«جهاد تبیین» و انواع آن!

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم‏»

«أُفَوِّضُ أَمْري إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصيرٌ بِالْعِبادِ».[1]

«رَبِّ اشْرَحْ لي‏ صَدْري * وَ يَسِّرْ لي‏ أَمْري * وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِساني‏ * يَفْقَهُوا قَوْلي‏».[2]

«اللَّهُمَّ وَ أَنْطِقْنِي بِالْهُدَى وَ أَلْهِمْنِي التَّقْوَى».[3]

مقدّمه

هدیه به پیشگاه باعظمت حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها صلواتی هدیه بفرمایید.

اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم

عرض ادب و تسلیت به پیشگاه مقدّس و مبارک حضرت بقیّة الله الأعظم روحی و ارواح العالمین له الفداه و عجّل الله تعالی فرجه الشّریف و رزقنا الله رؤیته و زیارته و الشّهادة بین الیَدَیه صلوات دیگری محبّت بفرمایید.

اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم

مرور جلسات گذشته

با این آیه شریفه شروع کردیم که « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم * إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهَادُ»،[4] عرض کردیم که باید با کتاب الهی و کلمات معصومین ادبیات مشترک پیدا کنیم، باید اصطلاح­مان یکسان بشود.

اگر «نصرت» فقط پیروزیِ ظاهریِ در یک میدانِ یک بُعدی تلقّی بشود، اگر «نصرت» فقط موفقیّت فقط در یک میدانِ یک بُعدیِ ظاهری تلقّی بشود، ما به خودمان مجوّز می­دهیم که به هر طریقی به آن نتیجه برسیم.

«شام» مأمنِ خلافکاران!

رفتار معاویه اینطور بود، چیزی شبیه امروز که بعضی از کشورهای همسایه­ ی ما ممر هستند که کسی موقتاً مدّتی در آنجا زندگی کند تا مجوز ورود به بعضی از کشورها را بگیرد، معاویه هم اینطور بود که هر کسی با امیرالمؤمنین صلوات الله علیه درگیر می­شد، رقّه را قرار داده بود، مدّتی در آنجا زندگی می­کردند تا مجوز صادر بشود که به شام سفر کنند.

چه کسانی به رقّه می­رفتند؟ هر کسی که مخالف حکومت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بود. معاویه بعدها به خودش نسبتِ «امارتِ مؤمنین» داد، ولی شرابخورِ حد خورده، دزد، مخالف سیاسی، قاتل و کسانی که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را در خون عثمان شریک می­دانستند را در کنار هم و در عرض هم در رقّه می­پذیرفتند تا مجوز ورود به شام صادر کنند. یعنی هدف برای معاویه، زدنِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بود، هیچ چیز دیگری ملاک نبود.

معاویه عبیدالله بن عمر با قتل پنج نفر، که درواقع کیفرخواست او «قتل» بود و اصلاً ربطی به مسائل سیاسی نداشت را می­پذیرفت.

کسی مانند نجاشی که دادگاه اسلامی بر علیه او حکم قضائی صادر کرده بود و مجازات شده بود، او از امیرالمؤمنین صلوات الله علیه ناراحت بود و توقع داشت که حضرت حد نزنند، در شام جا داشت!

«مَصقَلَة بن هُبَیره» بر سر تعهدی باید قریب به دویست هزار درهم به بیت المال می­داد نداد، از کوفه فرار کرد، این شخص در شام جا داشت!

این­ها ربطی به اینکه آیا امیرالمؤمنین صلوات الله علیه قاتل عثمان هستند یا نه، که درواقع بهانه ­ی اصلی معاویه برای جنگ بود نداشت.

این موضوع مانند این می­ماند که ما با اسرائیل دشمن هستیم، یک نفر در آنجا ده شهروند را کشته است و به ما هم ربطی ندارد، یک نفر دیگر از جایی دزدی کرده است و به ما ربطی ندارد، ما به این­ها پناه بدهیم، مثلاً اینجا موطن دزدان و قاچاقچیان امریکایی بشود، علت هم این باشد که با امریکا مخالف هستند!

باید به این موضوع توجه شود که در چه سطحی و در چه موضوعی مخالف است. فرض کنید اگر کسی در خیابان­های امریکا اسلحه کشید و بیست شهروند بیگناه را کشت، ما باید به او حق شهروندی بدهیم و بگوییم تو با امریکا دشمن هستی؟

اگر مسئله یک بُعدی دیده بشود باید رفت و از معاویه استفاده کرد، چون او استاد این کار بود، هم استاد تصویرسازی و مدیریت تصویر بود، هم مدیریت تهییج، هم مدیریت احساسات، پیمایش، انسجام­بخشی.

نگاه امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به حکومت

آن­هایی که این را می­بینند، مانند همان کسانی که می­آیند و به حضرت موسی علیه السلام می­گویند قارون اینقدر پولدار است و ای کاش ما هم داشتیم، عدّه ­ای هم در اینجا می­آیند و به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه می­گویند از معاویه یاد بگیرید! ببین چقدر خوب دروغ می­گوید، ببین چقدر خوب دزدی می­کند.

تا دویست سال بعد از شهادت امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم این موضوع جزو نقدهای به حضرت بود که می­گفتند امیرالمؤمنین صلوات الله علیه مانند معاویه عمل نکرد!

اصلاً امیرالمؤمنین صلوات الله علیه آمدند که مانند آن­ها عمل نکنند، اگر قرار بود مانند آن­ها عمل کنند که چه تفاوتی دارد؟ ما که با لفظ علی یا معاویه مشکل نداریم، ما با نوع تفکّر، سبک زندگی، شیوه­ی اولویت­بندی، حبّ و بغض اعمال کردن بر محور چه چیزی، بحث داریم. اینطور نیست که ما امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را بخاطر نام ایشان دوست داشته باشیم، علّت دوست داشتنِ ما این است که شیوه و روش امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرق می­کرده است.

به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه می­گفتند: تو چرا این کار را نمی­کنی؟ وقتی او دروغ می­گوید، چرا تو دروغ نمی­گویی؟ ببین چقدر باعرضه است!

امیرالمؤمنین صلوات الله علیه می­فرمودند: «لَولَا التُّقى لَكُنتُ أدهَى العَرَبِ»[5] اگر تقوا نبود... چون من یک عرصه ­ای نیستم، یک بُعدی نیستم، من به قیامت هم اعتقاد دارم، من به حقیقتی هم اعتقاد دارم، من به تربیت و رشد عمومی هم اعتقاد دارم، من به جهنّم اعتقاد دارم، برای همین فرمودند: من بخاطر صلاح شما حاضر نیستم نفسِ خود را فاسد کنم.

ما در اینجا گاهی بشدّت خلط می­کنیم...

