوت است. برای نمونه در بعضی افراد لکنت پس از بازه‌های طولانی‌مدت در سخن گفتن بروز می‌کند و در برخی دیگر تعداد آن در هنگام حرف زدن متغیر است؛ یعنی به تعداد متغیر یا فواصل متغیر در بازه‌ی زمانی هنگام صحبت کردن خود را نشان می‌دهد. افراد مبتلا به لکنت از گفتن برخی کلمات یا حضور در برخی محیط‌ها که آرامش آنها را سلب و حسی ناخوشایند برایشان ایجاد می‌کند، اجتناب می‌کنند. بعضی از این افراد طوری صحبت‌کردن خود را مدیریت می‌کنند که سایرین به‌ندرت به مشکل آنها پی می‌برند. در این حالت به این اختلال «لکنت پنهان» گفته می‌شود. البته این پنهان‌کاری موجب می‌شود که فرد تا جایی که می‌تواند از صحبت‌کردن پرهیز کند.
این که علت واقعی آن چیست موضوعی است که هنوز به طور کامل کشف نشده است. آن چه روشن است اینکه در افراد مختلف، علت های متفاوتی دارد. به نظر می رسد در خیلی از افراد عامل ژنتیک باعث لکنت می شود. اگرچه، در برخی افراد تعامل محیط با ژن عامل به وجود آورنده است.
برای شیوا و روان صحبت کردن، گذرگاه‌های عصبی مختلف در مغز کودکان باید رشد کنند و با سرعت و دقت زیادی با هم در تعامل باشند. لکنت نشان می‌دهد که این تعامل به‌خوبی صورت نمی‌گیرد لکنت در برخی موارد ریشه در مسائل ژنتیکی دارد. در موارد نادری نیز در بزرگ‌سالی سراغ افراد می‌آید که اغلب سکته و آسیب‌های مغزی موجب بروز این اختلال است. از دلایل دیگر لکنت می‌توان به ضربات واردشده به سر و فشارهای احساسی و عصبی اشاره کرد. افراد مبتلا به لکنت به هیچ‌وجه از نظر هوش و استعداد با سایرین تفاوت ندارند. باورهای کلیشه‌ای و مرسوم معمولا آنها را خجالتی، عصبی، حساس، عجول، درون‌گرا و … می‌پندارد که البته هیچ شاهد علمی برای این ادعا وجود ندارد. شاید وقوع لکنت ریشه در اضطراب یا موارد عنوان‌شده داشته باشد، ولی حکمی کلی برای تعمیم آن به تمام مبتلایان موجود نیست.
چرا بعضی وقت ها فرد لکنت دارد اما بعضی وقت ها گفتارش روان است؟
تئوری های زیادی وجود دارد که این موضوع را توجیه می کند و عقیده دارند افراد در بعضی موقعیت ها ناروان هستند. مثلاً موقعی که فرد، لکنت شدیدی را در صف ناهار تجربه کرده این فکر ممکن است در ذهن او نقش ببندد که هرگاه در صف بایستد لکنت می کند، لذا نا خواسته روز دیگری که در صف بلیط سینما ایستاده شروع به لکنت می کند. تئوری دیگری معتقد است که هیجانات می تواند باعث لکنت شوند زیرا این هیجانات باعث تخلیه انرژی اضافی از بخش هایی از مغز به بخش های مسئوتل گفتار می شوند. هیجانات ممکن است خوب باشد مثل رفتن به یک میهمانی یا بد باشد مثل آزار و اذیت دیگران.
عوامل دیگری نیز در نظر گرفته شده که می توانند بر روی افزایش یا کاهش میزان لکنت تاًثیر بگذارند ، مثل: فرا رسیدن زمان امتحان، از دست دادن یکی از نزدیکان، ترسیدن از یک موضوع ترسناک، تولد فرزند جدید، جدا شدن والدین و … .
آیا لکنت مشکلی رایج است؟
لکنت معمولا در میان کودکان رواج دارد و طبق آمارها یک بیستم کودکان قبل از ورود به مدرسه این اختلال را تجربه می‌کنند. دو سوم کودکان با پشت سر گذاشتن دوران کودکی خود‌به‌خود درمان می‌شوند و در این میان تنها یک سوم این اختلال را با خود به بزرگ‌سالی می‌برند. یک درصد بزرگسالان لکنت دارند و مردان نسبت به زنان بیشتر به این عارضه دچار می‌شوند. دانشمندان لکنت را اختلالی شایع می‌دانند که در تمام جوامع و فرهنگ‌ها رخ می‌دهد. در انگلستان تقریبا ۷۲۰۰۰۰ کودک و بزرگ‌سال دچار لکنت زبان هستند.
