سلام. خیلی خوش آمدید. برای شروع کار لطفاً یک معرفی‌ای داشته باشید.
- محمد برزگر، متولد پانزده دی 1367 و دانشجوی دکترای روابط بین‌الملل هستم. بحث سرودن شعر یک قریحه و امر ارثی در خانواده ما است. پدربزرگ و مادربزرگ پدرم شاعر بودند و خود پدرم هم شاعر هستند و این قریحه در خانواده ما ارثی است. پدربزرگ و مادربزرگ پدرم که بیشتر در حوزه‌ی ادبیات بومی خودشان در استان فارس طبع شاعری داشتند اما اثری از آن اشعار در دسترس نیست و پدرم هم به‌واسطه حضور در دفاع مقدس و داشتن نگاه انقلابی به اغلب مسائل، تجربه خیلی خوبی در حوزه ادبیات دفاع مقدس داشتند و دارند. من هم که در خدمت شما هستم در حوزه‌های متفاوتی تجربه دارم. دفتری در حوزه دفاع مقدس نوشتم که البته هنوز چاپ نشده به نام جمهوری عشق. البته به خاطر اینکه نتوانستم حق مطلب را ادا کنم احتمالاً آن را چاپ نمی‌کنم. یک تجربه شعر عاشقانه نیمایی داشتم که در انتشارات سوره مهر در مرحله چاپ هست به نام هم‌آهی. در حوزه ادبیات آیینی هم شکر خدا تا الآن تجربیاتی داشتم. هنوز هم هرازگاهی لطفی شامل حالم می‌شود و شعری می‌نویسم. در کنار این‌ها هم از سال 87 تا 96 ده دوره در کشور جایزه ادبی حضرت علی‌اکبر را برگزار کردیم که بنده دبیر علمی برنامه بودم.
چرا ادبیات آیینی اهمیت دارد و چرا نیاز است که به آن پرداخت شود؟ چه ویژگی متمایزی نسبت به بقیه بخش‌های ادبیات دارد؟ چرا بین بخش‌های مختلف مذهبی باید به‌طور ویژه به این بخش پرداخت؟
ما در کشوری زندگی می‌کنیم که مذهب یکی از پایه‌های اصلی هویت مردم است. اگر شما در حوزه آیین‌های باستان ما مثل نوروز دقت کنید متوجه می‌شوید که مردم ما چقدر آیین‌پذیر هستند. از وقتی‌که مردم ایران اسلام آوردند، آیین‌های مذهبی اسلامی مانند تشیع موردتوجه قرار گرفت. نکته مهم این است که شعر ابزاری برای بیان و تبلیغ یک حقیقت است. ما در حوزه ادبیات و شعر ابزارهایی داریم که با استفاده از آن‌ها و با تلفیق تخیل و جهان‌بینی خاص، شاعر می‌تواند مضامین زیادی خلق کند. چرا ادبیات آیینی در ایران ادبیات عزیزی هست؟ چون مذهب در بین ایرانی‌ها با توجه به نقشی که در بازتولید هویت ایرانی داشته همواره محور خلق آیین و وحدت در بین مردم بوده است. برای مردم مسئله هویت مسئله‌ای است که ریشه‌ی بسیار عمیقی دارد و باورمند بودن و ریشه‌دار بودن مسئله هویت در ایران باعث می‌شود اقوام مختلفی که با بحران هویت مواجه هستند، هویت ایران را مقدم بر هویت محلی خود بدانند. اگر شما استثناها را کنار بگذارید به همین مسئله می‌رسید.
