ایتالیا به دیگران آفتاب می فروشد. این سخن مشهوری است درباره یکی از مهمترین دلایل
جذابیت توریستی کشور ایتالیا. آیمان آبی این کشور شهرت جهانی دارد. آنقدر که حتی
موضوع داستانها و شعرهای عاشقانه بسیاری بوده است. از این جهت کنترل آلودگی هوا در این
کشور موضوعی فراتر از حوزه بهداشت و درمان و محیط زیست بوده و می تواند کل اقتصاد این
کشور را در بگیرد. به دلایلی، مثلا فرسودگی نسبی ناوگان حمل و نقل شهری شهرهای بزرگ و
شلوغ ایتالیا، مثل میلان و تورین و رم و فلورانس و ناپل می توانسته اند دچار آلودگی هوا باشند.
اما می دانیم که اینگونه نیست و ایتالیایی ها سخت کوشیده اند تا شهرت "لاجوردی" را که از
آسمانشان می آید بامسما نگهدارند. این مطلب اشاره دارد به تاریخچه موضوع آلودگی هوا در
ایتالیا و مجموعه طرحها و برنامه هایی که در این کشور برای کنترل این معضل محیط زیستی
انجام شده است. تجربه ایتالیا نشان می دهد که آلودگی هوا مسئله غیر قابل حلی نیست
شاید ایتالیا از معدود کشورهایی باشد که بتوان گفت میزان تغییر آلودگی هوا و حجم آلاینده ها و جغرافیای پراکندگی آن به نوعی روایتگر تاریخ و نگاه به صنعت این کشور نیز هست.
از بعد از جنگ جهانی دوم تا اواسط دهه ۷۰ میلادی در ایتالیا تعداد خودرو از حدود ۵۰۰ هزار به بیشتر ۱۸میلیون خودرو رسید. این عدد تا سال ۲۰۰۰ یعنی با گذشت تنها ۲۵سال به ۴۵ میلیون خودرو افزایش یافت و امروز حدود ۴۹ میلیون خودرو در ایتالیا در حال حرکت هستند.
اما خودرو ها تنها یکی از عوامل تولید آلاینده اند. دردهه ۵۰ و ۶۰ میلادی بخش زیادی از صنایع ایتالیا مربوط بود به تولید فولاد و انرژی برق بود و این مجموعه کارخانجات تا اواخر دهه هفتاد به شدت افزایش یافت. مصرف برق در ایتالیا از ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۳ شش برابر شد. نیروگاههای عمدتا حرارتی میزان زیادی ترکیباتی از آلاینده های گوگرد دار را وارد هوا میکردند و به این ترتیب در اوایل دهه ۸۰ میزان دی اکسید گوگرد در هوا نسبت به دهه ۵۰ حدود ۳% افزایش یافت. این روند اما با بحران نفت در جهان رابطه معکوس داشت. خصوصا شهرهای میلان و تورین در شمال ایتالیا بسیار تحت تاثیر این فشار تولید انرژی قرار داشتند . علاوه بر اینکه در محاصره کوهها قرار گرفتن این دو شهر صنعتی و عامل وارونگی هوا در فصول سرد سال نیز کار کنترل آلاینده ها را دشوارتر میکرد.
بالاخره در سال ۱۹۷۹روند تازه ای آغاز شد. مسیری برای آزمایش و اندازه گیری دقیق تاثیر گازهای گلخانه ای بر سلامت افراد و آب و خاک در سراسر ایتالیا که حقایقی تلخ را روشن کرد. پس از این تحقیقات, اولین نقشه های پراکندگی آلاینده و همینطور مجموعه قوانین بازدارنده و محدود کننده به صاحبان صنایع ابلاغ شد و قوانین مهمی نیز در مورد عدم استفاده از برخی سوختها و الزام استفاده از انواع فیلترها به مجموعه قوانین وزارت محیط زیست این کشور افزوده شد.
در سال ۱۹۸۹خطوط اصلی راهکارها برای رسیدن به هوای پاک شکل گرفت وبه تمام نهادها و وزارتخانه های در ارتباط با بخش صنایع ابلاغ شد. موضوع منابع تولید انرژی نیز در اولویت قرار گرفت. به این ترتیب در ابتدای دهه ۹۰ تحول مهمی در حذف سرب از سوخت اتوموبیلها انجام شد. برنامه ها ی تازه در گسترش استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی تدوین و برنامه عملی کنترل خطوط ترافیک همزمان در تمام شهرها ی ایتالیا برقرار شد.
قطارهای سریع السیر با سرعت بیش از 300 کیلومتر در ساعت به ناوگان حمل و نقل بین شهری اضافه شدند. تعداد اتوموبیلها و ترامواهای برقی افزایش یافت و همینطور برنامه ویژه برای افزایش پوشش گیاهی و درختکاری در حداقل 11 کلانشهر ایتالیا برنامه موفقی بود که در کاهش تولید آلاینده در حوزه حمل و نقل بسیار موثر بود.
از طرفی دولت ایتالیا برای کاهش تولید اآلاینده توسط نیروگاههای تولید انرژی به استفاده از انرژیهای پاک روی آورد. بنا به اطلاعات سازمان جهانی انرژی ایتالیا تا انتهای سال ۲۰۱۸ نزدیک به ۴۰% انرژی برق مورد نیاز خود را با استفاده از منابع انرژیهای پاک تولید کرده است. استفاده از انرژی باد در ابتدای لیست این منابع قرار دارد.