علایم هشدار دهنده لکنت برای کودکان چیست؟
برخی از علائمی که می تواند برای خانواده ها هشدار دهنده باشد عبارتند از:
هنگامی که کودک لکنت می کند، چه باید کرد؟
مهم است که بدانید زمانی که کودک دچار ناروانی در گفتار می شود چگونه به او کمک کنید و واکنش نشان دهید.
این سوال اغلب والدین است که « آیا می توانم در بیان کلمه ای که کودکم لکنت کرده است، به او کمک کنم؟» و یا « آیا می توانم صحبت کودکم را حین لکنت قطع کنم؟» شما به جای اینکه نگران شوید، بهتر است با یک آسیب شناس گفتار و زبان مشاوره به عمل آورید.
شما باید:
شما نباید:
توسعه و رشد گفتار
رشد گفتار فرآیندی پیچیده شامل ارتباطات میان نواحی مختلف مغز است. ارتباطات میان مغز و ماهیچه‌هایی که مسئول تنفس و تکلم هستند در این فرآیند بسیار مهم است. اگر هر کدام از این بخش‌ها درست و مؤثر عمل کنند، وقفه‌ها و تأکیدهای لازم در گفتار به‌درستی اجرا و کلمات به شکل صحیح ادا می‌شوند. کودکی که در حال یادگیری ساخت جملات ساده است عملکرد این بخش‌ها را با تمرین توسعه می‌دهد تا قسمت‌هایی از مغز که در فرآیند گفتار دخیل هستند درست عمل کنند و گفتار به شکل روان و شیوا صورت بگیرد. وقتی بخش‌هایی از این سیستم با سایر بخش‌ها هماهنگ نباشد مشکلات گفتاری، تکرار و توقف در سخن گفتن به‌وجود می‌آید، به‌ویژه وقتی کودک دچار هیجان می‌شود یا تحت فشار قرار می‌گیرد. در خلال رشد مغز برخی از این مشکلات رفع می‌شوند.
تفاوت‌های جنسیتی و ژن‌ها
لکنت هم در دختران و هم در پسران رخ می‌دهد، اما آسیب‌پذیری مغز در پسران آنها را بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال قرار می‌دهد. ژن‌ها نیز نقش مؤثری در بروز لکنت دارند و دو سوم افراد مبتلا به این عارضه دارای سابقه خانوادگی هستند.
ضرورت درمان لکنت زبان
در صورتی که این مشکل را در فرزند خود مشاهده می‌کنید، حتما به متخصص مراجعه کنید. درمان لکنت پیش از سنین شروع مدرسه مؤثرتر است. به محض مشاهده این اختلال از گفتاردرمانگر کمک بگیرید. وب‌سایت انجمن لکنت زبان بریتانیا (BSA)، اطلاعات و توصیه‌های ارزشمندی در جهت رفع این مشکل ارائه داده است. روش‌های درمان لکنت زبان بسیار متنوع است. مشاوره با گفتاردرمانگر راهکارهای درمانی متناسب با وضعیت شما یا فرزندتان را مشخص می‌کند. نکات مهم در درمان لکنت به شرح زیر است:
ایجاد محیط امن و مطمئن برای صحبت کردن کودک
راهکارهایی جهت افزایش مهارت‌های ارتباطی و روان صحبت کردن
کار کردن روی احساسات مرتبط با لکنت زبان مانند ترس و اضطراب
درمان لکنت
درمان لکنت بنا به سن و شرایط فرد مبتلا متفاوت است. برای کمک به رفع این مشکل در بزرگسالان نیز می‌توان از کمک متخصصین گفتاردرمانی استفاده کرد. امکان گفتاردرمانی برای تمام سنین است. در برخی موارد درمان‌های روانشناسی روش مناسبی برای حل مشکلات گفتاری ناشی از عوامل روانی و احساسی است.