در این دو روز بحث این است که معاویه و امثال او دوست دارند که اهل جبهه­ی حق شبیه به آن­ها رفتار کنند، در اینصورت دیگر مهم نیست چه کسی در صفین برنده بشود.

اگر امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در صفین پیروز صد در صدی جبهه بودند ولی به شیوه ­ی افعال معاویه، درواقع معاویه برده بود. چون دیگر درواقع دو نفر با هم دعوا داشتند، مانند بنی مروان که از بنی امیه بودند با بنو حرب که فرزندان ابوسفیان مانند معاویه و یزید هستند، این­ها با هم جنگ کردند و حکومت به این­ها رسید. اگر فعل و نگاه دو طرف یکسان تلقّی می­شد، دیگر درواقع پیروز میدان معاویه بود. دیگر پیروزی جنگ نظامی ارزشی نداشت، چون معاویه به هدف اصلی خود رسیده بود.

روزی (ظاهراً بعد از جنگ جمل) ابن عباس عده­ای را دعوت کرده بود که این­ها بیایند و با امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بیعت کنند، از حضرت هم خواسته بودند که در این جمع شرکت کنند. ابن عباس هم نگران بود که این مردم درست جذب بشوند، نگران بود و مدام به داخل اتاق حضرت می­آمد، امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نشسته بودند و در حال پینه کردنِ کفش خود بودند... به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه عرض کرد: من این­ها را با زحمت بسیاری به اینجا آورده­ام، چرا شما اینجا نشسته­اید و کفش خود را پینه می­کنید؟

حضرت فرمودند: این کفش چقدر ارزش دارد؟ ابن عباس عصبانی بود و گفت: هیچ!

امیرالمؤمنین صلوات الله علیه خیلی حلم داشتند، فرمودند: یک قیمتی بگو، ابن عباس گفت: کمتر از درهم.

حضرت فرمودند: ارزش این کفش از حکومت و اعمال قدرت به شما بیشتر است، مگر اینکه بتوانم حقّی را احقاق کنم.

اگر نگاه کسی به قدرت این باشد، هیچ وقت در هیچ انتخاباتی دروغ نمی­گوید، وعده ­ی دروغ نمی­دهد، کمااینکه همه­ ی وعده ­های امیرالمؤمنین صلوات الله علیه خطرناک بود، می­فرمودند: اگر بیایم و اموال شما ناخالص باشد، اگر فرصت داشته باشم، آن­ها را پس می­گیرم. یعنی درواقع حضرت تهدید می­کردند، برای اینکه کسی که قدرت را اینطور می­بیند به دنبال این است که این تکلیف روی دوش او نیفتد، تا زمانی که تعیّن پیدا نکند...

در خطبه­ی شقشقیه هم دیدید که حضرت فرمودند: «لَولا حُضُورُ الحاضِرِ»،[6] یعنی تا زمانی که تعیّن پیدا نکرد من نمی­آمدم، تا زمانی که وظیفه نشود نمی­آیم، چون بار سنگینی است.

مسئولیت مانند این می­ماند که به کسی بگویند باید از بالای برج میلاد به پایین بپری. احتمال اینکه این شخص سالم برسد خیلی کم است، نزدیک به صفر است، البته صفر نیست. پس ولع نمی­خواهد. لذا هر کسی ولع داشت حضرت می­فهمیدند که او گیج است.

روزی طلحه و زبیر آمدند و عرض کردند: آقا! ما می­دانیم که وقتی شما به حکومت رسیده­اید نمی­توانید همینطور به ما پول بدهید، لطفاً ما را به حکومت جایی منصوب بفرمایید.

حضرت این­ها را رد کردند، این­­ها هزار نوع اشکال اعتقادی و فکری داشتند، اما امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمودند: اگر این­ها اینقدر ولع نداشتند کاری را بعهده­شان می­گذاشتم. یعنی وقتی این شخص اینطور ولع دارد یعنی اصلاً نمی­داند مسئولیت یعنی چه.

آدمی که ولع دارد خطرناک است، سرنوشت یک کشور را به رشوه­ی اندکی می­فروشد، چون ولع دارد و به دنبال این است که چیزی بدست بیاورد.

امیرالمؤمنین صلوات الله علیه می­دانستند که این­ها باعثِ دردسر می­شود، اگر یک بُعدی نگاه می­کردند باید می­گفتیم این چه رفتاری است؟

آن­هایی که نتوانستند این مسیر را درست تشخیص بدهند گفتند «امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نیامد حکومت کند که حکومت کند، آمد حکومت کند که یک ضرب المثلی در تاریخ باشد»، اما ضرب المثل حکومتی که غیرقابل اجراء است و نمادین و ایدهآل است به چه دردی می­خورد؟

امیرالمؤمنین صلوات الله علیه آمدند و حکومت کردند، اتفاقاً خیلی هم مرحله­بندی کردند، نخواستند همه­ی ایده­های خود را اعمال کنند و انحرافات دیگران را یکجا اصلاح کنند، اگر برای ایده­آل به نظر رسیدن بود که این کار را می­کرد. حکومتِ حضرت که برای خود حضرت ایده­آل نبود، حتّی یک دهم آن چیزی که در ذهن حضرت هم بود نبود، منتها می­خواست مردم را همراه کند. اما فعلاً این یک کار را نکرد. حضرت به شیوه­ی دشمن خود عمل نمی­کردند.

ما خیلی از اوقات چون فکر می­کنیم در عرصه­ای شکست خورده­ایم و ابعاد موضوع را نمی­بینیم، ممکن است به شیوه­ی دشمن عمل کنیم. او خشونت کند، ما هم بی­­محابا خشونت کنیم.

خشونت داریم، دادگاه داریم، نیروی انتظامی داریم، اگر جنگ بشود در آن قتل هست، اما بی­محابا نیست، برای تشفّی نیست، برای این نیست که خودمان را خالی کنیم، حساب و کتاب دارد، بی­بند و بار نیست.

او دروغ می­گوید اما امیرالمؤمنین صلوات الله علیه دروغ نمی­گویند.

عیونِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه

موارد خیلی اندکی داریم که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه چیزی را از کسی پنهان کرده باشند، تنها چیزی که بنده در خاطر دارم این است (البته نمی­گویم فقط این است) که کسی عیون حضرت را نمی­شناسد. حضرت عیونی داشتند، یعنی سربازان گمنامی داشتند که این­ها در سه عرصه کار می­کردند. یکی در آنجاهایی که دشمن بود، مانند شام. یکی بر کارگزاران و مسئولان جاهای مختلف کشور خودش. یکی هم عیون بر عیون، که گزارش یک طرفه نیاید.