یکی از عوامل تشکیل هویت، مذهب است، وقتی یک امری مستقیم به هویت می‌پردازد، این امر، امری است غرورآفرین و پرداختن به آن لذت‌بخش است. مثل سرود «ای ایران ای مرز پرگهر» که همواره شنیدن آن لذت‌بخش است. ادبیات آیینی چون به آیین و مذهبی که مردم ایران به آن ایمان قلبی دارند می‌پردازد، موردتوجه است. به نظر من شعر، هنر اول انقلاب است. این را هم بگویم که رهبر انقلاب با شعرای آیینی دیدار خصوصی دارند که نکته بسیار مهمی است. ادبیات آیینی و هویت آن در دستگاه تبلیغاتی جمهوری اسلامی جدا از حوزه عام شعر بوده و هست. این‌ها را گفتم تا به این جمع‌بندی برسم که چند اتفاق در حوزه ادبیات بعد از انقلاب افتاده است که غیرقابل کتمان است. یکی اینکه ادبیات این حوزه بعد از انقلاب اسلامی بسیار گسترش پیدا کرد و اهمیتی که جمهوری اسلامی به بحث‌های ادبی داده، باعث شده است که ما امروزه هزاران هزار شاعر توانمند داشته باشیم؛ این را با قاطعیت می‌گویم، با توجه به شناختی که از جامعه‌ی ادبی کشور دارم. ظرفیت‌هایی که بعد از انقلاب به خط شدند و تولید محتوایی که بعد از انقلاب اتفاق افتاده، اگر الآن با کل سابقه‌ی ادبیات قبل انقلاب برابری نکند، تا چند سال دیگر برابری می‌کند. انقلاب اسلامی واقعاً انقلابی در حوزه‌ی ادبیات ایجاد کرد. هم از لحاظ کمیت، تعداد شاعران و بسیار رشد داشته و نوآوری‌های شعری ایجاد شد و هم از لحاظ کیفیت، در حد مطلوب قرار دارد؛ البته که به نظر شخصی من ایده آل نیست. ما در حوزه ادبیات بعد از انقلاب در بحث کمیت بسیار عالی عمل کردیم به‌این‌علت که رهبر انقلاب مؤکدا نسبت به ادبیات، امر هادی بودن خودشان را انجام داده و توجهات را به این حوزه جلب کردند. ایشان اهمیت پرداختن به ادبیات را بارها تأکید کرده و تذکر دادند. دقت کنید که شعر یک پایگاه خبری نیست که خبری را منتشر و آرشیو کنند و بعداً به آن مراجعه کنند. شاعر یک مضمونی را با ابزاری که دارد زیباتر می‌کند، جایی نیاز دارد مبالغه می‌کند، جایی جان‌بخشی می‌کند، جایی از طریق بازی با الفاظی که خداوند در اختیارش قرار داده است باعث می‌شود که آن مضمون در ذهن ماندگار بشود. ما هیچ‌وقت نمی‌توانیم نقش شعر را در تاریخ کتمان کنیم و امروزه حتی اگر رسانه هم در حوزه‌ی جنگ نرم، رسانه دیجیتال باشد باز شما می‌بینید که حوزه ادبیات هنوز به‌عنوان یک امر تأثیرگذار زنده است. ماهیت شعر یک رسانه و یک امر زنده است. شعر باید آبستن حکمت باشد؛ اگر خالی از حکمت باشد ارزشی ندارد. باید از ابزاری که خداوند آفریده خوب استفاده شود.
وضعیت ادبیات آیینی بعد از انقلاب بسیار خوب است. در این سال‌ها ما اتفاق‌های ادبی بسیاری داشتیم که اتفاقات خارق‌العاده‌ای بودند. استاد محمدعلی مجاهدی جزو شعرایی هستند که از لحاظ ادبیات آیینی واقعاً قابل‌مراجعه‌‌اند و خلق آثار خارق‌العاده‌ای داشته‌اند. ایشان جزو متقدمین انقلاب‌اند. یک نکته‌ای را هم بگویم، اعتقادی که ما داریم در حوزه تولید شعر این است که شعر مَلَک مخصوص به خود را دارد و رزق شاعر است. شعر محصول شاعر نیست. در حوزه چیستی شعر، شاعرهایی توانستند شعرهای بهتری بنویسند که مراقبه بیشتری انجام دادند و در حوزه‌های فکری سلامت بیشتری داشتند. با توجه به شناختی که دارم از دوستان، انسان‌های مؤمنی هستند، انسان‌های نجیبی هستند، هم اهل مطالعه هستند و هم اهل مراقبه. خدا در حوزه‌ی ادبیات آیینی رزق را که تقسیم می‌کند، نگاه می‌کند به عمل آن‌ها و بر پایه‌ی عمل شعرا به آن‌ها رزق می‌دهد. به نظر بنده آن شعرایی که موفق‌ترند اعمال بهتری هم دارند.
