ماه مبارک رمضان به تمام برکات و فضیلت های خود به پایان رسید و تنها حسرت بر دل افرادی گذاشت که فیض زیادی از این ماه نبردند .درماه مهمانی خدا در ایام روزه داری و شب های قدر و کارهای خیری که دارای ثوابی برابر با هزار ماه دیگر دارد و درها بهشت باز می شوند. هر روز و شبی در ماه رمضان دارای اعمال و فرایض است، شب آخر ماه رمضان نیز اعمالی دارد که می توان با انجام آن، ثواب و بهره بیشتری از این ماه پر خیر و برکت برد.
آخرین شب ماه رمضان شب بسیار مبارکی است، برخی از اعمال توصیه در کتاب مفاتیح الجنان مرحوم شیخ عباس قمی برای این شب را آورده ایم:
اوّل:
غسل.
دوم:
زیارت امام حسین(علیه‌السلام).
سوم:
خواندن سوره‌های «انعام» و «کهف» و «یس» و گفتن «صد مرتبه»:
أَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ وَأَتُوبُ إِلَيْهِ.
از خدا آمرزش مى‌جویم و به‌سوی او می‌پویم.
چهارم:
این دعا را که شیخ کلینی از امام صادق(علیه‌السلام) روایت کرده خوانده شود:
اللّٰهُمَّ هٰذا شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِى أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرْآنَ وَقَدْ تَصَرَّمَ، وَأَعُوذُ بِوَجْهِكَ الْكَرِيمِ يَا رَبِّ أَنْ يَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَيْلَتِى هٰذِهِ أَوْ يَتَصَرَّمَ شَهْرُ رَمَضانَ وَلَكَ قِبَلِى تَبِعَةٌ أَوْ ذَنْبٌ تُرِيدُ أَنْ تُعَذِّبَنِى بِهِ يَوْمَ أَلْقاكَ.
خدایا؛ این است ماه رمضان که قرآن را در آن نازل کردی، اینک در حال گذشتن است و من به ذات بزرگوار و مهمان‌نوازت پناه می‌آورم از اینکه سپیده این شب طلوع کند یا ماه رمضان بگذرد و نزد تو برایم نتیجه کار ناشایست یا گناهی باشد که بخواهی مرا به سبب آن روزی که ملاقاتت کنم عذاب کنی.
پنجم:
بخواند «دعای مُدَبِّرَ الْأُمُورِ» را که بیان آن در «اعمال شب بیست‌وسوم» گذشت.
ششم:
ماه رمضان را با دعاهایی که مضمونش وداع با ماه مبارک است، وداع کند؛ دعاهایی که شیخ کلینی و شیخ صدوق و شیخ مفید و شیخ طوسی و سید ابن طاووس (رضوان الله علیهم) نقل کرده‌اند و شاید بهترین آن‌ها دعای چهل‌وپنجم صحیفه کامله باشد.
سید ابن طاووس از امام صادق(علیه‌السلام) روایت کرده: که هرکه در شب آخر ماه رمضان، آن ماه شریف را وداع گفته و بگوید:
اللّٰهُمَّ لَاتَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ من صِيامِي لِشَهْرِ رَمَضانَ، وَأَعُوذُ بِكَ أَنْ يَطْلُعَ فَجْرُ هٰذِهِ اللَّيْلَةِ إِلّا وَقَدْ غَفَرْتَ لِي.
خدایا، این ماه را آخرین بار روزه‌ام در ماه رمضان قرار مده و به تو پناه می‌آورم از اینکه سپیده این شب سر زند، مگر اینکه مرا آمرزیده باشی.
پیش از آنکه سپیده برآید، حق‌تعالی او را بیامرزد و توبه و بازگشت نصیب وی کند.
سید و شیخ صدوق از جابر بن عبدالله انصاری روایت کرده‌اند که گفته: در جمعه آخر ماه رمضان خدمت رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) رسیدم، چون نظر آن حضرت بر من افتاد، فرمود: ای جابر، این آخرین جمعه از ماه رمضان است، پس آن را وداع کن و بگو:
اللّٰهُمَّ لَاتَجْعَلهُ آخِرَ العَهْدِ مِنْ صِيامِنا إِيَّاهُ فَإِنْ جَعَلْتَهُ فَاجْعَلْنِي مَرْحُوماً وَلَا تَجْعَلْنِي مَحْرُوماً.