مثلاً امیرالمؤمنین صلوات الله علیه به «مالک بن کعب» فرمودند که به آن منطقه برو که تو را نمی­شناسند و عیون را بررسی کن.

ما هنوز یک نام عیون از آن دو گروه اول پیدا نکرده­ایم.

من بجز این مورد، هیچ مورد مخفی به یاد نمی­آورم، یعنی موردی باشد که حضرت با مردم در میان نگذاشته باشند. نامه ­های امیرالمؤمنین صلوات الله علیه با معاویه منتشر می­شد.

چون مهم­تر از موفقیت، مرام و شیوه ­ی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بود.

در اینجا معاویه هرچه دروغ بگوید امیرالمؤمنین صلوات الله علیه دروغ نمی­گویند، چون امیرالمؤمنین صلوات الله علیه یک بُعدی نگاه نمی­کردند.

یکی از آن جاهایی که ما زیاد ضربه می­خوریم، از خودمان ضربه می­خوریم، اینجاست. گاهی به شیوه­ی دشمن عمل می­کنیم. در رسانه که زیاد این کار را می­کنیم. منتها چون ما یک عنوانی به خودمان می­دهیم و دوست داریم ما شیعیان امیرالمؤمنین صلوات الله علیه باشیم، افتضاح می­شود، چنین توقعی از ما نیست.

«جهاد تبیین» و انواع آن

به محضر شما عرض کردیم آن جایی که شایعه و دروغ برای شکستن انسجام شدّت می­گیرد، بین مردم دعوا می­شود، مردم به یکدیگر بدبین می­شوند، تیر شایعات کاری می­شود، جهاد تبیین لازم است.

جهاد تبیین آسان این کاری است که من می­کنم، حرف بزنیم، توضیح بدهیم، فیلم مستند تولید کنیم، حقیقت را بیان کنیم، از اسرار پرده ­برداری کنیم. این­ها کارِ آسان است. برای کسی که به دنبال حق باشد، این­ها جواب می­دهد.

اما زمانی هست که طرف مقابل ما به یک دلیلی نمی­تواند اقرار کند، یا ما قبلاً اشتباه کرده­ایم و اعصاب او را خراب کرده­ایم، یا ما خطا نکرده ­ایم ولی او خیال می­کند که ما این خطا و دشمنی و خیانت را کرده ­ایم، برای همین به ما بدبین است.

اینجا دیگر شما هرچه حرف بزنید او قبول نمی­کند، شما هرچه بگویید او می­گوید کاسه­ای زیر نیم­کاسه است، کار خودشان است، برای همین هم نمی­پذیرد. واقعاً هم نمی­داند که آیا کار خودشان است یا کار خودشان نیست. خوب نمی­پذیرد. دوست دارد نپذیرد.

کسی دشمن من است، اگر خبر بدهند فلانی را بخاطر دزدی گرفته­اند، من می­گویم که از اول می­دانستم او دزد است! اصلاً هم نمی­پرسم که آیا این مسئله درست است یا نه. چون از او کینه دارم. راحت حرف بر علیه او را قبول می­کنم. اما در مورد کسی که دوست دارم اینطور نیستم. اگر کسی بگوید پدرت دزدی کرده است، می­گویم پدر خودت دزدی کرده است، یعنی اصلاً نمی­گویم اسناد بده، چون پدر خودم را دوست دارم.

معمولاً احساسات ما باعث می­شود خبری را که دوست داریم بپذیریم، نه خبری که درست است. این بحث در بحث­های تاریخ­نگاری خیلی گسترده است که من وارد آن نمی­شوم.

روز گذشته در اینجا عرض کردیم که جهاد تبیین این مورد با مورد قبلی تفاوت دارد، اینجا دیگر حرف زدن لازم نیست، اینجا باید کاری کرد که وجدان آن آدمی که مانع برای پذیرش دارد نرم بشود، باید ندای درونی به او ضربه بزند.

این مثال را برای شما زدیم که در کربلا عده­ای مقابل حضرت سیّدالشّهداء صلوات الله علیه قرار گرفتند که چند کیفرخواست داده بودند، یکی از آن­ها این بود که پدر تو قاتل عثمان است و عثمان را تشنه کشته است و تو هم باید تشنه کشته بشوی، ما بخاطر اماممان کینه دارم. البته واضح است که این یک اتّهام دروغ است، ولی مهم این است که عدّه­ای این موضوع را باور کردند. یا اینکه می­گفتند تو شق­عصای مسلمین کردی، تو انحراف کردی و وحدت بین مردم را شکسته­ای و حکم تو اعدام است. یا می­گفتند تو بیعت با خلیفه مسلمان را شکسته­ای و حکم تو اعدام است. یا می­گفتند می­خواهی بر حاکم جامعه اسلامی شمشیر بکشی و حکم تو بغی است و مجازات آن اعدام است، برای همین ما به کربلا آمده­ ایم.

لذا حضرت سیّدالشّهداء صلوات الله علیه در عرصه­ی بیان از فضاهایی مانند سؤالات انکاری استفاده می­کنند، در عرصه ­ی عمل هم مظلومیت دارند.ست که وجدان­ها را درگیر کنند که این­ها بتوانند باور کنند.

لذا حضرت سیّدالشّهداء صلوات الله علیه در عرصه­ی بیان از فضاهایی مانند سؤالات انکاری استفاده می­کنند، در عرصه­ی عمل هم مظلومیت دارند.

استفهام انکاری در ماجرای کربلا و فاطمیه

استفهام انکاری چیست؟

سعدیا چون تو کجا نادره گفتاری هست یا چو شیرین سخنت نخل شکرباری هست

اینطور نیست که در پاسخ بگویند گرگان و استرآباد و گیلان! سعدی که اینطور نیست همه جا مانند او باشد. «سعدیا چون تو کجا نادره گفتاری هست» یعنی هیچ کجا نیست.

استفهام انکاری پاسخ ندارد، پاسخ آن مورد قبول گوینده و شنونده است. یعنی زمانی سؤالی پرسیده می­شود که جوابی به کار نیست، جواب روشن است، این سؤال برای دانش پرسیده نمی­شود، این سؤال برای تغییر در انگیزه پرسیده می­شود.

مثلاً «هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ»،[7] جواب این سؤال روشن است، هیچ وقت کسی به این سؤال جواب نمی­دهد.

بعضی اوقات برای تحریک احساسات و وجدان، در فضای توبیخی، از این استفهام انکاری استفاده می­کنند.

مثلاً فرض بفرمایید پدر به خانه می­آید و می­بیند مادر خانواده بخاطر بی­ ادبیِ پسر خانواده خیلی ناراحت است، پدر می­گوید: آیا این جواب خوبی­ های این مادر است؟

بحث آنجایی است که طرف حقیقتی که ما می­خواهیم را با القاء دانش نمی­پذیرد، مانعی وجود دارد، مثلاً کینه دارد، حسادت دارد، ما قبلاً اشتباه کرده­ایم، او خیال می­کند ما اشتباه کرده­ ایم، تکبّر دارد، یا به هر دلیل دیگری.