- در جامعه ایران هیئت‌های مذهبی نقش مؤثری در جریان مذهبی مردم داشته و دارند، مثلاً در محرم و صفر و ... . هیئت‌های مذهبی بالأخص هیئت دانشجویی الزهرای دانشگاه شریف چه نقشی می‌تواند داشته باشند؟ جریان مذهبی چه‌کار می‌تواند در حوزه ادبیات آیینی انجام دهد و نقشی در گسترش داشته باشد و این حوزه را به جلو ببرد؟
هیئت ذاتاً ماهیت رسانه‌ای دارد. این نکته مهمی است و در رسانه هم آن چیزی که حرف اول را می‌زند، تولید محتوای هدفمند است. از این منظر می‌گویم رسانه، که یک رسانه مخاطب دارد. حال نکته مهمی که هست این است که محتوایی که تولید می‌شود هدفمند باشد. هیأت هم یکی از حوزه‌هایی است که جمهوری اسلامی بعد از انقلاب حرکتی در آن رقم زده است. از حدود 10 سال قبل یک جریانی به وجود آمد که توانست مسیر جریان هیئت را متحول کند. اینکه در دوره 80، توصیف‌های ظاهری از اهل‌بیت در ادبیات هیئت رواج یافته بود و این در مداحی‌هایی که در کشور اتفاق می‌افتاد نمود داشت، مثلاً وقتی‌که از حضرت ابوالفضل‌العباس صحبت می‌کردند، از چشم و ابرو زیبایشان می‌گفتند و یا از زور بازوی ایشان تعریف می‌کردند و... . حضرت آقا در این مرحله وارد شدند. در یکی از دیدارها با شعرا گفتند که بروید حقیقت وجود اهل‌بیت را توصیف کنید. این باعث شد که یک سری اتفاق‌ها در حوزه ادبیات آیینی بیفتد. محتوایی که تولید شد، محتوای زیبا و قدرتمندی بود و در اتفاقی مهم جریانی شروع شد که به‌صورت تخصصی توانست جامعه‌ی نخبگان شعرای ما را به مداحان ما متصل کند. این اتفاق خیلی مهم بود و حتی کارگروه‌های تخصصی‌ای در این حوزه تشکیل شد. در حوزه مداحی بحث ادبیات هیئت، دوستان ما چند سال کارکردند و به آن‌ها جهت دادند. الآن ما حتی در شهرستان‌ها مداح‌هایی داریم که شعرایی دارند و برایشان اشعار خوب نوشته می‌شود، مثلاً در آذربایجان شرقی، تبریز، در مشهد، اصفهان، شیراز مداح‌های بومی با شاعرهای بومی دارند کار می‌کنند و محتواهای خوبی هم دارند.
هیئت الزهرا دانشگاه شریف هم محتوای آماده‌شده دارد. سخنران می‌داند چه سخنرانی‌ای می‌خواهد کند، مداح می‌داند چه مداحی‌ای می‌خواهد کند. البته تکلیف سخنران معمولاً مشخص‌تر از تکلیف مداح است. برای همین در هیئت الزهرا همیشه سخنران جلوتر از مداح است. به نظرم یک نیازمندی خیلی جدی‌ای وجود دارد و آن این است که یک کارگروه تولید محتوا در کنار سخنران قرار بگیرد و جهت‌دهی سخنرانی را با مداحی بتواند تلفیق کند. هیئت دانشگاه شریف یکی از پایگاه‌های مذهبی خیلی خوب در تهران است. ظرفیت بسیار خوبی دارد. حتی امسال محرم باوجود سختگیری‌ها و محدودیت‌هایی که داشتیم یکی از بهترین و شلوغ‌ترین سال‌های هیئت را داشتیم و تجربه خیلی خوبی بود. از این منظر است که می‌گویم باید کمی بیشتر به اهمیت رسانه بودن هیئت بپردازیم. دانشگاه امام صادق حدوداً ده سال پیش یک ظرفیت شناسایی کرد، ظرفیت رشد داشت و افراد خوبی را برای تولید محتوا جذب کردند. باید دقت کرد بهایی که برای رشد افراد و دقتی که روی رشد افراد گذاشته می‌شود چگونه باشد. این واقعیت باید در دانشگاه شریف هم اتفاق بیافتد. ظرفیت‌ها وجود دارد، بچه‌ها توانمندی‌های این کار را دارند. یک نقطه آغازی می‌خواهد که هنوز آن نقطه آغاز مهیا نشده. ان‌شاءالله که خداوند لطف کند و آن نقطه آغاز هم پیدا شود تا دوستان بتوانند در حوزه‌ی تولید محتوا گام‌های مؤثری بردارند.
برای ورود به کانال پیام‌رسان تلگرام «مکتوبات هیأت الزهرا (س) دانشگاه شریف» کلیک کنید.
