کتب اصلی اهل تسنن، مطالب بسیاری درباره شخصیت، اعتقادات و عملکرد حضرت خدیجه(س) نوشته‌اند. به طور کلی کتب معتبری چون صحیحین و کتب تاریخی و تفسیری، همه در مورد این بانوی بزرگ اسلام سخن گفته‌اند. آن حضرت از چنان جایگاه و موقعیتی در اسلام برخوردار بود که فکر و عقل سلیم و همچنین مکاتب، مذاهب و فرق مختلف اسلامی نتوانسته‌اند از ذکر فضایل او چشم‌پوشی کنند. البته در مواردی نسبت به این شخصیت ارزشمند جهان اسلام کم‌لطفی‌هایی دیده می‌شود که بخشی از آن به دلیل نگرش مغرضانه به آن حضرت و بیش‌تر به جهت بی‌توجهی و یا گاهی بالا بردن جایگاه بقیه زنان پیامبر(ص) بوده است.
علی‌رغم این که حمایت‌های مادی و معنوی آن بانوی بزرگوار در گسترش و شکل‌گیری اسلام نقش بسزایی داشته است، ولی متاسفانه در شناخت و معرفی این شخصیت گران‌قدر کوتاهی شده است و هر ساله فقط در ایام وفات حضرت، از ایشان یادی می‌شود. حضرت خدیجه(س) نخستین زن در تاریخ اسلام، بلکه در تاریخ بشریت است که با تمام وجود، از آرمانی الهی حمایت کرد. او در مسیر حمایت از خدا و پیروی پیامبر(ص)، علاوه بر تقدیم ثروت خود، از آبرو و حتی جان خود نیز دریغ نورزید.
حضرت خدیجه(س) از زنان ممتاز و مشهور عصر خود بود. به همین جهت در منابع مختلف به ایشان توجه شده و تاریخ‌نویسان اهل تسنن، دربارهی آن حضرت گفته‌اند:
«خدیجه از قبیله بنی هاشم، پدرش خویلد بن اسد قریشی و مادرش فاطمه دختر زائد بن اصم بود. پانزده سال قبل از عام‌الفیل (مطابق با سال 555 میلادی) در مکه به دنیا آمد. خانواده او از نظر شرافت و نسب، در شمار بزرگ‌ترین و با نفوذترین قبیله‌های عرب محسوب می‌شد.»[1]
علی‌رغم اوضاع نامناسب قبل از اسلام به ویژه بی‌توجهی به ثبت دقیق تاریخ زندگی زنان، تاریخ‌نگاران آن دوران از ایشان به عنوان زنی پاک و شریف یاد کرده‌اند که مورد احترام همگان بود. تعبیر تاریخ‌نگاران در این مورد قابل توجه است: «کانت عاقله جلیله دینه مصونه کریمه من اهل الجنه»[2]. ایشان از بزرگ‌ترین بانوان اسلام به شمار می‌رود، چرا که در آن فضای اختناق عصر جاهلیت، نه تنها به پیامبر ایمان آورد بلکه به مخالفت با مشرکان پرداخت. کیفیت ایمان آن حضرت در منابع اهل تسنن این گونه نقل شده است که: «کانت خدیجه اول من آمن برسول الله من النساء»[3]. در کنار این‌ها، ویژگی دیگر حضرت خدیجه(س)، توانمندی اقتصادی و مدیریت ممتاز ایشان در امور بازرگانی بود. ابن سعد، از بزرگ‌ترین تاریخ‌نویسان اهل تسنن، در توصیف این موضوع می‌نویسد: «وی مردان را به مزدوری می‌گرفت و اموالی برای مضاربه در اختیارشان قرار می‌داد.»[4]
