هر روز و ماهی که خداوند بر انسان مقرر داشته است، پر از نعمت و رحمت و کرامت است؛ منتها در بین این ایام سال، موقعیت‌هایی را خداوند قرار داده که انسان بیشتر از سایر روزها احساس قرب به خداوند متعال دارد و زمینه برای تزکیه و پالایش روح او از ناجوری‌ها و آلودگی‌های خطاها و گناهان فراهم است؛ همچنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند «اِنَّ لِرَبِّکُمْ فِی اَیّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٌ اَلا فَتَعَرَّضُوا لَها؛ به راستی برای پروردگار شما در روزهای روزگارتان عطایا و بخششهایی است، هوشیار باشید و خود را در معرض آنها قرار دهید.»
یکی از روزهایی که نفحه‌ی الهی تجلی می‌یابد، شب و روز عرفه است که در فضیلت و پاسداشت آن، احادیث فراوانی وارد شده است؛ از جمله آنکه از امام صادق علیه‌السلام نقل است «مَن لَم یُغفَرْ لَهُ فی شهرِ رمضانَ لَم یُغفَرْ لَهُ إلى مِثلِهِ مِن قابِلٍ إلاّ أن یَشهَدَ عَرَفَةَ؛ کسى که در ماه رمضان آمرزیده نشود، تا رمضان آینده آمرزیده نگردد مگر آن که در عرفه حاضر شود.» (دعائم الإسلام، ج1، ص269) از این رو برای بهره‌مندیِ هرچه بیشتر از برکات این روز شریف توصیه‌هایی در قالب آداب و اعمال از سوی ائمه اطهار ارائه شده است و علمای اسلام نیز بر اساس این روایات به بیان این آداب پرداخته‌اند.
به عنوان نمونه توصیه‌های دو تن از علمای بزرگ اسلام را می‌خوانیم:
میرزا جواد ملکی تبریزی (رحمةالله علیه) در کتاب «المراقبات» خویش توصیه‌هایی برای مراقبت از شب و روز عرفه عرضه داشته‌اند که در ادامه بخش‌هایی از آن را می‌خوانید:
اعمال و آداب شب عرفه
«درباره شب عرفه روایت شده است که دعاى خیر در آن مستجاب است و کسى که در آن به فرمانبردارى خداى متعال مشغول شود پاداش 170 سال را دارد. شب مناجات بوده و کسى که در آن شب توبه کند خداوند او را مى‌بخشد. و مستحب است دعایى که اول آن «اللهم یا شَاهِدُ كُلِ نَجْوَى» است، خوانده شود. از مضامین این مناجات گرانقدر غافل نشو. اگر اهلش باشى علومى در آن وجود دارد که سزاوار است مسلمان تمام عمرش را صرف تحصیل آن نماید. با زنده‌دلى و حضور قلب با آن دعا کن نه با غفلت. همچنین زیارت امام حسین علیه‌السلام در این شب مستحب است.»
اعمال و آداب روز عرفه
اهمیت دعا در روز عرفه به اندازه‌اى است که روزه این روزرا براى کسى که روزه باعث ضعف او هنگام دعا مى‌شود ممنوع کرده‌اند، با این که در روایات صحیحه آمده است که روزه آن کفاره 90 سال است.
ایشان در ادامه به ذکر آداب و شرایط دعا پرداخته و می‌نویسد:
«شرایط آن مربوط به اصلاح عقیده و معارف است. و سایر شرایط آن که به اعمال جسمى مربوط مى‌شود شرایط کمال دعا است و تمامى آنها آسان و راحت است، مانند گریه کردن، انگشترى به‌دست کردن، با عجله دعا نکردن، تمجید کردن، حمد کردن، صلوات فرستادن بر پیامبر و آل او علیهم السّلام، اعتراف به گناهان، شریک کردن مؤمنین در دعا و پایان بردن دعا با «صلوات فرستادن»، «ما شاء اللّه‌گفتن» و «لا قوة الا باللّه‌گفتن».
