در این متن قصد داریم ابتدا تعریفی از زمان را ارائه دهیم؛ و با توجه به تعریف ارائه شده، نقش زمان را در سبک زندگی بررسی کنیم. در انتها نیز نگاهی به تاثیر زمان در سبک زندگی تمدن‌های مختلف می‌اندازیم.
کدام زمان؟!
اولین چیزی که با شنیدن کلمه‌ی زمان به ذهن ما می‌رسد، همین دقیقه‌ها و ثانیه‌هایی است که با تیک تیک عقربه‌های ساعت می‌گذرند: هر شصت ثانیه یک دقیقه، هر شصت دقیقه یک ساعت و ... . با این تعریف روزها به ماه‌ها می‌رسد، و ماه‌ها به سال‌ها، و عمر ما تمام.
اما یک نگاه عمیق‌تر نیز به زمان وجود دارد؛ این که فرق شب با روز چیست؟! آیا ثانیه‌هایی که در روز سپری می‌شوند تفاوتشان با ثانیه‌هایی که در شب سپری می‌شوند در یک دلتا تی است؟! فقط این مهم است که ثانیه‌ی شب از ثانیه‌ی روز چند ساعت جلوتر است؟! یا تفاوت این ثانیه‌ها عمیق‌تر از این تفاوت ظاهری است!؟
اگر این تفاوت وجود داشته‌باشد، آیا می‌شود باز هم تفاوت عمیق‌تری مثال زد!؟ مثلاً تفاوت یک شب معمولی در ماه ربیع‌الاول با تفاوت یک شب دیگر در ماه رمضان چیست؟! آیا اصلاً تفاوتی بین این‌ها وجود دارد؟! یا باز هم تفاوت به یک دلتا تی ختم می‌شود؟! برای فهم بهتر این مسئله نگاهی به قرآن کریم می‌اندازیم، آیه ۴۷ سوره فرقان: «وَ هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِبَاسًا وَ النَّوْمَ سُبَاتًا وَ جَعَلَ النَّهَارَ نُشُورًا»
و اوست که شب را برای شما پوشش، و خواب را مایه استراحت و آرامش، و روز را [زمانِ] پراکنده شدن [جهت فعالیت و کوشش] قرار داد. (ترجمه‌ها از ترجمه‌ی آقای انصاریان اتخاذ شده‌است)
تفاوت در شب و روز از چیست که خداوند می‌فرماید شب و خواب را برای استراحت و روز را برای تلاش و کوشش قرار داده‌است؟ آیا تفاوت به همین ختم می‌شود که در حدود ۱۴۰۰ سال پیش امکان تلاش و کوشش در شب فراهم نبوده‌است؟! به نظر می‌رسد تفاوت عمیق‌تر از این بحث است؛ شاید تفاوت در ذات این اوقات زمانی باشد. باز هم به سراغ قرآن برویم و آیه دیگری ببینیم، آیه ۹۶ سوره انعام: «فَالِقُ الْإِصْبَاحِ وَ جَعَلَ اللَّيْلَ سَكَنًا وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ حُسْبَانًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ»
شکافنده‌ی صبح [از پرده تاریک شب است] و شب را برای آرامش قرار داد، و خورشید و ماه را وسیله‌ای برای محاسبه و اندازه‌گیری زمان مقرّر فرمود؛ این است اندازه‌گیری آن توانای شکست‌ناپذیر و دانا.
در این آیه به این موضوع اشاره شده که شب برای آرامش قرار داده‌شده؛ اما این قرار دادن یعنی چه؟! برای فهم بهتر این موضوع نگاهی به ریشه‌ی کلمه «جعل» می‌اندازیم. معنای تحت‌اللفظی جعل «قرار دادن» است. اما آیا این قرار دادن مانند این است که بگوییم: «کتاب را در کیف قرار دادم»؟! خیر. در این جا معنی قرار دادن، مانند «خداوند مادر را مهربان قرار داد» است؛ یعنی این مهربانی در ذات مادر است، و اگر مطابق همین ذات حرکت کند این مهربانی از او جدا نمی‌شود. افعال استفاده شده در آیات هم به همین صورت است. وقتی گفته‌می‌شود: «خداوند در شب آرامش قرار داده‌است»، یعنی این آرامش‌بخشی از ذات شب است؛ که همین موضوع تفاوت اصلی را بین ثانیه‌هایی که در روز و ثانیه‌هایی که در شب سپری می‌شود، ایجاد می‌کند.
از این تفاوت عمیق‌تر هم وجود دارد. همان که بالاتر نیز به آن اشاره شد، شب قدر با شب‌های دیگر چه فرقی می‌کند؟! بین‌الطلوعین با قبل از ظهر چه تفاوتی می‌کند؟! تا این جا دریافتیم که این تفاوت، تفاوتی ذاتی و عمیق است؛ اما از باز کردن این تفاوت‌های نوع دوم به دلیل عدم فرصت و اطلاع دقیق عبور می‌کنیم.
سبک زندگی و زمان!
سبک زندگی تعاریف متفاوتی دارد؛ تعاریفی شاید گنگ و نادقیق و تعاریفی شاید واضح و دقیق. همین موضوع باعث شده‌است که پیرامون سبک زندگی سوالات زیادی مطرح شود. یکی از سوالات این است که اصلاً سبک زندگی یک مفهوم فردی است یا اجتماعی؟ در این متن از بعد اجتماعی سبک زندگی استفاده خواهیم‌کرد. اما ابتدا لازم داریم سبک زندگی اجتماعی را با استفاده از سبک زندگی فردی تعریف کنیم.