مسئله مهم دیگر، کسئله سن و دوشیزه بودن ایشان است که تاریخ‌نگاران به آن توجه داشته‌اند. بی‌شک این موضوع تاثیری در اصل شرافت و جایگاه آن بانو ندارد، اما لازم است به علت این که از این موضوع برای کم‌رنگ جلوه دادن فضایل آن حضرت در مقابل برخی از زنان پیامبر استفاده می‌شود، باید به آن اشاره شود. در مورد سن ازدواج با پیامبر(ص)، روایات مختلفی وجود دارد اما دو روایت به دلیل اتصال به صحابه در اهل تسنن مطرح است: روایت اول از هشام بن محمد بن سائب کلبی است. از ابن عباس نقل می‌کند که آن حضرت هنگام ازدواج با پیامبر(ص) 28 سال داشتند و کابین ایشان دوازده وقیه یعنی به اندازه بقیه زنان پیامبر بوده است. اما در نقل دوم، محمد بن عمر واقدی اعتقاد دارد که خدیجه (ع) پانزده سال قبل از عام‌الفیل متولد شده است. بنابراین در زمان ازدواج با پیامبر، 40 ساله بوده است.[5] در مورد ازدواج‌های قبلی آن حضرت تاریخ‌نگاران اهل سنت معتقدند که وی ابتدا با نباش بن زراره و سپس با عتیق بن عائذ بن عبدلله مخزومی ازدواج نمود. در مقابل بین تاریخ‌نویسان و علمای شیعه، علاوه بر این‌ها، دوشیزه بودن آن حضرت نیز مطرح است.[6] بی‌شک در مقام بیان فضایل آن حضرت، نیازی به بررسی این‌گونه مسائل وجود ندارد؛ با این که طبق آیه قرآن 6ان اکرمکم عندالله اتقاکم5، معیار فضیلت در تقواست.[7] گویا پافشاری بعضی بر دوشیزه نبودن آن حضرت، برای کم‌رنگ کردن جایگاه ویژه آن حضرت در بین زنان پیامبر بوده است. حال آن که اگر دوشیزه بودن ملاک برتری نمیتواند باشد، دوشیزه نبودن نیز ملاک مناسبی برای نقص نیست. این استدلال را هیچ انسان منصفی نمیتواند بپذیرد که پیامبر اکرمp، دوشیزه بودن را معیار برتری میان زنان خود قرار دهد.
حضرت خدیجه به اذعان تاریخ‌نگاران، محبوب‌ترین همسر پیامبر بود و در مدت حیات ایشان، آن حضرت زن دیگری اختیار نفرمودند.[8] سجایای اخلاقی آن حضرت آن چنان زیاد بود که رسول اکرمp بارها او را مدح و ثنا گفتند و بر سایر امهات مومنین ترجیح دادند.[9] این نوع برخورد، به حدی ویژه بود که عایشه می‌گفت: بر هیچ یک از زنان پیامبر به اندازه خدیجه رشک نورزیدم و این بدان سبب بود که پیامبر بسیار از او یاد می‌کردند.[10]
شخصیت برجسته آن حضرت به گونه‌ای بود که در عصر جاهلیت که زنان هیچ‌گونه ارزش و هویت اجتماعی نداشتند، توجه همگان را به خود جلب کرده است. اما در کمال تاسف برخی بررسی‌ها و تحلیل‌ها از روی تعصب و اعمال سلیقه شخصی مغرضانه و غیرمنصفانه صورت گرفته است. و این در شرایطی بود که ویژگی‌های شخصیتی آن حضرت زبانزد خاص و عام بوده است. اعتقاد، عمل و اخلاق آن بانو در اوج خفقان شرک و خرافه‌پرستی، انفجار نور و امید در دل حق‌جویان بود. حضرت خدیجه متعلق به دوره جاهلیت و صدر اسلام نیست، بلکه واکاوی شخصیت آن حضرت می‌تواند برای تمام مردم جهان بارقه امیدی در مسیر نجات از جاهلیت عصر حاضر باشد.
۱: ابن سعد، طبقات الکبری، ج6، ص10
۲: ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج2، ص110
۳: حاکم نیشابوری، المستدرک عل الصحیحین، ص203، ح4844
۴: ابن سعد، طبقات الکبری، ج6، ص11
۵: ابن سعد، طبقات الکبری، ج6، ص12
۶: مجلسی، بحارالانوار، ج22 ، ص191
۷: حجرات، آیه 13
۸: بخاری، صحیح، ح3609
۹: ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج2، ص110
۱۰: همان
برای ورود به کانال پیام‌رسان تلگرام «مکتوبات هیأت الزهرا (س) دانشگاه شریف» کلیک کنید.
