موقعیت ویژه‌ی جغرافیایی ایران باعث شده تا ترانزیت بار از مسیر ایران برای صاحبان کالا صرفه‌ی اقتصادی داشته باشد. به همین دلیل تسهیل ترانزیت بار باعث جذب حجم قابل توجهی از بارهای ترانزیتی بین آسیا و اروپا خواهد شد. با این حال موضوع اولویت بندی و انتخاب مسیرهای ترانزیتی کشور یکی از بحث‌های کارشناسی است که ضرورت دارد مورد توجه قرار گیرد.. به همین جهت در ادامه با دسته بندی مسیرهای ترانزیتی ایران به مقایسه میان آنها خواهیم پرداخت و درنهایت گزینه‌ی مناسب را معرفی خواهیم کرد.
مسیرهای کریدوری تعریف شده بین آسیا و اروپا که از ایران عبور می‌کند را می‌توان در دو گروه مسیرهای شرقی ـ غربی و شمالی ـ جنوبی تقسیم بندی کرد. مسیرهای شرقی ـ غربی در امتداد مسیرهایی هستند که شرق و جنوب شرق آسیا را بوسیله‌ی حمل و نقل زمینی به اروپا متصل می‌کنند اما مبدا (مقصد) حمل و نقل زمینی برای مسیرهای شمالی ـ جنوبی تعریف شده، ایران است. این مسیرها با هدف ایجاد دسترسی به آبهای آزاد برای کشورهای حوزه‌ی CIS و انتقال بار کشورهای جنوب و جنوب شرق آسیا به شمال اروپا از مسیری کوتاهتر تعریف شده‌اند.
مسیر کریدور شمال ـ جنوب نسبت به مسیر دریایی که تا شمال اروپا امتداد دارد بسیار کوتاهتر است. بر اساس گزارش سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای استفاده از این مسیر برای تجار و بازرگانان علاوه بر اینکه موجب کاهش 40 درصدی زمان حمل می‌شود، 30% کاهش هزینه‌ی حمل را نیز به همراه خواهد داشت[1]. این درحالی است که مسیرهای شرقی ـ غربی به موازات مسیرهای دریایی هستند و به همین دلیل قابلیت جذب حجم بالای بار را ندارند.
مدت زمان سیر ریلی با فرض میانگی سرعت 27.3 کیلومتر بر ساعت بدست آمده است.
کوتاه شدن فاصله‌ی تولید تا مصرف از طریق محورهای شمال ـ جنوب برای نقاطی که مورد اشاره قرار گرفتند در کنار ایجاد دسترسی به بازارهای جدید برای برخی کشورها بویژه کشورهای حوزه‌ی CISباعث خواهد شد تا امکان ترانزیت حجم قابل قبولی بار از طریق مسیر ایران فراهم شود. با توجه به اینکه این مسیر رقیبی برای مسیرهای دریایی فعلی است برای برآورد میزان بار قابل جذب برای ترانزیت از طریق محور شمال ـ جنوب می‌توان میزان بار فعلی مسیرهای دریایی را به عنوان معیار در نظر گرفت. براساس برآورد حاصل از بررسی آمار انجمن حمل و نقل دریای حجم بار کانتینری در مسیرهایی که بار آنها امکان عبور از مسیر کریدور شمال ـ جنوب را دارد بیش از 200 میلیون تن در سال 2010 بوده است[2].
به طور کلی مسیرهای شرقی ـ غربی به این دلیل که در امتداد مسیرهای دریایی تعریف شده‌اند مزیت قابل توجهی از لحاظ زمان و هزینه برای صاحبان کالا ندارند. در مورد محورهای شرقی ـ غربی ترانزیت در ایران علاوه بر نقطه‌ی ضعف فوق به دلیل اینکه مسیرهای موازی تعریف شده در حال حاضر فعال هستند، تجاری سازی محورهای ترانزیتی ایران حتی در شرایط یکسان از نظر مزایای اقتصادی، دشوار است. این درحالی است که بر اساس مطالعات صورت گرفته توسط کارشناسان وزارت راه و شهرسازی مسیر ایران در مقایسه با دیگر مسیرهای شرقی ـ غربی مزیت زمان و هزینه ندارد. به عنوان مثال در نمودارهای زیر ترانزیت ترکمنستان تا اروپا از طریق هر یک از سه شاخه‌ی شمالی، مرکزی و جنوبی TARاز نظر مسافت، زمان و هزینه مقایسه شده است.
[1] شهریار افندی زاده ـ همایش بین المللی خراسان جنوبی، ترانزیت و توسعه‌ی محور شرق
[2] بار فله و مواد نفتی که امکان ترانزیت از مسیر ایران را دارند در این محاسبه برآورد نشده است.
