حضرت زهرا(س) چه جایگاهی در بین معصومین دارد؟ نقش حضرت زهرا(س) در قبال امامت و ولایت چه بوده‌است؟ برای پاسخ به این سوالات ابتدا لازم است که چند خطی را از بحث فاصله بگیریم و سپس به بحث بازگردیم:
قرآن کریم، به دلیل اینکه کتاب هدایت بشریت در تمام طول تاریخ باید باشد، اغلب از ذکر جزئیات در وقایعی که ذکر می‌کند، پرهیز دارد؛ جز در مواقعی که نکته مهمی قابل ذکر باشد؛ مثلا درباره اصحاب کهف می‌گوید: سَيَقُولُونَ ثَلَاثَةٌ رَابِعُهُمْ كَلْبُهُمْ وَيَقُولُونَ خَمْسَةٌ سَادِسُهُمْ كَلْبُهُمْ(1) اما در آخر هم نمی‌گوید که تعدادشان چند نفر بوده، چون مسئله مهم هجرت است نه تعداد افراد. حال همین قرآن در مورد عیسی(ع) 22 بار نام مبارک ایشان را در کنار نام مادرشان آورده‌است؛ حتی در یک آیه‌ی دو خطی دوبار گفته: عیسی بن مریم. از این هم گاهی فراتر رفته، هنگامی که می‌خواهد عیسی(ع) و مادرش را یاد کند، نقطه ثقل یادآوری را مریم(س) می‌داند زیرا که می‌گوید: وَجَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ آيَةً(2)(باوجود اینکه می‌توانست هر نوع دیگری یادآوری کند ولی با این‌حال با ذکر اینکه پسر مریم و مادرش نشانه ی خدا هستند، از آنها یادآوری کرد.)
پس تا اینجا فهمیدیم که احتمالا نقش مریم(س) در ماجرای عیسی(ع) نقشی کلیدی است و حتی می‌توان گفت محور ماجرا، مریم(س) است.حال ببینیم قرآن از محوریت مریم(س) به چه شکلی یاد کرده است
در سوره آل عمران داستان بدنیا آمدن حضرت و زندگی او را تاحدی شرح می‌دهد تا به مخاطب اهمیت این شخصیت بزرگ را نشان دهد: إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّي(3) مادر ایشان می‌گوید که خدایا این فرزندی را که در رحم خود دارم، نذر تو می‌کنم؛ پس از من بپذیر. سپس از وضع حمل می‌گوید: خدایا این فرزند دختر است، او را مریم نام نهادم و او و ذریه اش را از شر شیطان رجیم در پناه تو آوردم(3).
تا اینجا ماجرای ولادت مریم(س) نقل شد. در ادامه به کودکی او می‌پردازیم: برای کفالت مریم(س) نزدیک بود دعوایی بین بنی‌اسرائیل در‌بگیرد و نهایتا پس از قرعه‌کشی،کفالت به نام زکریا(ع) افتاد.خدا به پیامبر اسلام می‌گوید: نبودی ببینی چه دعوایی نزدیک بود بشود بین بنی‌اسرائیل برای کفالت مریم(س) (پس معلوم می‌شود ایشان چه جایگاهی بین بنی‌اسرائیل داشته که برای کفالت، رقابت به وجود آمد.) حال سوالی اینجا مطرح می شود: مریم(س) چه نقشی قرار است ایفا کند که خدا این‌طور به او پرداخته‌است؟ او که پیامبر خدا نبوده است.
حال به آیات قرآن برگردیم: كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِنْدَهَا رِزْقًا ۖ قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هَذَا ۖ قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ ۖ(4) هربار که زکریا(ع) پیش او می‌آمد رزقی(جدید) می‌یافت و می‌پرسید: این از کجاست؟ ایشان هم می‌گفت: از سوی خداست. فَنَادَتْهُ الْمَلَائِكَةُ(5) فرشتگان با او هم‌صحبت بودند. (مگر چه جایگاهی داشته؟) يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ(6) ای مریم خدا تو را برگزید و پاک گردانید و بر زنان جهان برتری بخشید. إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهًا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ(7) خدا تو را به کلمه‌ای از خود که نامش مسیح، عیسی بن مریم (مجدد می‌بینیم که خدا بر پسر مریم(س) بودن عیسی(ع) تاکید می کند.) است بشارت می‌دهد که در دنیا و آخرت آبرومند و از نزدیکان است.