بحث آنجایی است که طرف حقیقتی که ما می­خواهیم را با القاء دانش نمی­پذیرد، مانعی وجود دارد، مثلاً کینه دارد، حسادت دارد، ما قبلاً اشتباه کرده­ایم، او خیال می­کند ما اشتباه کرده­ایم، تکبّر دارد، یا به هر دلیل دیگری.

اینجا مثلاً اگر بخواهند بیان کنند هم چیزهایی می­گویند که او با همه­ی وجود دارد و اگر به خودش بیاید بصورت وجدانی باید بگوید این طرف راست می­گوید.

مثلاً چون بحث­های زیادی راجع به حرمت اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین در جامعه مطرح می­شد، حضرت سیّدالشّهداء صلوات الله علیه فرمودند: بجز من پسر پیغمبری روی زمین نیست.

این جمله چه دانشی داشت؟ آیا کسی بود که بگوید پسر دیگری هم هست؟ یعنی دانش القاء نشد.

گاهی هم با سؤال انکاری این کار را می­کردند، مانند اینکه فرمودند «آیا بجز من پسر پیغمبری روی زمین هست؟». واضح بود که نیست.

این یعنی شما دانسته ­های زیادی دارید و الآن روبروی من شمشیر کشیده ­اید؟ آیا این جزو دین است؟

حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها در حادثه­ ی فاطمیّه، از این استفهام انکاری خیلی پررنگ­تر استفاده کردند. چون از غدیر تا ماجرای خطبه فدکیه زمان زیادی نگذشته بود که امّت فراموش کرده باشند. اگر فراموش کرده باشند شما باید از اول اسناد و مدارک ببرید. ولی در این جامعه اینطور نیست و همه می­دانند. اینجا حضرت از استفهام انکاری استفاده می­کنند، مدام تحریک وجدان بجای ارائه­ی علم است.

فرمود: «لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ»،[8]پیغمبری آمد که از جنس شما بود، اگر شما به سختی می­افتادید برای او سخت بود، «حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ» حریص بود که شما را هدایت کند، «بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ» نسبت به مؤمنان رئوف و رحیم بود، «فَاِنْ تَعْزُوهُ وَتَعْرِفُوهُ تَجِدُوهُ اَبی»،[9] او پدر من بوده است.

آیا کسی بود که حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را نشناسد یا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم را نشناسد؟

پیامبر فرموده بود «اَلْمَرْءُ یُحْفَظُ فی وُلْدِهِ» اگر بخواهند به کسی احترام بگذارند، به فرزند او احترام می­گذارند.

ده­ها دلیل و آیه بود... یا اینکه حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها فرمودند: آیا فراموش کردید که پیامبر خدا در روز غدیر فرمودند «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ»؟

یا در آنجایی که بحث فدک بود و آیات، حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها اول فرمودند «أَمْ أَنْتُمْ أَعْلَمُ بِخُصُوصِ الْقُرْآنِ وَ عُمُومِهِ مِنْ‌ أَبِی» آیا شما آیات قرآن را می­فهمید یا پدر من؟

اینجا جواب روشن است.

بعد حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها در اینجا کاری کرده­اند که حیرت­انگیز است. جواب استفهام انکاری روشن است، پاسخ این است: یعنی خیلی روشن است که فهم پدر شما از قرآن کریم قابل قیاس با احدی نیست.

حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها فرمودند: «أَمْ أَنْتُمْ أَعْلَمُ بِخُصُوصِ الْقُرْآنِ وَ عُمُومِهِ مِنْ‌ أَبِی وَ ابْنِ عَمِّی؟!»، شما بیشتر می­فهمید یا پدرم و پسرعموی من؟

یعنی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها علم امیرالمؤمنین صلوات الله علیه را کنار علم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم قرار دادند. یعنی شما خودتان می­دانید که علمتان با علی بن ابیطالب [صلوات الله علیه] قابل قیاس نیست، همانطور که علمتان با پدرم که پیامبر است قابل قیاس نیست.

یعنی وجدان­ها را تحریک کردند که این­ها برگردند، و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها موفق هم بودند که آن­ها مجبور شدند هجوم بیاورند. اگر حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها موفق نبودند که آن­ها مجبور نمی­شدند به خانه­ی ایشان هجوم بیاورند، حکومت دیدند حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها در حال تحریک کردن جامعه هستند، کمااینکه بعدها به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه گفتند: ولو اکراهی هم که شده است باید بیایی و بیعت کنی، برای اینکه دشمنان حمله کرده­اند و مردم به جنگ نمی­روند، نمی­توانیم لشگر تشکیل بدهیم. یعنی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها در جامعه اثر گذاشتند، وگرنه حمله به خانه حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها خیلی هزینه داشت. آن­ها تا جایی که می­توانستند به سمت این موضوع نرفتند، چون می­دانستند چقدر هزینه دارد.

همین جامعه چون می­دانستند پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم در مورد عمّار چه فرموده­اند، در جمل و صفین هر کجا که جناب عمّار سلام الله علیه می­ ایستاد، اول به جای دیگر حمله می­کردند، چون نمی­خواستند قتل عمّار به گردنشان بیفتد.

حال عمّار کجا و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها و کجا؟ منتها دیدند حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها در حال اثر گذاشتن در جامعه هستند.

روش­های وفاق، وقتی دو گروه از جامعه اختلاف نظر دارند

یعنی یکی از روش­های وفاق در آن جاهایی که دو گروه با یکدیگر اختلاف نظر دارند... من با آن کسی که قاتل است کاری ندارم، در مورد کسانی حرف می­زنم که با یکدیگر اختلاف نظر دارند، یعنی منظور من مردم است، مردمی که با هم تفاوت فکری دارند، آن کسی که فکر می­کند حق می­گوید، یکی این است که اول حق را ارائه می­کند، اما معمولاً اینجا مانع هست، اختلافات هست، کینه­ ها، درگیری­ها، ناراحتی­ها، انسان این­ها را راحت نمی­پذیرد.

مثلاً من فارس را می­پذیرم و شرق را نمی­پذیرم، من شرق را می­پذیرم و فارس را نمی­پذیرم. یعنی خبر یک جهت را راحت و با گارد باز می­پذیرم و خبر دیگری را با گارد بسته، خبر این رسانه را با گارد باز می­پذیرم و خبر آن رسانه را با گارد بسته می­پذیرم، یعنی به این راحتی نمی­پذیرم. در مورد یک رسانه اینطور برخورد می­کنم که حکم قرآن است، در مورد دیگری هم مانند بیان شیطان. این اشتباه است، اما معمولاً انسان­ها اینطور هستند که یکی را می­پذیرند، نسبت به یک رسانه گارد باز دارند و نسبت به یک رسانه گارد بسته. راه اول «ارائه­ی حقایق» است.

