از امیرالمومنین(ع) تراث خیلی خوبی باقی مانده است، نهج البلاغه فقط بخشی از علوم و معارف حضرت است. در تحف العقول دو وصیت نامه از حضرت نقل شده. یک وصیت به امام حسن (ع) و وصیت مختصرتری به امام حسین(ع). در این وصیت در ۱۷ بند سفارشاتی مطرح شده. دوره انسان‌شناسی و عرفان عملی در این وصیت آمده است. در بند اول ۶ سفارش آمده است.
سفارش می‌کنم در غنا و فقر تقوای خدا را از دست ندهی.
فقر تاثیر زیادی در رفتار و اعتقاد آدمی می‌گذارد. هشدار می‌دهند که بستر فقر بهانه‌ای برای لغزش نشود. در قرآن کریم در بررسی اقوام انسانی منشاء فسادها را مترفین میداند. مترفین هستند که انواع فسق و فجور را در جامعه رواج می‌دهند. این هم مثل فقر بستر مهمی برای انحرافات هست. قارون جزو یاران حضرت موسی بود. اما ثروت او بستر انحرافش را فراهم کرد. همان میزان که فقر ممکن است انسان‌ها را فاسد بکند ثروت هم ممکن است. این‌ها بسترهای ابتلا و آزمایش انسان است. همه این‌ها تدابیر الهی است. این همان تقدیرهای شکل گرفته در شب قدر است. مبادا این بسترها و تقدیرها باعث شود دچار انحراف شوید.
در حالت غضب و رضایت از حقیقت دور نشو! در مقابل دوست و دشمن از عدالت دور نشو!
این‌ها همه بسترهایی است که فضای خروج از حقانیت و عدالت را فراهم می‌کند. به خاطر دوستی و دشمنی بی‌عدالتی نباید کرد. این کنار گذاشتن انسانیت و اسلام است. این بسترهاست که جامعه را از عدالت و حقانیت دور می‌کند. در سیره اهل بیت زیاد دیدیم که از مجازات یاران و نزدیکان خود هم برای خطای مرتکب شده نمی‌گذشتند. هم در زندگی فردی مصداق پیدا می‌کند هم در زندگی اجتماعی. از جمله مسائل بسیار توصیه شده در این لیالی مسئله توبه است. ما گمان می‌کنیم فقط برای برخی گناهان خاص باید توبه کرد در حالی که خیلی صحبت‌های ما مصداق گناهان است.
احفظ لسانک! انسان از زبان غفلت دارد. بیشتر خطاهای انسان‌ها، گناهان بزرگ از همین زبان است! بسیاری از ارزیابی ها و اظهارنظر های ما را باید بعد پاسخ دهیم. مراقب باشیم.
در سختی و راحتی از خدا راضی باش.
اینطور نباشد در راحتی هستیم عبادات سر جایش باشد در سختی به خدا سوء ظن پیدا بکند. مومنین تراز اول به دنبال رسیدن به مقام رضا هستند. چقدر تک تک احکام اسلام حکیمانه و عمیق است. باید فکر و سوال و تعمق کرد ولی به تدریج این احساس برای انسان پدید می‌آید که چقدر این آداب و احکام حکیمانه است.
اصل معاد که پیچیده و سخت نیست. بیشتر ضعف اعتقادها در حوزه زندگی عملی انسان شکل می‌گیرد. ما فکر می‌کنیم جهان باید بر محور خواسته‌های ما بچرخد. خداوند حکیم مطلق است. جوشن کبیر معنایش این است که شما غرق در عظمت وجود خدا شوی. یک تسبیحی که در صحیفه مومن می‌ماند از تمام ثروت سلیمان بالاتر است!
این‌ها امتحانات ماست. ما باید رشد پیدا کنیم. با اخلاق. فقط اعمال نیست! تزکیه نفس مهم است.