اگر سبک زندگی هر فرد از یک جامعه را به صورت یک بردار در نظر بگیریم، برآیندی که از تجمیع تک تک این بردارها حاصل می‌شود را می‌توان به سبک زندگی اجتماعی تعبیر کرد. برای دیدن این که یک جامعه به چه سبکی زندگی می‌کند، باید دید تک تک افراد جامعه چه سبکی را برای زندگی خود اتخاذ کرده‌اند.
زمان در سبک زندگی رگه‌های پررنگی را از خود به جا گذاشته‌است. مثلاً ساعت بیدار شدن و خوابیدن، مسئله‌ای است که شاید هر انسانی در زندگی‌اش از زمانی که به خود آمده برای او سوال شده‌باشد. اگر بخواهیم با تعریف بالا (تعریف ذاتی و حقیقتی) به زمان نگاه کنیم، ساعت خواب ما نمی‌تواند ساعت ثابتی باشد. چرا که شب و روز با ساعت تعیین نمی‌شود، با اوقاتی تعیین می‌شود که ما آن را به اسم اوقات شرعی می شناسیم، مثل طلوع آفتاب، نیمه شب و ... . برای همین وقتی می‌خواهیم سبک زندگی خود را بر اساس زمان تنظیم کنیم، تعریف ما از زمان به شدت دارای اهمیت می‌شود و تماماً تجلی خود را در خروجی سبک زندگی نشان می‌دهد.
تاثیر زمان در سبک زندگی: تقابل دو تمدن!
انسان غربی -که شاید بگوییم انسان مدرن بهتر باشد؛ چرا که متاسفانه خود ما نیز به این آفت مدرنیته دچار شده ایم- برایش تفاوتی ندارد که وقتی کار خود را در ساعت ۶ صبح آغاز می‌کند، هوا روشن است یا تاریک. این یکی از اثرات پیشرفت تکنولوژي است که تفاوت بین شب و روز را به شدت کم‌رنگ کرده‌است. حال باید کمی از بیرون به شرایط خود نگاه کنیم؛ زیرا خود ما نیز درگیر این آفت شده‌ایم که شب و روز برایمان فرقی ندارد، و دیگر خواب شب و خواب در روز برایمان تفاوتی نمی‌کند. و البته شرایط کنونی ناشی از بیماری کرونا بیش از قبل این آتش را برافروخته‌تر کرده‌است.
می‌خواهیم در مقابل انسان مدرن یک انسان دیگر تعریف کنیم که سبک زندگی خود را با توجه به ذات اوقات زمانی تعیین می‌کند؛ و تفاوت‌ها را از توصیه‌ها و متون دینی استخراج می‌کند. به این انسان به صورت قراردادی می‌گوییم «انسان با سبک زندگی اسلامی».
انسان با سبک زندگی اسلامی را شاید اکنون هم بتوانیم پیدا کنیم، اما این ویژگی در بین خودمان به شدت کم است. بین ما که در پایتخت زندگی می‌کنیم و خود را غرق در تکنولوژي کرده‌ایم کمتر انسانی با این ویژگی پیدا می‌شود. اما وقتی به روستا می‌رویم، حس می‌کنیم این انسان با سبک زندگی اسلامی در آن‌جا به فراوانی یافت می‌شود.
انسانی که روزش قبل از اذان صبح آغاز می‌شود، آن هم با راز و نیاز و مناجات با خالق خود در دل شب، و رزق معنوی روز را در همان زمان از خداوند طلب می‌کند؛ بین‌الطلوعین را نمی‌خوابد که مبادا انرژی‌اش را با خواب بدموقع از دست بدهد و کسل شود؛ کارش با طلوع آفتاب آغاز می‌شود؛ استراحت و غذای خود را با اذان ظهر تنظیم می‌کند، و کار خود را برای نماز تعطیل می‌کند؛ اندکی بعد از نماز ظهر و غذا کار می‌کند؛ و قبل از تاریک شدن هوا به خانه برمی‌گردد تا از آرامشی که خدا در شب و در کنار خانواده بودن قرار داده‌است بهره‌مند شود. شاید چیزی به اسم ساعت به انسان با سبک زندگی اسلامی در بهینه کردن کارهایش کمک کند، اما مبنا قرار نمی‌گیرد. دقیقاً برعکس انسان مدرن. انسان مدرن مبنای زندگی خود را بر روی عددهای بی‌ارزش نوشته شده روی آن دایره‌ی بی‌ارزش‌تر تنظیم کرده. در حالی که غافل است از این که در پس این اعداد و دایره مفاهیم عمیق‌تری وجود دارد. مفاهیمی که برای رسیدن به آن‌ها باید از مدرنیته کمی فاصله گرفت، و از طریق دیگری به زمان نگاه کرد و تعریف دیگری برای زمان ارائه داد.
آری! آن چه که از سبک زندگی در تمدن‌ها دیده می‌شود همین است: یکی با مبنا گرفتن حقیقتی که خالق عالم در اوقات زمانی قرار داده‌است، و دیگری فقط با وابستگی به اعداد و دایره. برای همین می‌گوییم «سبک زندگی، آوردگاه نگاه تمدن‌ها به زمان»
برای ورود به کانال پیام‌رسان تلگرام «مکتوبات هیأت الزهرا (س) دانشگاه شریف» کلیک کنید.