راه دوم «تحریک عواطف با حقیقت و وجدان» است. یعنی باید مُسَلَّمِ طرف را درنظر بگیرید. مانند این جمله که «آیا تو بیشتر می­فهمی یا پیامبر؟»، دیگر در این جمله تردید ندارد.

راه سوم این است که اگر کار به درگیری رسید، آن کسی که می­خواهد حقیقت را بیان کند، مظلومیت را به ظالم شدن ترجح می­دهد.

ما شروع کننده­ ی جنگ نیستیم!

امام حسین علیه السلام محاصره هستند، شب تاسوعا، «یَومٌ حوصِرَ فیهِ الحُسَینُ علیه السلام وَ اَصحابُهُ بِکربلا»، هم تشنه هستند و هم نسبت به شکست قطع دارند. در یک لحظه زهیر می­گوید که شمر در تیررس است.

شمر بخاطر جرائم گذشته­ی خود مهدورالدّم است، شمر به دادگاه رفته است و بر علیه حجر بن عدی و آن چند نفر، شهادتِ دروغ داده است و باعث قتل آن­ها شده است. این ملعون برای همین غلط مهدورالدّم است. زهیر پرسید: شمر در تیررس است، آیا او را بزنم؟ امام حسین علیه السلام فرمودند: ما جنگ را شروع نمی­کنیم.

اگر زهیر شمر را می­زد اصلاً ممکن بود اوضاع بهم بریزد.

اصلاً شمر ملعون بود که عمر سعد را وادار کرد، تردید عمر سعد زیاد بود، اگر شمر به درک واصل می­شد شاید عمر سعد دوباره به گفتگو با عبیدالله بپردازد و بگوید این کار را نکن.

اما حضرت سیّدالشّهداء صلوات الله علیه فرمودند: ما جنگ را شروع نمی­کنیم. چون این بردِ یک بُعدیِ میدان، محل بحث ما نیست.

بعد از اینکه نهروان اتفاق افتاد، معاویه گروه­های پارتیزانی پانصد تا دو هزار نفری بشدّت وحشی را راه انداخت و گفت: بروید و اخافه کنید و بترسانید تا همه فرار کنند، طوری که طرف زن و بچه­ی خود را بگذارد و فرار کند، همه را از دَمِ تیغ بگذرانید، طوری که وقتی نام شما آمد همه بترسند.

واضح است که این­ها خطر امنیت ملّی داشتند. امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم افرادی را فرستادند تا با این­ها مقابله کنند. حضرت به تمام این افراد خود چند توصیه دارند، یک: با اینکه آن­ها آدم کشته­اند و قتل عام کرده­اند و غارت کرده­اند، وقتی به هم رسیدید، شما شروع کننده­ی جنگ نباشید.

«مَعقل بن قیس» به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه نامه می­نویسد و اینطور گزارش می­دهد: ما به آنجا رفتیم و با این غارتگران مواجه شدیم، به دستور و سیره ­ی شما عمل کردیم، ما جنگ را شروع نکردیم.

آنقدر اهل بیت سلام الله علیهم أجمعین فرموده­ اند که «ما شروع کننده­ ی هیچ جنگی نیستیم» که ابن ابی الحدید می­گوید: در قدیم چند چیز علامت شیعیان بود، یکی اینکه خیلی اهل نماز بودند...

«مسلم بن عوسجه» چطور لو رفت؟ در مسجد بررسی می­کردند که ببینند چه کسی شیعه است، دیدند پیرمردی مدام در حال نماز خواندن است، گفت: این شیعه است که اینقدر نماز می­خواند.

ما بیشتر علامات شیعه را به آن سمتی برده ­ایم که کاری ندارد، مثل انگشتر انداختن در دست راست. (البته آن زمان این کار دردسر داشت).

نمی­خواهم بگویم این­ها شعار شیعه نیست، ولی این­ها بیشتر برجسته شده است.

روزی بلند گفتنِ «بسم الله الرحمن الرّحیم» دردسر داشت، الآن الحمدلله مشکلی نیست، باز هم تأکید می­کنم که شعار و علامت شیعه نیست، اما این­ها را هم داشته ­ایم، یکی از علامت­ها این است که ابن ابی الحدید می­گوید: شیعیان جنگ را شروع نمی­کردند.

«جاحظ» نقل می­کند که فلانی که ظاهر پهلوانی داشت هیچ وقت دعوا را شروع نمی­کرد، چون شیعه بود.

در تاریخ صفویه هست که در چالدران به شاه اسماعیل گفتند که اگر فردا صبح بشود این­ها توپ می­آورند، ما شمشیر داریم و آن­ها توپ، در این صورت کار ما تمام است. می­توانیم شبانه این­ها را بکشیم. شاه اسماعیل گفت: یاللعجب! شیعه­ ی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بی­ مروتی نمی­کند که شروع کننده­ ی جنگ باشد. اگر شکست بخوریم به این موضوع شرافت دارد که با نامردی ببریم. این شد مرام شیعه، شیعه شروع­ کننده نیست.

درست است آن صد روزی که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه صفین را معطّل کردند در ماه حرام بود، اما می­توانستند صد روز با تأخیر حرکت کنند، اما لشگر را به آنجا برده­اند و صد روز این لشگر را نگه داشته­اند.

ما نمی­خواهیم شروع کننده باشیم، ما تا جایی که بتوانیم جنگ نمی­کنیم.

حال اگر کسی گیج باشد و ناگهان از سپاه حضرت به خط بزند، مسلّماً همه­ی برنامه­ریزی و طراحی را خراب می­کند.

زهیر با اینکه تازه به یاران حضرت سیّدالشّهداء صلوات الله علیه رسیده بود می­دانست که نباید این کار را کند، وقتی شمر را در تیررس دید اجازه گرفت. شکست که قطعی بود، زهیر چه شمر را می­زد و چه نمی­زد، جنگ می­شد و همه هم کشته می­شدند، کسی هم نمی­توانست بگوید چرا شمر را کشتید. اما حضرت سیّدالشّهداء صلوات الله علیه فرمودند که ما جنگ را شروع نمی­کنیم.

دشمن سعی می­کند که شما مرتکب این دو کار شوید

دومین موضوع این است که اگر جبهه ­ی مقابل، طرف باطل است. اگر ان شاء الله ما در جبهه حق باشیم، او به دنبال این است که ما شبیه او عمل کنیم که تشخیص حق از باطل سخت بشود، نباید این کار را کرد.