شرایط معنوى و قلبى آن نیز، در یک کلام داشتن ایمان حقیقى به خدا، صفات و نامهاى اوست. و آنگاه که قلب بنده به خدا و به قدرت و علم، عنایت و جود و کرم و راستگویى او، و دعوت بندگان به دعاى خود ایمان آورده و دعا کند بدون شک به خواسته خود یا عوض خواسته خود مى‌رسد. ... هنگام صلوات فرستادن بر پیامبر و آل او در نظر داشته باش که خداوند صلوات فرستادن بر او را همراه با صلوات فرستادن بر خود ذکر فرموده و فرمانبردارى او را با فرمانبردارى خود پیوند زده است. مواظب باش مبادا از برکات شناخت احترام او بى‌بهره بوده و از فواید صلوات او محروم شوى. پس از این اعمال تا آنجا که سر حال هستى، دعاهاى وارده را باحضور قلب، تدبر و فهم آنچه مى‌گویى، بخوان.
بهتر است دعاى امام صادق علیه السلام را نیز خوانده و آنگاه حوائج خود را بخواه و هنگام دعا براى خود، برادران دینى بخصوص معلمین علوم دینى، پدر، مادر، و پدران و مادران آنها و سایر ارحام و ذوى الحقوق را مقدم کن. در حال دعا تا آنجا که مى‌توانى سعى کن بهترین حالات از قبیل گریستن، زارى کردن، خوار شدن، پوشیدن لباسهاى مویین و بستن دستها را داشته و بهترین سخنان را براى جلب رحمت و عطوفت به‌کار برى. در روایت آمده است که خداوند به حضرت موسى، فرمود: «آنگاه که به درگاه من دعا مى‌کنى ترسان بوده، صورت خود را خاک آلوده کرده، و با عزیزترین جاهاى بدن براى من سجده کرده و با ایستادن در مقابل من برایم تواضع کن. با ترسى که ناشى از عظمت من است و برخاسته از قلبى ترسان است با من مناجات کن.»
دعا برای برادران دینی
اگر بعد از به وجود آوردن این شرایط در خود، هنگام دعا برادران صمیمى را بر خود مقدم کنی و نام تک تک آنان را ببری، از خداوند حاجات آنان را خواسته، و تک تک نیازهاى خصوصى آنان و سپس خواسته‌هاى عمومى آنان را بگویى، نه تنها ضرر نمی‌کنی بلکه به سود آورترین تجارتها خواهى رسید.
آخرین توصیه
کسى که در چنین زمانى و با این زبان و این گونه به درگاه پروردگارش دعا کند، اما در مسیر وزش نسیم فضل و قبول الهى قرار نگرفته و به خواسته و آرزوى خود نرسیده و علامت پذیرش دعا که همان تغییر حال و تغییر اندیشه‌هایى است که به ذهن او وارد مى‌شود، در خود نبیند، باید به‌خاطر هلاکت قلب و ضعف ایمان بر خود بگرید، زیرا معلوم مى‌شود بنده بیمار و پستى است.
مرحوم آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی (ره) از مراجع فقید تقلید، در ایام حیات با برکت خود همواره با رهنمودهایی که برگرفته از معارف عمیق دینی است چراغ راهی برای اقشار مختلف مردم به ویژه نسل جوان بود و در مناسبت‌های مختلف برای استفاده از فرصت‌های معنوی توصیه‌هایی می‌کردند.
