تبارشناسی لشکر عمر سعد:
نیک می‌دانیم که لشکر ۳۰۰۰۰ نفری عمر سعد که در برابر سیدالشهداء علیه‌السلام صف کشید، از اهل کوفه بوده. کوفه‌ای که اندکی قبل افزون بر ۱۲۰۰۰ نامه در دعوت حسین بن علی نوشته، و به بیعت مسلم در آمده بود. آیا به راستی امام را شیعیان کوفه به شهادت رساندند؟!
طبعاً برای شناخت لشکر عمر سعد، باید تصویر درستی از پراکنش اعتقادی شهر کوفه در دست داشته‌باشیم. این شهر، در زمان عمر و به دست سعد بن ابی‌وقاص فتج گردید، و پس از آن تبدیل به مراکز مهم نظامی و تجاری بلاد اسلامی شد. قسمت زیادی از جمعیت این شهر، مهاجرانی از نقاط مختلف عراق، حجاز و یمن بودند. در یک دسته‌بندی کلی، می‌توان جمعیت کوفه‌ی سال ۶۰ هجری را از نظر اعتقادی چنین عنوان کرد:
۱. امویان: تعداد زیادی از مردم کوفه از پیروان بنی‌امیه بوده‌اند. از جمله شواهد مهم این حقیقت تاریخی، این است که عده‌ی زیادی از ایشان، نامه‌ی قتل حجر بن عدی، صحابی بزرگوار امیر مؤمنان علیه‌السلام را امضا نمودند. نیز، خطاب جان‌گداز سرورمان را در روز عاشورا به گوش داریم که به دشمنان فرمود: «وای بر شما ای شیعیان آل ابی‌سفیان! اگر دین ندارید، لااقل آزاده باشید.»
۲. خوارج: گروه بزرگ دیگری از ساکنان کوفه خوارج بودند؛ چه این که بزرگانی از ایشان به مانند اشعث بن قیس ساکن این شهر بوده‌اند. نکته‌ی مهم این که، این جماعت هم از نامه‌نویسندگان به امام بودند، و هم از قاتلان آن حضرت در کربلا!
۳. شیعه اصطلاحی: در ادبیات صدر اول، شیعه بر کسی اطلاق می‌شده که دوست‌دار اهل بیت علیهم‌السلام بوده‌باشد، و یا نهایتاً امیرمؤمنان را بر عثمان ترجیح می‌داده‌است. گزارش جالبی وجود دارد که پرده از ماجرا برمی‌دارد. راوی گوید: «من بيست سال با مسيّب و شيعيان زيادى در همين مسجد [کوفه] هم‌نشين بودم و نديدم كه شيعيان كوفه نسبت به صحابه‌اى از اصحاب رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله جز خير سخنى بگويند، مگر درباره [اختلاف] على و عثمان.»
۴. شیعه حقیقی: این جماعت که به خلافت و وجوب اطاعت امامان علیهم‌السلام باورمند بوده‌اند، در کوفه و در باقی مناطق اسلامی، چون در نایاب بودند. از این جماعت اندک نیز، تعداد زیادی پیش از جریان کربلا، به مانند جناب میثم و جناب کمیل، به شهادت رسیده و یا زندانی شدند. بازماندگان از این جمع، رهسپار کربلا شده و در رکاب مولای‌شان به شهادت رسیدند.۱
تبارشناسی اردوگاه سیدالشهداء علیه‌السلام:
در این باره بحثی وجود ندارد که قریب به اتفاق یاران سیدالشهداء علیه‌اسلام، که رضوان خدا بر ایشان باد، از شیعیان حقیقی آن حضرت بوده‌اند. اما در این میان، درباره‌ی دین و مذهب عده‌ای از یاران از جمله وهب نصرانی، زهیر بن قین، حر بن یزید، سعد و ابوالحتوف انصاری ابهاماتی وجود دارد. در این نوشته به جهت اختصار، به دو فقره‌ی مشهورتر، یعنی جناب وهب و جناب زهیر می‌پردازیم:
１. وهب نصرانی
در بعضی کتب تاریخ و مقتل، ماجرای صحابی نصرانی حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام با نام‌های مختلفی از جمله وهب بن وهب، وهب بن عبدالله کلبی، وهب بن جناب و ... ذکر شده. اما، نکته‌ی جالب آن است که ماجرای وهب، درباره‌ی یکی دیگر از اصحاب امام به نام عبدالله بن عمیر کلبی که از اصحاب امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز بوده، عیناً نقل شده‌است. این حقیقتی است که آگاهان به تاریخ را، درباره‌ی هویت یکی از این دو صحابی به تردید وامی‌دارد. برخی از محققان برجسته‌ی رجال و تاریخ، تبیین‌هایی از علت این مشابهت ارائه فرموده‌اند. از جمله، محقق یزرگوار، مرحوم علامه شوشتری در کتاب گرانسنگ قاموس‌الرجال توضیح می‌دهند که شخصی به نام وهب نصرانی در میان اصحاب امام وجود ندارد، و این اشتباه، به این علت رخ داده که نام همسر عبدالله‌بن‌عمیر، ام وهب بوده‌است.۲
２. زهیر عثمانی:
جناب زهیر از برجسته‌ترین اصحاب سیدالشهداء علیه‌السلام هستند. قول مشهور درباره‌ی ایشان، این است که ابتدا عثمانی بوده‌اند و در طی ملاقات با امام در راه کوفه، متحول شده و به امام علیه‌السلام می‌پیوندند. با رجوع به تاریخ، می‌یابیم که گزارش‌های حاکی از عثمانی بودن ایشان، منحصر به دو مورد هستند که فارغ از جهات سندی ، از نظر متنی نیز دلالت روشنی بر عثمانی‌بودن ایشان ندارند. به یکی از این گزارش‌ها دقت نمایید:
«زهیر در روز نهم محرم عزرة بن قیس، یک از لشکریان عمر سعد را نصیحت نموده و از جنگ با سبط نبی بر حذر داشت. او در جواب گفت: زهیر! تو در میان ما از این خاندان نبودی! بلکه ما تو را عثمانی می‌دانستیم! او جواب داد: آیا جایگاه کنونی من به تو نشان نمی‌دهد که از آنان هستم؟!»
علاوه بر این که دلیلی برای پذیرش قول یکی از قاتلان سیدالشهداء علیه‌السلام وجود ندارد و ممکن است چنین تهمتی را به جهت تضعیف وجهه‌ی زهیر در آن موقعیت زده‌باشد، از این متن تنها فهمیده می‌شود که عده‌ای از کوفیان، که از دشمنان اهل بیت نیز بوده‌اند، زهیر را شیعه نمی‌دانسته‌اند. با توجه به جواب حضرت زهیر، هیچ بعید نیست که این امر به علت تقیه‌ی زهیر از ایشان بوده‌باشد. اما این احتمال زمانی تقویت می‌شود که بدانیم در روز عاشورا، سیدالشهداء علیه‌السلام زهیر را به «مؤمن آل فرعون» تشبیه فرموده‌اند. همو که در قرآن، اولین و مهم‌ترین وصف‌اش، تقیه و کتمان ایمان است.۳
۱. ناگفته‌هایی از حقایق عاشورا، سید علی میلانی
2. قاموس الرجال، محمدتقی شوشتری، شماره ۸۱۲۱
۳. زهیر بن القین؛ علوي خرج یتلقي الحسین، علی جمال اشرف