اگر کسی برای ارعاب مانور خشونت بدهد، اگر فکر می­کند در جبهه­ ی حق است، در حال خیانت کردن به جبهه ­ی حق است. البته واضح است که قانون­گرایی را نمی­گویم.

دوم هم «خسته شدن».

اگر کسی نصرت و پیروزی را یک ­بُعدی ببیند، وقتی ضربه­ای بخورد، احساس شکست می­کند، بعد بمرور خسته می­شود.

ان شاء الله فردا عرض خواهم کرد که در این «خسته شدن» چقدر مسئله دارد و چقدر تاریخ را جابجا کرده است.

می­خواهند ما را خسته کنند. اگر ما معتقد هستیم که حق هستیم (هر کسی با هر فکری)، باید در آن مسیر حق از اخلاق و مبانی فاصله نگیریم و پایداری کنیم، نباید خسته بشویم، اگر خسته بشویم کار تمام است، اگر خسته بشویم حتماً شبیه او عمل می­کنیم.

من در حال راه رفتن هستم... البته تابحال کسی کاری به ما نداشته است، نهایتاً کسی فحشی داده است، مثلاً فرض کنید ضربه ­ای هم به عمامه ­ی ما بزنند، اولاً که قرار است در آخرالزمان سرهای اولیای خدا جدا شود، اینکه ضربه­ای زیر عمامه ­ای بزنند که چیزی نیست، ناراحتی هم ندارد، اتفاقی هم نیفتاده است، خرج آن هم یک شستن و پیچیدن است. اما اگر فشار بیاورند و کسی خسته بشود، در اینصورت وقتی کسی ضربه ­ای به عمامه بزند، طرف روبرو هم خدای نکرده ناگهان فحش می­دهد. دیگر کار تمام است، دیگر تو با او یکی شدی، او اصلاً می­خواست این کار را کند که تو این کار را کنی. اگر آن طرف فحش ناموس بدهد و تو هم فحش ناموس بدهی، دیگر چه تفاوتی وجود دارد؟ اگر همه چیز قاطی بشود قطعاً جبهه حق ضرر می­کند. اینجا صبر می­خواهد و خسته نشدن و احساسِ پیروزی.

شاید الآن بعضی از شما این تجربه را داشته باشید، ان شاء الله که نباشد، ان شاء الله که بین همه­ ی دانشجویان همه­ ی دانشگاه­ها «رفاقت» باشد، ما با یکدیگر دشمن نیستیم، اما اگر مستقیم به کسی فحش ناموس بدهند، انسان حس خیلی بدی پیدا می­کند، ولی اگر کسی خط را گم نکند... من به شما می­گویم، هر فحشی که به شما بدهند، بدتر از آن را به حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها گفته­اند، آدم بگوید ما که هیچ کاری نکرده­ایم، نهایتاً فحشی خورده­ ام، طوری نشده است، جای خسته شدن نیست، تازه انسان می­گوید شاید چیزی هم در پرونده­ ی ما رفت.

هم در سقیفه، هم بعد از آن، هم تا امروز، کسانی جسارت­هایی به حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها کرده ­اند، کتاب نوشته­ اند! هنوز کتاب­ها منتشر می­شود.

اگر کسی اهدافی دارد باید قدری هم تحمّل داشته باشد. روزی بچه ­هایی بودند که به جبهه می­رفتند و به خط مقدم می­رفتند، معلوم نبود این­ها در چند روز یک وعده غذای گرم بخورند. حالا الآن یک نفر هم یک چیزی گفت. آمادگی می­خواهد.

استراتژیِ خسته کردن، استراتژیِ معاویه است، تا حدی هم موفق شد. حکمیت بخاطر خسته شدن است، این تحلیل امیرالمؤمنین صلوات الله علیه در خطبه 208 نهج البلاغه است، حضرت فرمودند: چون خسته شدید مرا وادار به حکمیت کردید. شبهه نداشتید، «حَتَّی نَهِکَتْکُمُ الْحَرْبُ»[10] تا اینکه جنگ شما را خسته کرد.

روضه و توسّل به حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها

من امروز روضه­ی شهادت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را می­خوانم.

اگر چشم دلمان را به خانه­ی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه ببریم، یک خانه­ی به ظاهر کوچک، خانه­ی کوچکی که حدود سی روز است مادر خانه از بستر بلند نشده است، دیگر صدا جوهر ندارد، بچه­ها صدای مادر را هم نمی­شنوند، هر نفسی هم که می­کشد همه­ی وجود او آتش می­گیرد.

ان شاء الله خدای متعال برای شما نیاورد که ببینید، دنده­های یکی از نزدیکان من در حادثه­ای شکسته است و دیده­ام چطور نفس می­کشند، هر نفس درد است، انگار هر نفس ضربه می­خورد، هر مرتبه که بخواهد این ریه­ها باز و بسته بشود، همه­ی وجود او آتش می­گیرد...

حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها از امیرالمؤمنین صلوات الله علیه رو گرفته­اند، صدا هم جوهر ندارد، تقریباً یک ماه است که هجوم رخ داده است، با تحلیل بنده تقریباً یک ماه است که هجوم اصلی رخ داده است، در هیچ کجای تاریخ ننوشته است که دقیقاً چه روزی این موضوع رخ داده است، برداشت بنده از مجموعه روایات این است...

ان شاء الله خدای متعال هیچ وقت برای شما نیاورد که یک مریض بدحال داشته باشید و نگران او باشید...

بچه­ها خردسال بودند ولی می­فهمیدند که حال مادر بد است، بعضی­ها هم مانند عباس (عموی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم) خواستند برای عیادت بیایند که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه فرمودند: اوضاع حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها وخیم است و نمی­توانیم میهمان بپذیریم... بچه­ها این موضوع را متوجه می­شدند، می­دیدند پدر در حیاط منزل در حال درست کردنِ تابوت است، معنا را متوجّه می­شدند، لذا از دور مادر بلند نمی­شدند... اصلاً دلشان نمی­آمد که صورتشان را از مادر بردارند، چیزی حواسشان را پرت نمی­کند، چیزی دلشان را خوش نمی­کند... اگر سر خود را لحظه­ای به جهتی برگردانند نمی­دانند وقتی برگردند و ببینند آیا کار تمام شده است یا نه...

این دل کندن برای بچه­ی عادی و مادر عادی، یک مادر هجده ساله و یک پسر شش ساله، سخت است... وای به حال آن­ها که نهایت معرفت و محبّت هستند، اوج وفا و حبّ و احساس هستند و همه چیزشان در کمال است...

وقتی روز آخر شد، دل مادر نیامد که بچه­ها باشند و ببینند...