تا اینجا تاکید فراوان خدا بر مریم(س) را شاهد بودیم و اینجا بزرگترین اعجاز را رونمایی می‌کند: رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لِي وَلَدٌ وَلَمْ يَمْسَسْنِي بَشَرٌ ۖ قَالَ كَذَلِكِ اللَّهُ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ ۚ إِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ(8) خدایا من چگونه فرزندی داشته‌باشم در حالی‌که مردی به من نزدیک نشده‌است؟ (خدا) گفت: کار خدا این گونه است و هرکه را بخواهد می‌آفریند. هنگامی که بخواهد کاری انجام شود، می‌گوید باش، همان دم می‌شود. این اعجاز بزرگ خداوند درمورد عیسی(ع) و مریم(س) بود؛ زیرا که نه این فرزند از جایی آمده‌بود، نه العیاذ بالله مریم(س) با مردی رابطه‌ای داشت؛ پس فقط می‌توانست معجزه باشد.
از این داستانی که نقل شد متوجه شدیم که مقام مریم(س) نزد خدا و نزد مردم بسیار بالا است و نشانه‌ی نبوت عیسی(ع)، مادرش است و اگر بخواهیم این تعبیر را دقیق‌تر بیان کنیم باید بگوییم که حجیت یا نقش محوری در داستان مریم(س) و عیسی(ع)، با مریم(س) است. در واقع می‌توان گفت مصحح نبوت عیسی(ع)، مریم(س) است.
حال به طرح جواب درباره سوالاتی که در ابتدای متن بیان شد برگردیم:شباهت‌های بسیاری بین مریم(س) و حضرت زهرا(س) در روایات ما بیان شده؛ از نسب خانوادگی و رزق الهی و برترین زن امت بودن و...
در دوران سال‌های ابتدایی اسلام، خواستگاران زیادی برای حضرت زهرا(س) آمدند و هر خانواده‌ای علاقه داشت که افتخار نسبت خانوادگی داشتن با پیامبر را از آن خود کند اما هیچ‌کدام از سوی پیامبر پذیرفته نشد(9) تا وقتی که علی(ع) به خواستگاری آمد و پیامبر با توجه به وحی خدا(10) علی(ع) را به همسری سیده نسا عالمین برگزید. همچنین حدیثی از پیامبر در مورد فرزندان ایشان داریم: ان فاطمه احصنت فرجها فحرم الله ذریتها علی النار(11)
پس حضرت زهرا(س) نیز مقام ویژه و بالایی داشت و در بین مردم هم این جایگاه بالا توسط پیامبر تبیین شده‌بود. همین مقام بالای او بود که در مواقف گوناگونی به یاری ولایت و امامت رسید و تلاش‌های او برای امامت امیرالمومنین(ع) سبب تثبیت امامت ایشان در طول تاریخ شد.
لذا این‌جاست که نتیجه می‌گیریم همان‌طور که برای اثبات نبوت عیسی(ع)، مریم(س) نقش بسیار مهمی ایفا کرد، حضرت زهرا(س) هم به همان صورت مصحح ولایت و امامت بود.
پی‌نوشت ها:
1.سوره کهف آیه 22
2.سوره مومنون آیه 50
3 تا8.سوره آل عمران آیات 35 تا 47
9.طبقات،ابن سعد و انساب الاشراف،بلاذری و بحارالانوار،علامه مجلسی
10.الامالی،شیخ طوسی
11.تاریخ مدینه دمشق،ابن عساکر
کل متن هم تلخیصی از سخنرانی حجت الاسلام کاشانی در فاطمیه 1398 است.
علی منصوری