امشب را دریابید/ سه توصیه برای شب عرفه
می‌خواهم به دوستان چند سفارش کنم. امشب شب عرفه است. خدا بحث من را خوب پیش آورد و به اینجا رساند. من هیچ تدبیری نداشتم. تقدیر زیبایی بود. روایات را مطالعه کردم و دیدم امشب چند خصوصیت دارد. اول؛ در شب عرفه توبه مقبول است، یعنی آنهایی که از اشفاق کم دارند، امشب بیایند و استفاده کنند. بحث خصوصیت زمانی است. در روایت داریم که در شب عرفه دعا مستجاب است. روایت داریم کسانی که اشفاق می‌خواهند، از امشب استفاده کنند. کارهایی بود که جنبه‌های جمعی و سرنوشتی برای انسان داشت. عبادات در شب عرفه از نظر پاداش افزودگی دارد. چه افزودگی دارد؟ عبادت در شب عرفه معادل صد و هفتاد سال عبادت است. چه موقعیت خوبی است! امام صادق (ع) فرمود: «مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ لَمْ یُغْفَرْ إِلَی قَابِلٍ إِلَّا أَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ»؛ کسانی که از ماه رمضان عقب مانده بودند و در ماه رمضان نتوانستند کاری کنند و نتوانستند از مغفرت ماه مبارک رمضان بهره بگیرند، بهترین فرصتشان عرفه است. شب و روز عرفه از نظر فضیلت بهترین فرصت است.
مهم بودن دعا در حق دیگران در شب و روز عرفه
لذا می‌خواهم سفارش کنم نه تنها دعا برای خودتان بلکه برای غیر هم دعا کنید. هم در مورد روز عرفه و هم شب عرفه این مطلب را داریم که برای غیر دعا کنید. اگر برای غیر دعا کنید، خدا صد هزار برابر به شما عنایت می‌کند. هر دعایی که برای دیگری می‌کنید، صد هزار برابر به شما عنایت می کند. یکی از اصحاب ائمه عبدالله بن جندب است. دوست او دید در عرفه هر چه دعا کرد، برای غیر دعا کرد. گفت آقا! روز تمام شد و آفتاب غروب کرد. برای خودت چیزی بخواه! گفت از مولایم موسی بن جعفر (ع) شنیدم که برای غیر دعا کردن صد هزار برابر بهتر از برای خود دعا کردن است. صد هزار برابر مقبول را رها نمی‌کنم تا یکی برای خودم بخواهم که معلوم نیست قبول شود.
زیارت امام حسین (ع) از مهمترین اعمال این شب و روز
از آداب امشب و فردا زیارت امام حسین (ع) است. روایات زیادی داریم. در یک روایت معروف امام صادق (ع) فرمود: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَتَجَلَّی لِزُوَّارِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ قَبْلَ أَهْلِ عَرَفَاتٍ»؛ خدا روز عرفه قبل از آنکه به حاجیان تجلی کند، به زوار امام حسین (ع) تجلی می‌کند. «یَقْضِی حَوَائِجَهُمْ وَ یَغْفِرُ ذُنُوبَهُمْ وَ یُشَفِّعُهُمْ فِی مَسَائِلِهِمْ ثُمَّ یَأتِی بِأَهْلِ عَرَفَاتٍ فَیَفْعَلُ بِهِمْ ذَلِکَ»؛ حاجت‌هایشان را بر می‌آورد. گناهانشان را می آمرزد و تقاضاهایشان را می‌پذیرد. بعد خدا سراغ اهل عرفات می رود.
می‌خواستم این روایت را عرض کنم که امام صادق (ع) فرمود: «مَنْ زَارَ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍ عَلَیهِ‌السَّلَامُ یَوْمَ عَرَفَةَ»؛ در روایت قبل لفظ قبر امام‌حسین (ع) بود اما در این روایت می فرماید هر کس در روز عرفه امام‌حسین (ع) را زیارت کند. «مِنَ القَرِیبِ وَ مِنَ البَعِیدِ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ أَلْفَ أَلْفِ حِجَّةٍ»؛ خداوند برای او یک میلیون حج با امامزمان (عجل الله) می‌نویسد. «وَ أَلْفَ أَلْفِ عُمْرَةٍ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ»؛ یک میلیون عمره با پیغمبر (صلی الله علیه وآله) می نویسد. «وَ عِتْقَ أَلْفِ أَلْفِ نَسَمَةٍ»؛ مثل این است که یک میلیون بنده در راه خدا آزاد کند. یک میلیون اسب از اموالش در راه خدا فی سبیل الله بدهد. «وَ سَمَّاهُ اللَّهُ عَبْدِیَ الصِّدِّیقُ»؛ خدا وقتی می‌خواهد صدایش بکند، می گوید ای بندۀ صدیق من! «آمِن بِوَعْدِی»؛ به وعده‌هایی که به تو دادم، ایمان بیاور.