«سَلمَی» که خواهر «أسماء بنت عُمیس» است در حال کمک کردن در آنجا بود، او کنیز نیست، پرستارِ حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها است، حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها به کمک او به حالت نیمه­نشسته درآمد و لباس­ها را عوض کرد و خون­ها را شست...

دستور داده بود وقتی اتفاقی افتاد کارها شبانه انجام شود که آن افراد خاص نباشند، ما این را می­فهمیم که شبانه بودنِ امور برای این موضوع بود که اغیار نیایند، اما اینکه دستور داده بودند «از زیر لباس دست بکش» برای مراعاتِ حالِ امیرالمؤمنین صلوات الله علیه بود... برای همین خود حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها زخم­ها را شست که امیرالمؤمنین صلوات الله علیه شب کمتر زحمت بکشد؛ لباس­ها را عوض کرد، لباس­های بچه­ها را هم عوض کرد، این بچه­ها دیدند مادر بعد از حدود سی روز تقریباً نشسته است...

اگر من بخواهم عرفی حرف بزنم می­گویم با امیدی گفتند که ان شاء الله خدای متعال مادرمان را شفاء می­دهد، به مسجد برویم و دو رکعت نماز بخوانیم... مدّتی بود که بچّه­ها از خانه بیرون نرفته بودند... حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها این بچه­ها را از خانه بیرون فرستادند و بعد به سَلمَی فرمود که پاهای مرا رو به قبله کن، عقب بایست، وقتی لحظاتی گذشت بیا و مرا صدا کن، اگر جواب ندام علی را خبر کن...

سَلمَی مضطرب عقب ایستاد، وقتی لحظاتی گذشت آمد و روبند را کنار زد...

یکی از منابع متأخر جمله­ی خیلی جانسوزی گفته است، گفته است همینکه نگاه کرد دید حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها دست راست خود را روی صورت خود گذاشته­اند... یعنی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها می­دانند امیرالمؤمنین صلوات الله علیه هم این پارچه را کنار خواهند زد... حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها تا جایی که توانستند مخفی کردند...

سَلمَی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها را صدا زد، اما صدا نیامد... دوباره آن ملحفه را سر جای خود گذاشت و عقب عقب رفت و مضطر بود که چکار کند، این دو آقازاده از مسجد واردِ خانه شدند...

اگر چشم دلتان را ببرید و با امام حسن مجتبی صلوات الله علیه وارد خانه بشوید، قاعده این است که همینکه سر واردِ خانه شد، اول بستر را نگاه کرد، نگران بود، توقع داشت مادر نشسته باشند ولی مادر روی زمین است و پارچه روی صورت اوست... لذا فرمود: «مَا يُنِيمُ أُمَّنَا فِي هَذِهِ السَّاعَةِ»[11] آیا مادرمان خوابیده است، چرا روی صورتشان پارچه انداخته­ای؟

سَلمَی نتوانست مقاومت کند، زمینه­سازی نکرد، گفت: «مَاتَت اُمُّکُمَا فَاطِمَة»... مادرتان راحت شد...

دو آقازاده پشت سر هم آرام آمدند، امام حسن مجتبی صلوات الله علیه جلو بودند پارچه را کنار زد، یک مرتبه آرام بوسید...

من اینطور برداشت می­کنم که انگار نمی­خواهد باور کند، مادر درد داشت، آرام بوسید، بعد صدا زد: «كَلِّمِينِي يَا أُمَّاهْ فَأَنَا اِبْنُكِ اَلْحَسَنُ»... مادر! بند دلم در حال پاره شدن است... جواب مرا بده...

امام حسن مجتبی صلوات الله علیه در طول عمر مبارک خود، همیشه خود را برای امام حسین علیه السلام سپر کردند...

روزی مروان ملعون به امیرالمؤمنین صلوات الله علیه جسارت کرد، همینکه امام حسین علیه السلام خواستند جواب بدهند، امام حسن مجتبی صلوات الله علیه فرمودند: نه! خودم جواب می­دهم، اگر به تو هم چیزی بگوید من اذیت می­شود...

امام حسن مجتبی صلوات الله علیه همیشه خود را سپرِ امام حسین علیه السلام می­کردند...

اما اینجا برگشتند و پشت سر خود را نگاه کردند و به امام حسین علیه السلام متوسّل شدند، یعنی حسین جان! تو بیا! شاید جواب تو را بدهند... «فَجَاءَ الحُسَیْن، فَوَضَعَ خَدَّهُ تَحْتَ قَدَمَیْهَا» امام حسین علیه السلام آمدند، صورت مبارک خود را کفِ پای مادر گذاشتند، «كَلِّمِينِي يَا أُمَّاهْ فَأَنَا اِبْنُكِ اَلْحُسَيْنُ»...

[1]- سوره‌ مبارکه غافر، آیه 44.

[2]- سوره‌ مبارکه طه، آیات 25 تا 28.

[3]- الصّحيفة السّجّاديّة، ص 98.

[4] سوره مبارکه غافر، آیه 51 (إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهَادُ)

[5] شرح ابن ابى الحديد، جلد 1، صفحه 28

[6] نهج البلاغه، خطبه 3 (أَمَا وَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَوْ لَا حُضُورُ الْحَاضِرِ وَ قِيَامُ الْحُجَّةِ بِوُجُودِ النَّاصِرِ وَ مَا أَخَذَ اللَّهُ عَلَى الْعُلَمَاءِ أَلَّا يُقَارُّوا عَلَى كِظَّةِ ظَالِمٍ وَ لَا سَغَبِ مَظْلُومٍ لَأَلْقَيْتُ حَبْلَهَا عَلَى غَارِبِهَا وَ لَسَقَيْتُ آخِرَهَا بِكَأْسِ أَوَّلِهَا وَ لَأَلْفَيْتُمْ دُنْيَاكُمْ هَذِهِ أَزْهَدَ عِنْدِي مِنْ عَفْطَةِ عَنْزٍ.)

[7] سوره مبارکه زمر، آیه 9 (أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ ۗ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ ۗ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ)

[8] سوره مبارکه توبه، آیه 128 (لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ)

[9] خطبه فدکیه

[10] نهج البلاغه، خطبه 208 (و من كلام له (علیه السلام) قاله لما اضطرب عليه أصحابه في أمر الحكومة: أَيُّهَا النَّاسُ، إِنَّهُ لَمْ يَزَلْ أَمْرِي مَعَكُمْ عَلَى مَا أُحِبُّ حَتَّى نَهِكَتْكُمُ الْحَرْبُ، وَ قَدْ وَ اللَّهِ أَخَذَتْ مِنْكُمْ وَ تَرَكَتْ وَ هِيَ لِعَدُوِّكُمْ أَنْهَكُ. لَقَدْ كُنْتُ أَمْسِ أَمِيراً، فَأَصْبَحْتُ الْيَوْمَ مَأْمُوراً؛ وَ كُنْتُ أَمْسِ نَاهِياً، فَأَصْبَحْتُ الْيَوْمَ مَنْهِيّاً؛ وَ قَدْ أَحْبَبْتُمُ الْبَقَاءَ، وَ لَيْسَ لِي أَنْ أَحْمِلَكُمْ عَلَى مَا تَكْرَهُون.)