این فرهنگ حفظ و مراقبت از سوابق تاریخی تنها درمورد معماری و هنر ایتالیا برقرارنیست. ترامواهای برقی شهر تورین در شمال ایتالیا که با انرژی تولید شده از زباله های خانگی این شهر از پس از جنگ جهانی دوم همچنان فعالند و کار میکنند نیز نمونه ای درخشان از حفظ سرمایه و سازه های پیشینیان است. ریلهای این ترامواها مرتب مورد تعمیر و رسیدگی قرار گرفته اند و هنوز هم بخشهای مهمی از شهر را به هم متصل میکنند . مناطقی درمرکز شهر که در روزهای معمولی هفته عبور اتوموبیلها از ان ممنوع است. ترامواهای غیر قابل تعمیر و از رده خارج شده نیز بعنوان کتابخانه و یا سالن رستوران و رقص در روزهای معدودی از ماه در شهر به نمایش گذاشته میشوند. اما در کنار این, پروژه های تحقیقاتی موفقی با همکاری دانشگاهها و شهرداریها نیزدر حوزه اندازه گیری میزان و ونوع آلاینده ها, ساخت وسایل نقلیه عمومی کم آلاینده و پاک, بهبود وضعیت باغ و باغچه های شهری نیز انجام میشود که در بسیاری موارد نتایج درخشانی نیز داشته است. از جمله نخستین خط مترو تمام اتومات اروپا درشهر تورین که حاصل کار مشترک استانداری و دانشگاه مهندسی تورین و شرکت حمل و نقل شهری این استان است.
ساخت خطوط مترو در اغلب شهرهای ایتالیا پروسه ای تقریبا غیر ممکن است. به طور مثال پروژه ساخت مترو در شهر ناپل در مرکز ایتالیا سالهاست که همچنان ادامه دارد بیشتر از 60 سال است. دلیل اصلی آن هم توجه به آسیبهایی است که تونل کشی و عبور مترو میتواند به اثار باستانی و قدیمی شهر وارد کند و همینطور پیدا شدن دفینه هایی که امکان جابجایی ندارند, مانند کشف یک کشتی جنگی رم باستان در یکی از ایستگاههای مترو شهر ناپل. در شهر ناپل مترو در برخی نقاط حتی تا ۷۰متر زیر زمین تونل کشی شده است و یکی از ۵ مترو زیبای جهان است. در برخی ایستگاهها نیز در واقع مترو موزه است چون دفینه های کشف شده امکان جابجایی نداشتند . به این ترتیب تجربه شهری مانند فلورانس توانست موثر باشد, استفاده از اتوبوسهای برقی و یا تجربه شهرهای بزرگی مانند رم و میلان و بولونیا در استفاده از دوچرخه ها و موتورهای برقی عمومی با تهیه اشتراک ماهانه و سالیانه. هرچند توسعه زیرسازهای لازم برای عبور این وسایل نقلیه تک نفره بی آلاینده نیز متناسب با معماری همه شهرهای ایتالیا نیست.
بخش مهم دیگر در حوزه حمل و نقل در ایتالیا توجه ویژه به ساخت جاده و بزرگراه است. در ایتالیا حدود ۶۶۲۹ کیلومتر بزرگراه وجود دارد که اغلب چهارتا شش بانده هستند ( این عدد شامل آزاد راههای دو بانده نمیشود ) و تقریبا ۱۰% بزرگراههای موجود در اتحادیه اروپا را شامل میشود. علاوه بر این در ایتالیا حدود ۲۰هزار کیلومتر هم راه آهن وجود دارد که ۱۷هزار کیلومتر ان توسط سازمان ملی راه اهن اداره و کنترل میشود و نزدیک به ۳هزار کیلومتر آن توسط شرکتهای استانی مدیریت میشود. مسیری که در بسیاری از مناطق برای جابجایی بارنیز جانشین بسیار مناسب کامیونها و بارکشها شده است.
در صورت ثبت میزان آلاینده در شهرهای بزرگ ایتالیا از جمله میلان و تورین در شرایط غیر سالم, عبور و مرور ماشینهای با بیشتر از چهارسال ساخت در شهر ممنوع میشود و استفاده از وسایل نقلیه عمومی با کاهش قیمت بلیطهای روزانه این امکان را به کسانی که از خودرو شخصی استفاده میکردند میدهد تا از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنند.
تاکسیها اما در ایتالیا تک مسیر و تنها با تماس تلفنی در دسترسند. استفاده از تاکسی و اپهای دسترسی به ماشین, بعلت ساعات طولانی فعال بودن مترو و اتوبوسها در شیفتهای شبانه و همینطور در دسترس بودن و تعداد زیاد ایستگاههای اتوبوس و مترو , به جز در مسیرهای خاص و خصوصا در شرایط اعتصابات کارگران و رانندگان و همینطور مسیر های میان شهری رونق چندانی ندارد.
درمجموع تحقیقی که توسط محققان گروه علوم زیست محیطی و سیاست های دانشگاه میلان با همکاری مؤسسه علوم جوی و اقلیم شورای عالی تحقیقات ملی انجام شد, نشان داد که در مورد مقدار و انواع آلاینده های موجود در هوا, ایتالیا در سال ۲۰۱۹علارغم افزایش خودروها و ترافیک, بسیار کمتر از ایتالیا در دهه ۷۰ آلوده است.
مائوریزیو موگری ، استاد فیزیک جو در دانشگاه میلان ازاعضای این گروه تحقیقات، اظهار داشت "این تجزیه و تحلیل های انجام شده نشان میدهد که ایتالیا در مبارزه با آلودگی هوا موفقیت مهمی را به دست آورده است. با این حال ، نباید فراموش کنیم که ما می توانیم و باید بیشتر انجام دهیم تا بهبود روند موجود حفظ شود وهمینطور بتوانیم داده های بدست آمده را در همین شرایط نگه داریم.»
این یادداشت در شماره نخست مجله اکسیژن منتشر شده است.