روایتی از خود امام‌حسین (ع) بخوانم. حضرت این جمله را مکرر می‌فرمود: «مَثَلُ الإِحسَانِ مَثَلُ المَطَرِ»؛ مَثل احسان مثل باران است. «یُصِیبُ البِرَّ و الفَاجِرِ»؛ یعنی باران که می آید هم به خوب‌ها هم به بدها اصابت می‌کند. جهت این است که امام‌حسین (علیه سلام) باب واسعۀ رحمت حق است. امام حسین (ع) سریع الرضاست. به همین دلیل سفارش شده که در روز عرفه که روز دعاست، خودت را به کربلا متصل کنی. وقتی متصل شدی، باران رحمت و احسان حق می‌بارد و بِرّ و فاجر را می‌گیرد. اگر چه فاجرها بد هستند اما چون دوست و زائر امام‌حسین (علیه سلام) هستند، باران رحمت حق بر آنها هم نازل می شود، لذا از این موقعیت استفاده کنید.
امشب خودتان را جای مسلم بن عقیل (ع) بگذارید / علت گریه حضرت مسلم (ع) در لحظات شهادت و تقاضای او از دشمن!
من دو تا کلمه بیشتر نمی‌گویم. وقتی زیارت امام حسین (ع) را امشب و فردا می‌خوانید، فقط روی این جمله دقت کنید. «یَا لَیتَنِی کُنتُ مَعَکُم»؛ اهل عرفان یک حرف خوب دارند. اهل معرفت می گوید وقتی این جمله رو می گویی، خودت را در مکان اصحاب امام‌حسین (علیه سلام) قرار بده. «یَا لَیتَنِی کُنتُ مَعَکُم»؛ یعنی چه؟ یعنی ای کاش من با مسلم بن عقیل بودم. امشب به حسب نقل، شب وفات مسلم بن عقیل است. واقعاً این طور باشد که خودت را جای مسلم بگذار و این جمله را بگو.
مسلم چه خصوصیتی داشت؟ ایشان اولین صحابه‌ای است که در راه حسین (ع) به شهادت رسید. مسلم روز عرفه در دو موقعیت یاد امام‌حسین (علیه سلام) کرد. اولین زائر امام حسین (علیه سلام) در روز عرفه حضرت مسلم است. یک جا موقعی بود که حضرت مسلم را دستگیر کردند. محمد بن اشعث به اصطلاح خودش به حضرت مسلم (علیه السلام) امان داد. حضرت مسلم (علیه السلام) شروع کرد گریه کردن. محمد بن اشعث گفت: من از تو بعید می‌دانستم برای چنین هدف بزرگی این طور خودت را کوچک کنی و گریه کنی. گفت نه، «لَا أَبکِی لِنَفسِی»؛ من برای خودم گریه نمی‌کنم. «أَبکِی لِلحُسَینِ»؛ من برای امام‌حسین (علیه سلام) گریه می‌کنم. خودم فدای حسین! من به امام‌حسین (علیه سلام) نوشتم بیا. دست زن و بچه اش را گرفته و دارد می آید. من از تو یک تقاضا دارم. حضرت مسلم از دشمن تقاضا می‌کند. یک نامه بنویس و دست یک امینی بده و برای امام حسین (علیه سلام) بفرست. بگو مسلم گفت: نیا. زن و بچه را نیاور. این یک مورد بود. مورد دوم موقعی بود که حضرت مسلم را بالای دارالاماره بردند. قاتل ایستاده است. یک وقت دید حضرت مسلم رو به سوی حجاز کرد: «السَّلَامُ عَلَیکَ یَا أَبَا عبدالله».
برای ورود به کانال پیام‌رسان تلگرام «مکتوبات هیأت الزهرا (س) دانشگاه شریف» کلیک کنید.