درمان غیرمستقیم
درمان غیرمستقیم، تغییر رفتار و شیوه برخورد والدین و اطرافیان با فرد دچار لکنت است و مستقیما به رفع موانع تکلمی نمی‌پردازد. درمان غیرمستقیم برای کودکان زیر ۵ سال مفید است و اولین گزینه‌ای است که متخصصین پیشنهاد می‌کنند. با این وجود چنانچه کودک شما در سنین زیر ۵ سال است و شدت و میزان لکنت او هفته به هفته رو به افزایش است، باید درمان‌های مستقیم را شروع کنید. در درمان غیرمستقیم اغلب به مفاهیمی پرداخته می‌شود که موجب لکنت کودک شده‌اند. منظور از مفاهیم موضوعاتی است که کودک علیرغم میل به گفتن آنها قادر به ادای درستشان نیست. هدف درمان غیرمستقیم، ایجاد محیطی آرام و بدون فشار برای صحبت کردن کودک است. خلق چنین محیطی نیازمند رعایت و درنظر گرفتن موارد زیر است:
درمان مستقیم
در این روش، والدین کودک تحت نظارت متخصصین، برنامه‌های ویژه‌ای را پیاده سازی می‌کنند. در این روش والدین باید نسبت به لکنت و صحبت‌کردن کودک واکنشی دوستانه، حمایت‌گونه و غیر قضاوتگر داشته‌باشند. انچمن لکنت زبان بریتانیا و استرالیا، شرح مفصل و کاملی از این برنامه ارایه داده اند.
اگر لکنت بعد از ۵ سالگی ادامه پیدا کند، درمان کمی دشوارتر می‌شود. با گذشت زمان عوارض جانبی ناشی از لکنت کار درمان را سخت‌تر می‌کند. تشویش و اضطرابی که در هنگام صحبت‌کردن با لکنت رخ می‌دهد، ترس از لکنت و احساس شرم و خجالت روند درمان را کند و دشوار می‌سازد. به همین دلیل درمان لکنت در بزرگسالان و نوجوانان هم به جنبه‌های اجتماعی،احساسی، روانشناسی می‌پردازد و هم جنبه‌های رفتاری. درمان مستقیم برای کودکان مدرسه‌ای به موارد زیر کمک می‌کند:
سایر درمان ها
علاوه بر درمان مستقیم و غیرمستقیم، گزینه‌های دیگری برای درمان لکنت به ویژه در بزرگسالان وجود دارد. درمان‌های روانشناسی و ابزارهای واکنشی، نمونه‌ای از این گزینه‌ها هستند. در درمان‌های مبتنی بر روانشناسی، مواردی چون ساختار شخصیت، برنامه ریزی عصبی کلامی و درمان‌های رفتاری-شناختی است. ابزارهای واکنشی نیز گزینه دیگری است که با ارایه ابزارهایی با بازپخش کلام فرد، او را متوجه نقص‌های گفتارش می‌سازد. برای نمونه نوعی از این ابزارها به فاصله چند ثانیه بعد از صحبت‌کردن، صدا را بازپخش می‌کنند یا نوع دیگری از آنها می‌تواند با تغییر فرکانس صوت گوینده، او را متوجه عیوب گفتاری خود کند. فناوری‌های واکنشی در شکل‌های ترکیبی دو روش نیز موجود هستند. این ابزارها معمولا در اطراف یا داخل گوش قرار می‌گیرند و مانند سمعک هستند. برنامه‌های کاربردی مشابه این ابزارها هم برای تلفن‌های هوشمند طراحی شده‌اند اما برای همه مناسب نیستند.
مطالعات نشان می‌دهد که اختلال گفتار بعضی از کودکان مبتلا به لکنت در حین رشد خود‌به‌خود از بین می‌رود. در هر حال زمان درمان و از بین بردن لکنت در افراد مختلف متفاوت است. روش‌های مختلفی برای درمان این عارضه وجود دارد و با پشتکار در هر سطح و شدتی که درگیر اختلال لکنت باشید، درمان‌ها و انتخاب‌های گوناگونی پیش روی شما خواهد بود.
یک آسیب شناس گفتار و زبان که در بر خورد با مشکل تجربه کافی دارد می تواند شما را در امر ارزیابی و درمان لکنت یاری نماید. توجه داشته باشید که در صورت عدم پیگیری درمان خود یا فرزندتان عوارض لکنت زبان در سنین بالاتر بسیار شدید است.
منبع : گفتار درمانی آیت