خدایا، این ماه را آخرین بار روزه‌ی ما در ماه رمضان قرار مده، اگر قرار داده‌ای پس مرا رحمت شده بدار، نه محروم از رحمت.
به‌راستی هرکه این دعا را در این روز بخواند به یکی از دو خصلت نیکو پیروزی یابد: یا رسیدن به ماه رمضان آینده یا آمرزش خداوند و رحمت بی‌انتهای او.
سید ابن طاووس و کفعمی از حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌وآله) روایت کرده‌اند که فرمود: هرکه در شب آخر ماه رمضان ده رکعت نماز به صورت دو رکعتی بخواند، در هر رکعت سوره «حمد» را «یک بار» و «قُلْ هُوَ اللّٰهُ أَحَدٌ» را «ده بار» و در هر یک از رکوع و سجود «ده مرتبه» بگوید:
سُبْحانَ اللّٰهِ وَالحَمْدُ للّٰهِ وَلَا إِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَاللّٰهُ أَكْبَرُ.
پاک است خدا و ستایش شایسته اوست و معبودی جز او نیست و خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف شود.
و هنگامی‌که از ده رکعت فراغت یافت «هزار مرتبه» استغفار کند؛ و پس از استغفار سر به سجده گذارد و در حال سجده بگوید:
يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ، يَا ذَا الجَلالِ وَالإِكرامِ، يَا رَحْمانَ الدُّنيا وَالآخِرَةِ وَرَحِيمَهُما، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ، يَا إِلٰهَ الأَوَّلِينَ وَالآخِرِينَ، اغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا، وَتَقَبَّلْ مِنَّا صَلاتَنا وَصِيامَنا وَقِيامَنا.
ای زنده به خود،ای پاینده! ای دارای بزرگی و رأفت و محبت، ای بخشنده دنیا و آخرت و ای مهربان در هر دو زمان، ای مهربان‌ترین مهربانان، ای معبود گذشتگان و آیندگان، گناهانمان را بیامرز و نماز و روزه و شب‌بیداری‌مان را بپذیر.
سوگند به کسی که مرا به‌راستی به پیامبری مبعوث کرد که جبرئیل مرا از اسرافیل خبر داد و اسرافیل از پروردگار خود که سر از سجده برنداشته، خداوند او را بیامرزد و ماه رمضان را از او قبول کند و از گناهان او درگذرد... تا پایان روایت؛
این نماز در شب عید فطر هم روایت شده است، ولی در آن روایت آمده که تسبیحات اربعه را در رکوع و سجود به جای ذکر رکوع و سجود بخواند و به جای «اغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا» تا آخر بگوید:
اغْفِرْ لِي ذُنُوبِي وَتَقَبَّلْ صَوْمِي وَصَلوٰتِي وَقِيامِي.
گناهم را بیامرز و روزه و نماز و شب‌زنده‌داری‌ام را بپذیر.
الْحَمْدُ لِلّٰهِ لَاشَرِيكَ لَهُ، الْحَمْدُ لِلّٰهِ كَما يَنْبَغِى لِكَرَمِ وَجْهِهِ وَعِزِّ جَلالِهِ وَكَما هُوَ أَهْلُهُ، يَا قُدُّوسُ يَا نُورُ، يَا نُورَ الْقُدْسِ، يَا سُبُّوحُ، يَا مُنْتَهَى التَّسْبِيحِ، يَا رَحْمانُ، يَا فاعِلَ الرَّحْمَةِ، يَا اللّٰهُ، يَا عَلِيمُ، يَا كَبِيرُ، يَا اللّٰهُ، يَا لَطِيفُ، يَا جَلِيلُ، يَا اللّٰهُ، يَا سَمِيعُ، يَا بَصِيرُ، يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ يَا اللّٰهُ، لَكَ الْأَسْماءُ الْحُسْنىٰ، وَالْأَمْثالُ الْعُلْيا، وَالْكِبْرِياءُ وَالْآلاءُ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَأَهْلِ بَيْتِهِ، وَأَنْ تَجْعَلَ اسْمِى فِى هٰذِهِ اللَّيْلَةِ فِى السُّعَداءِ، وَرُوحِى مَعَ الشُّهَداءِ، وَ إِحْسانِى فِى عِلِّيِّينَ، وَإِساءَتِى مَغْفُورَةً، وَأَنْ تَهَبَ لِى يَقِيناً تُباشِرُ بِهِ قَلْبِى، وَإِيماناً يُذْهِبُ الشَّكَّ عَنِّى، وَتُرْضِيَنِى بِمَا قَسَمْتَ لِى، وَآتِنا فِى الدُّنْيا حَسَنَةً وَفِى الْآخِرَةِ حَسَنَةً، وَقِنا عَذابَ النَّارِ الْحَرِيقِ، وَارْزُقْنِى فِيها ذِكْرَكَ وَشُكْرَكَ، وَالرَّغْبَةَ إِلَيْكَ وَالْإِنابَةَ وَالتَّوْبَةَ وَالتَّوْفِيقَ لِما وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَعَلَيْهِمْ.
