بسم الله الرحمن الرحیم
حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ ناصِراً وَ أَقَلُّ عَدَدا (الجن : 24)
[اينان همواره شما را ضعيف و ناتوان و بىيار مىشمارند] تا زمانى كه آنچه را [از عذاب] وعده داده مىشوند ببينند، پس به زودى آگاه مىشوند چه كسى ياورش ناتوانتر و نفراتش كمتر است؟
از ظاهر این آیه شاید بتوان فضایی همراه با مظلومیت و امید برداشت کرد. همراهی این دو، کلید صبر است. اینکه می دانیم هر ظلمی که به ما می شود، از دیده خداوند متعال بیرون نیست و نهایتا در روزی احقاق حق خواهد شد، تنها عاملی است که می تواند ما را حقیقتا به صبر دعوت کند.
این آیه در روایتی، درباره امام زمان و یارانشان معنا شده است: حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ ناصِراً وَ أَقَلُ عَدَداً يَعْنِي بِذَلِكَ الْقَائِمَ وَ أَنْصَارَه[1]
هم چنین در توضیح این آیه، عبارتی در تفسیر قمی موجود است که این آیه را حمل بر دوره رجعت می کند. شایسته است که نکته ای درباره تفسیر قمی مد نظر قرار گیرد. این تفسیر، منسوب به علی بن ابراهیم بن هاشم قمی، استاد شیخ کلینی است. علی بن ابراهیم و پدرش در قم و مکتب حدیثی این شهر، جایگاه بسیار مهمی دارند. تا جایی که شیخ کلینی، از حدود 16000 حدیث کافی، بیش از 7000 حدیث را از علی بن ابراهیم نقل نموده است. بدون شک، در قرون متوالی، شیعه بر سفره او نشسته و از برکت فعالیت او بهره مند شده است. در این تفسیر که منسوب به اوست، بعضا در توضیح آیات، روایاتی با ذکر سلسله سند و نام امام، ذکر شده است. در بعضی مواقع هم به صرف توضیحی اکتفا شده و آن توضیح به هیچ کدام از معصومین منتسب نشده است. درباره این متون، اختلاف نظر وجود دارد. بعضی معتقدند که از مقام چنین کسی بعید است که نظر خود را ملاک قرار داده و بر اساس آن چنین توضیحاتی ارائه کند (مخصوصا که بسیاری از این توضیحات، بسیار فراتر از معنای ظاهری آیه هستند و احتمالا از بطون آیه به شما روند و علم به بطون آیات هم در اختیار افراد عادی نیست) و قاعدتا این متون، برداشت نهایی او از روایت یا مجموعه ای از روایات بوده. در مقابل این ایده مخالفینی هم دارد. به هر ترتیب، این متن، ظاهرا از جنس همان هایی است که بدون انتساب به معصوم ارائه شده است: يَدْعُوهُ كِنَايَةٌ عَنِ اللَّهِ كادُوا يَعْنِي قُرَيْشا يَكُونُونَ عَلَيْهِ لِبَداً أَيْ أَيِّداً- قَوْلُهُ حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ قَالَ الْقَائِمُ وَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع فِي الرَّجْعَةِ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ ناصِراً وَ أَقَلُّ عَدَدا[2]
البته طبق نقل های تاریخی و روایی، فقراتی از این آیه، در لحظاتی سخت و دشوار، بر زبان مبارک امیرالمومنین نیز جاری بوده است. زمانی که پس از رسول خدا و در دوره غصب خلافت ابوبکر، طبق نقل های فریقین، توطئه ای برای ترور امیرالمومنین چیده می شود که در آخرین لحظات به امر ابوبکر لغو می گردد. طبق روایتی که شیخ صدوق در کتاب علل الشرایع نقل می نماید، حضرت امیر، فقراتی از این آیه را خطاب به غاصب دوم خوانده اند: فَوَقَفَ خَالِدُ بْنُ الْوَلِيدِ بِجَنْبِهِ فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ يُسَلِّمَ لَمْ يُسَلِّمْ وَ قَالَ يَا خَالِدُ لَا تَفْعَلْ مَا أَمَرْتُكَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ فَقَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع مَا هَذَا الْأَمْرُ الَّذِي أَمَرَكَ بِهِ ثُمَّ نَهَاكَ قَبْلَ أَنْ يُسَلِّمَ قَالَ أَمَرَنِي بِضَرْبِ عُنُقِكَ وَ إِنَّمَا أَمَرَنِي بَعْدَ التَّسْلِيمِ فَقَالَ أَ وَ كُنْتَ فَاعِلًا فَقَالَ إِي وَ اللَّهِ لَوْ لَمْ يَنْهَنِي لَفَعَلْتُ قَالَ فَقَامَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع فَأَخَذَ بِمَجَامِعِ ثَوْبِ خَالِدٍ ثُمَّ ضَرَبَ بِهِ الْحَائِطَ وَ قَالَ لِعُمَرَ يَا ابْنَ صُهَاكَ وَ اللَّهِ لَوْ لَا عَهْدٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ وَ كِتابٌ مِنَ اللَّهِ سَبَقَ لَعَلِمْتَ أَيُّنَا أَضْعَفُ جُنْداً وَ أَقَلُّ عَدَداً.[3]
که حضرت طبق نقل چنین مضمونی می فرمایند که اگر عهدی از جانب رسول خدا و کتابی از جانب خدا سابق از این نبود، می دانستی که سپاهیان ضعیف تری دارد و از نظر تعداد کمتر است.
شاید بتوانیم بگوییم که حضرت امیر، با مد نظر قرار دادن وعده الهی نسبت به احقاق حق اهل بیت چنین فرموده اند.
اللَّهُمَ إِنَّا نَشْكُو إِلَيْكَ فَقْدَ نَبِيِّنَا وَ غَيْبَةَ وَلِيِّنَا وَ شِدَّةَ الزَّمَانِ عَلَيْنَا وَ وُقُوعَ الْفِتَنِ بِنَا وَ تَظَاهُرَ الْأَعْدَاءِ عَلَيْنَا وَ كَثْرَةَ عَدُوِّنَا وَ قِلَّةَ عَدَدِنَا اللَّهُمَّ فَافْرُجْ ذَلِكَ بِفَتْحٍ مِنْكَ تُعَجِّلُهُ وَ نَصْرٍ مِنْكَ تُعِزُّهُ وَ إِمَامِ عَدْلٍ تُظْهِرُهُ إِلَهَ الْحَقِّ رَبَّ الْعَالَمِين[4]
[1] الكافي (ط - الإسلامية)، ج1، ص: 434
[2] تفسير القمي، ج2، ص: 391
[3] علل الشرائع، ج1، ص: 192
[4] كمال الدين و تمام النعمة، ج2، ص: 514
