بسم الله الرحمن الرحیم
الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ (توبه 33)
یکی از نکاتی که در روایات اهل بیت در موضوع غیبت مطرح شده، مسئله ریشه دار بودن سنت غیبت در تاریخ انبیاست. برای مثال در روایتی از امام صادق چنین آمده است که سنن انبیا در غیبت هایشان، برای امام عصر نیز رخ می دهد:
سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ سُنَنَ الْأَنْبِيَاءِ ع بِمَا وَقَعَ بِهِمْ مِنَ الْغَيْبَاتِ حَادِثَةٌ فِي الْقَائِمِ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ حَذْوَ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ وَ الْقُذَّةِ بِالْقُذَّةِ قَالَ أَبُو بَصِيرٍ فَقُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ مَنِ الْقَائِمُ مِنْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ فَقَالَ يَا أَبَا بَصِيرٍ هُوَ الْخَامِسُ مِنْ وُلْدِ ابْنِي مُوسَى ذَلِكَ ابْنُ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ يَغِيبُ غَيْبَةً يَرْتَابُ فِيهَا الْمُبْطِلُونَ ثُمَّ يُظْهِرُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَيَفْتَحُ اللَّهُ عَلَى يَدِهِ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا وَ يَنْزِلُ رُوحُ اللَّهِ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ ع فَيُصَلِّي خَلْفَهُ وَ تُشْرِقُ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَ لَا تَبْقَى فِي الْأَرْضِ بُقْعَةٌ عُبِدَ فِيهَا غَيْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا عُبِدَ اللَّهُ فِيهَا وَ يَكُونُ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ[1]
این مسئله تا آنجایی مهم و حیاتی است که محدث و فقیه بزرگوار شیعه، شیخ صدوق، در کتاب خود کمال الدین، بابی را به عنوان «ذكر غيبات الأنبياء و الحجج تمهيدا لغيبة الإمام المهدي ع[2]» می گشاید و روایاتی در ذکر غیبت آن حضرات نقل می کند. ظاهرا برداشت شیخ صدوق بر این بوده که اساسا وقوع غیبت برای انبیای گذشته جهت آماده سازی برای غیبت امام عصر (و شاید باور پذیری آن و فهم تکلیف در شرایط غیبت) بوده است.
شایسته است که در این مقام، به ذکر بخشی از مقدمه کتاب کمال الدین که علت تالیف آن کتاب را ذکر می کند، بپردازیم. ابتدا باید اشاره کرد که شیخ صدوق از بزرگترین علمای شیعه در آغاز غیبت کبری است که بی شک حقی بزرگ بر گردن شیعه دارد. مجموعه های مختلف روایی که ایشان جمع آوری کرده، امروزه راه ما برای دستیابی به گنجینه‌ای عظیم است.
شیخ صدوق در مقدمه کتابش گوید که برای زیارت امام علی بن موسی الرضا به مشهد آمده بودم. بعد از آن به نیشابور رجوع کردم. (ظاهرا این زمان، مصادف با جمع آوری گزارش های مربوط به امام رضا برای تالیف کتاب عیون اخبار الرضا است.) شیخ صدوق از تحیر شیعه نسبت به امر غیبت گزارش می کند و ابراز نگرانی می کند که اینان دچار شبهه شده اند و در مورد تحلیل غیبت امام عصر به آراء شخصی خود و مقایسه های بی دلیل روی آورده اند! ایشان بیان می کند که تلاش خود را برای روشنگری و بیان روایات اهل بیت در مورد غیبت را انجام داده است.
در همین اثنا، شیخ نجم الدین محمد نامی از بخارا به نزد ایشان می آید که خانواده اش از اهل علم بوده و برای شیخ، آشنا بوده است. آنچه مایه تعجب شیخ می شود این است که در شیخ نجم الدین در گفت و گویی که با فلاسفه در بخارا داشته، دچار شک هایی در زمینه غیبت امام عصر شده است! شیخ صدوق ذکر می کند که او را نیز با بیان روایاتی، قانع می کند. شیخ نجم الدین در این جا از شیخ صدوق می خواهد که این مطالب را در کتابی تالیف کند. صدوق علیه الرحمه به او وعده می دهد که در هنگام رجوع به ری (شهر محل زندگی اش) این کتاب را تالیف کند.
بعد از این ماجرا شیخ صدوق در خوابی خود را در مکه در حال طواف می یابد. وی امام زمان علیه السلام را در کنار در کعبه می بیند:
فَأَرَى مَوْلَانَا الْقَائِمَ صَاحِبَ الزَّمَانِ ص وَاقِفاً بِبَابِ الْكَعْبَةِ فَأَدْنُو مِنْهُ عَلَى شُغُلِ قَلْبٍ وَ تَقَسُّمِ فِكْرٍ فَعَلِمَ ع مَا فِي نَفْسِي بِتَفَرُّسِهِ فِي وَجْهِي فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ فَرَدَّ عَلَيَّ السَّلَامَ ثُمَّ قَالَ لِي لِمَ لَا تُصَنِّفُ كِتَاباً فِي الْغَيْبَةِ حَتَّى تُكْفَى مَا قَدْ هَمَّكَ فَقُلْتُ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَدْ صَنَّفْتُ فِي الْغَيْبَةِ أَشْيَاءَ فَقَالَ ع لَيْسَ عَلَى ذَلِكَ السَّبِيلِ آمُرُكَ أَنْ تُصَنِّفَ وَ لَكِنْ صَنِّفِ الْآنَ كِتَاباً فِي الْغَيْبَةِ وَ اذْكُرْ فِيهِ غَيْبَاتِ الْأَنْبِيَاءِ ع.[3]
بر همین اساس است که بخش قابل توجهی از کتاب کمال الدین و تمام النعمه شیخ صدوق را روایات مربوط به غیبت های انبیا تشکیل می دهند. البته ایشان به این امر اکتفا نمی کند. در فصول مختلفی به شبهات گروه هایی انحرافی از شیعه (مثل زیدیه) پاسخ می دهند و در باب بندی های مختلفی، روایات را ذکر می کنند و یکی از مهم‌ترین و خواندنی ترین کتب موجود درباره غیبت را رقم می زنند.
در پایان از خدای متعال می خواهیم که ما نیز توفیق دهد که اماممان روی کارآمدی ما حساب کند و ما را خادم خوبی برای درگاهش به حساب بیاورد ...
[1] كمال الدين و تمام النعمة، ج2، ص: 346
[2] كمال الدين و تمام النعمة، ج1، ص: 127
[3]كمال الدين و تمام النعمة، ج1، ص: 4
برای ورود به کانال پیام‌رسان تلگرام «مکتوبات هیأت الزهرا (س) دانشگاه شریف» کلیک کنید.