خدا را سپاس که شریکی ندارد، خدا را سپاس آن‌گونه که سزاوار بزرگواری ذات و توانمندی شکوه اوست و چنان‌که شایسته اوست، ای قدوس، ای نور، ای نور مقدس، ای سُبّوح، ای نهایت پاکی، ای بخشنده، ای رحمت‌کنندۀ رحمت، ای خدا، ای دانا، ای بزرگ، ای خدا، ای لطیف، ای برجسته، ای خدا، ای شنوا، ای بینا، ای خدا، ای خدا، ای خدا، نام‌های نیکوتر و نمونه‌های برتر و بزرگ‌منشی و نعمت‌ها ویژۀ توست، از تو می‌خواهم بر محمّد و اهل‌بیتش درود فرستی و قرار دهی نامم را در این شب از سعادتمندان و روحم را با شهیدان و نیکوکاری‌ام را در بلندمرتبه‌ترین درجه بهشت و گناهم را آمرزیده و به من ببخشی یقینی که قلبم آن را لمس کند و ایمانی که شک مرا از میان بردارد و خشنودی به آنچه نصیبم کردی و در دنیا و در آخرت نیکی به ما عطا کن و ما را از عذاب آتش سوزان حفظ فرما و در این شب ذکر و شکر خویش و شوق به‌سوی خودت و بازگشت و توبه را روزی‌ام کن و به آنچه محمّد و خاندان محمّد (درود خدا بر او و آنان) را بر آن موفق نمودی، توفیقم ده.
چون در این روز بیشتر مردم قرآن را ختم می‌کنند، شایسته است پس از ختم قرآن «دعای چهل‌ودوم صحیفه کامله سجادیه» را بخوانند و اگر بخواهند می‌توانند این دعای مختصر را که شیخ طوسی از امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) روایت کرده بخوانند:
اللّٰهُمَّ اشْرَحْ بِالْقُرْآنِ صَدْرِى، وَاسْتَعْمِلْ بِالْقُرْآنِ بَدَنِى، وَنَوِّرْ بِالْقُرْآنِ بَصَرِى، وَأَطْلِقْ بِالْقُرْآنِ لِسانِى، وَأَعِنِّى عَلَيْهِ مَا أَبْقَيْتَنِى فَإِنَّهُ لَاحَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلّا بِكَ.
خدایا، به قرآن سینه‌ام را بگشا و به قرآن بدنم را بکار انداز و به قرآن دیده‌ام را روشن ساز و به قرآن زبانم را گویا کن و به عمل به آن تا زنده‌ام می‌داری یاری‌ام ده که هیچ نیرو و توان نیست مگر به تو.
و همچنین این دعا که از حضرت امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) روایت شده است خوانده شود:
اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ إِخْباتَ الْمُخْبِتِينَ، وَ إِخْلاصَ الْمُوقِنِينَ، وَمُرافَقَةَ الْأَبْرارِ، وَاسْتِحْقاقَ حَقائِقِ الْإِيمانِ، وَالْغَنِيمَةَ مِنْ كُلِّ بِرٍّ، وَالسَّلامَةَ مِنْ كُلِّ إِثْمٍ، وَوُجُوبَ رَحْمَتِكَ، وَعَزائِمَ مَغْفِرَتِكَ، وَالْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ، وَالنَّجاةَ مِنَ النّارِ.
خدایا، از تو می‌خواهم، فروتنی فروتنان و اخلاص یقین‌داران و مدارای نیکان و شایستگی حقایق ایمان و بهره‌مندی از هر نیکی و سلامت از هر گناه و ضروری بودن رحمتت و اراده‌های آمرزشت و رسیدن به بهشت و رهایی از آتش را.