[11] کشف الغمة في معرفة الأئمة ، جلد ۱ ، صفحه ۵۰۰ (وَ رُوِيَ: أَنَّهَا بَقِيَتْ بَعْدَ أَبِيهَا أَرْبَعِينَ صَبَاحاً وَ لَمَّا حَضَرَتْهَا اَلْوَفَاةُ قَالَتْ لِأَسْمَاءَ إِنَّ جَبْرَئِيلَ أَتَى اَلنَّبِيَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ لَمَّا حَضَرَتْهُ اَلْوَفَاةُ بِكَافُورٍ مِنَ اَلْجَنَّةِ فَقَسَمَهُ أَثْلاَثاً ثُلُثٌ لِنَفَسِهِ وَ ثُلُثٌ لِعَلِيٍّ وَ ثُلُثٌ لِي وَ كَانَ أَرْبَعِينَ دِرْهَماً فَقَالَتْ يَا أَسْمَاءُ اِئْتِنِي بِبَقِيَّةِ حَنُوطِ وَالِدِي مِنْ مَوْضِعِ كَذَا وَ كَذَا فَضَعِيهِ عِنْدَ رَأْسِي فَوَضَعَتْهُ ثُمَّ تَسَجَّتْ بِثَوْبِهَا وَ قَالَتْ اِنْتَظِرِينِي هُنَيْهَةً ثُمَّ اُدْعِينِي فَإِنْ أَجَبْتُكِ وَ إِلاَّ فَاعْلَمِي أَنِّي قَدْ قَدِمْتُ عَلَى أَبِي فَانْتَظَرَتْهَا هُنَيْهَةً ثُمَّ نَادَتْهَا فَلَمْ تُجِبْهَا فَنَادَتْ يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ اَلْمُصْطَفَى يَا بِنْتَ أَكْرَمَ مَنْ حَمَلَتْهُ اَلنِّسَاءُ يَا بِنْتَ خَيْرِ مَنْ وَطِئَ اَلْحَصَى يَا بِنْتَ مَنْ كَانَ مِنْ رَبِّهِ قٰابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنىٰ قَالَ فَلَمْ تُجِبْهَا فَكَشَفَتِ اَلثَّوْبَ عَنْ وَجْهِهَا فَإِذَا بِهَا قَدْ فَارَقَتِ اَلدُّنْيَا فَوَقَعَتْ عَلَيْهَا تُقَبِّلُهَا وَ هِيَ تَقُولُ فَاطِمَةُ إِذَا قَدِمْتِ عَلَى أَبِيكِ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَأَقْرِئِيهِ عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ عُمَيْسٍ اَلسَّلاَمَ فَبَيْنَا هِيَ كَذَلِكِ دَخَلَ اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَيْنُ فَقَالاَ يَا أَسْمَاءُ مَا يُنِيمُ أُمَّنَا فِي هَذِهِ اَلسَّاعَةِ قَالَتْ يَا اِبْنَيْ رَسُولِ اَللَّهِ لَيْسَتْ أُمُّكُمَا نَائِمَةً قَدْ فَارَقَتِ اَلدُّنْيَا فَوَقَعَ عَلَيْهَا اَلْحَسَنُ يُقَبِّلُهَا مَرَّةً وَ يَقُولُ يَا أُمَّاهْ كَلِّمِينِي قَبْلَ أَنْ تُفَارِقَ رُوحِي بَدَنِي قَالَ وَ أَقْبَلَ اَلْحُسَيْنُ يُقَبِّلُ رِجْلَهَا وَ يَقُولُ يَا أُمَّاهْ أَنَا اِبْنُكِ اَلْحُسَيْنُ كَلِّمِينِي قَبْلَ أَنْ يَنْصَدِعَ قَلْبِي فَأَمُوتَ قَالَتْ لَهُمَا أَسْمَاءُ يَا اِبْنَيْ رَسُولِ اَللَّهِ اِنْطَلِقَا إِلَى أَبِيكُمَا عَلِيٍّ فَأَخْبِرَاهُ بِمَوْتِ أُمِّكُمَا فَخَرَجَا حَتَّى إِذَا كَانَا قُرْبَ اَلْمَسْجِدِ رَفَعَا أَصْوَاتَهُمَا بِالْبُكَاءِ فَابْتَدَرَهُمْ جَمِيعُ اَلصَّحَابَةِ فَقَالُوا مَا يُبْكِيكُمَا يَا اِبْنَيْ رَسُولِ اَللَّهِ لاَ أَبْكَى اَللَّهُ أَعْيُنَكُمَا لَعَلَّكُمَا نَظَرْتُمَا إِلَى مَوْقِفِ جَدِّكُمَا صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَبَكَيْتُمَا شَوْقاً إِلَيْهِ فَقَالاَ لاَ أَ وَ لَيْسَ قَدْ مَاتَتْ أُمُّنَا فَاطِمَةُ صَلَوَاتُ اَللَّهِ عَلَيْهَا قَالَ فَوَقَعَ عَلِيٌّ عَلَى وَجْهِهِ يَقُولُ بِمَنِ اَلْعَزَاءُ يَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ كُنْتُ بِكِ أَتَعَزَّى فَفِيمَ اَلْعَزَاءُ مِنْ بَعْدِكِ ثُمَّ قَالَ لِكُلِّ اِجْتِمَاعٍ مِنْ خَلِيلَيْنِ فُرْقَةٌ وَ كُلٌّ اَلَّذِي دُونَ اَلْفِرَاقِ قَلِيلٌ وَ إِنَّ اِفْتِقَادِي فَاطِمَا بَعْدَ أَحْمَدَ دَلِيلٌ عَلَى أَنْ لاَ يَدُومَ خَلِيلٌ ثُمَّ قَالَ عَلِيٌّ يَا أَسْمَاءُ غَسِّلِيهَا وَ حَنِّطِيهَا وَ كَفِّنِيها قَالَ فَغَسَّلُوهَا وَ كَفَّنُوهَا وَ حَنَّطُوهَا وَ صَلَّوْا عَلَيْهَا لَيْلاً وَ دَفَنُوهَا بِالْبَقِيعِ وَ مَاتَتْ بَعْدَ اَلْعَصْرِ .)