اساساً آیین‌های هر جامعه بازتابی از فرهنگ و هویت مردم آن است؛ انعکاسی از وابستگی‌هایی که آنان را در کنار هم نگه‌داشته؛ درنتیجه خواستگاه این آیین‌ها تنها عناصر ملی و قومی یا دینی و مذهبی نیستند بلکه از تمامی آنان تأثیر می‌پذیرند. بر این اساس شعر آیینی نیز، برخلاف باور بسیاری، لزوماً یک شعر مذهبیِ صرف نیست، اما ازآنجاکه فرهنگ و هویت مردمان این سرزمین در طی سال‌های متمادی با اسلام عجین گشته، به‌طوری‌که در قرن اخیر حتی مفاهیم حکومتی و ملی آن‌ها تحت تعالیم این دین مبین بازتعریف شده، مفاهیم مذهبی علاوه بر جایگاه مرسوم خود، دیگر حوزه‌های شعر آیینی را نیز به دست گرفته‌اند. ازاین‌رو عام جامعه‌ی ما شعر آیینی را همان شعر مذهبی می‌داند.
ادبیات آیینی که شعر آیینی زیرمجموعه‌ای از آن به‌حساب می‌آید ویژگی‌هایی دارد که آن را از دیگرگونه‌ها متمایز می‌سازد. این سبک شعر اغلب رویکردی ستایشی داشته و توصیف اصلی‌ترین محور مفاهیم آن است. در دیگر سو شعر آیینی برای توصیفات و بیان عواطف، آرایه‌های بسیاری را استفاده می‌کند و همین ازدیاد آرایه‌ها خود ویژگی دیگری بدان می‌افزاید. علاوه بر موارد بالا، در وادی محتوا نیز سبک آیینی می‌کوشد درون خود پیغام‌های اخلاقی و اعتقادی را منتقل کند.
ادبا معمولاً شعر آیینی را زیرمجموعه‌ی ادبیات تعلیمی به شمار می‌آورند. حال اگر ما نیز این گزاره را بپذیریم، می‌توانیم از دیدگاه تعلیمی این سبک را تقسیم‌بندی کنیم. اولین دسته اشعار توصیفی محض هستند که در آن شاعر صرفاً به توصیف پرداخته و بعضاً غلو و فرا انسان‌نمایی را به کار می‌برد یا به‌عکس شأنی از شئون شخصیت‌ها را در نظر نمی‌گیرد که به نظر نقطه‌ی ضعف این سبک از شعر آیینی همین مطلب است. دومین دسته عاطفی-تغزلی نام دارد که به‌نوعی همان دسته‌ی اول است اما بیان محبت در آن بسیار گسترده‌تر است و توصیف مقداری رنگ می‌بازد. دسته سوم که در آن نگاه شاعر از توصیف یا بیان عواطفِ صرف دور شده و سعی وی در معرفی افراد به‌عنوان اسوه و بیان ارزش‌های وجودی آنان معطوف می‌گردد، ادراکی-معرفتی نام دارد. این سبک که مولود مبارک اندیشیدن ژرف در مفاهیم مذهبی است، به‌خوبی توان انتقال ارزش‌های اصیل مذهبی و آیینی را به افراد دارد. سبک اخیر را می‌توان نزدیک‌ترین سبک به تعالیم اسلامی و سفارش‌های ائمه اطهار (علیهم‌السلام) دانست. این سبک آمیزه‌ی شگفت‌انگیزی از زیبایی شعری، احساس و انتقال مفهوم را داراست.
با توجه به پویایی روزافزونی که در سال‌های پس از انقلاب اسلامی برای سبک ادراکی-معرفتی رخ‌داده، امید می‌رود این سبک شعر آیین-انقلابی در نگاه شاعران پارسی‌گو خلق کرده و عمق و ژرفایی کم‌نظیر را در معرفت دینی مردمان این سرزمین به وجود آورد. معرفتی که شاید بتوان آن را مهم‌ترین رسالت ادبیات دانست.
برای ورود به کانال پیام‌رسان تلگرام «مکتوبات هیأت الزهرا (س) دانشگاه شریف» کلیک کنید.
