مسئله صلح امام مجتبی(ع) و معاویه لعنة‌الله، اهمیت بسیار زیادی دارد و به خصوص به دلیل تاثیراتش در تاریخ اسلام، جزو مسائل پرنکته و پر اهمیت و حساس دنیای اسلام محسوب می‌شود.
اولا باید اشاره کرد که جنگی که امام مجتبی(ع) با معاویه در سال ۴۱ هجری داشتند، دعوا بر سر حکومت نبود. نبرد بین جریان حق و باطل بود؛ مبارزه میان دو تفکر، تفکر قدرت‌طلب، خودخواه، خودبین و تفکر انسان‌خواه، خداخواه و خود را فدای اصول و حقیقت کردن؛ و این جنگ از زمان پیغمبر اکرم(ص) و ابوسفیان ادامه داشت و دارد.
حال در این جنگ که یک طرف آن، بنی‌هاشم‌اند که به نترسیدن از دشمن و مرگ معروف‌اند، امام حسن(ع) دست به صلح می‌زند و همین موضوع موجبات شک مردم و حتی خواص را در ایمان به امام حسن(ع) به وجود آورد. به قدری فضا غبار آلود است که حجر بن عدی‌ها(۱) و عدی بن حاتم‌ها(۲) نزد امام می‌آیند و می‌گویند چرا صلح کردی یابن علی؟ برخی زبان به تندی باز می‌کنند و به امام چه القابی میدهند(۳). زبان ما لال! عده‌ای امام را ساده و معاویه را زیرک می‌دانند. تیزهوشی امام را ندیدند در این ماجرا! و او را ترسو خواندند؛ چه کسی را؟ کسی که شجاعتش در صفین و جمل، زبان زد همگان است. کسی که خود معاویه درباره شجاعت او می‌گوید:«و هل یلد الرّئبال الّا نظیرة؟»(۴). (شیر را بچه همی ماند بدو)، او فرزند امیرمومنان است. امام مجتبی(ع) و ترس از مرگ؟ هرگز!
درایت امام حسن مجتبی(ع) در قضیه‌ی صلح اینگونه است که امام اگر مبارزه نظامی را ادامه می‌داد، جریان اسلام ناب و شیعیان نابود می‌شدند و این یعنی دیگر هیچ نیرویی و هیچ قدرت و جریانی مقابل معاویه قرار ندارد؛ معاویه می‌ماند و یکه تازی هایش. آن وقت بود که اگر اسلامی هم می‌ماند، اسلام معاویه بود، قرآنی اگر می‌ماند، قرآن معاویه بود. نام پیغمبر را هم محو میکرد، بس که معاویه کینه نبی اکرم(ص) و خاندان مطهر او را داشت(۵). فلذا که هیچ‌گونه سودی در ادامه جنگ نظامی نبود.
امام مجتبی در این وضعیت، اقدام شجاعانه‌ی صلح را انتخاب نمود؛ درحالی که می‌دانست که با پذیرش صلح، نزدیکانش به او پشت می‌کنند و اعتبار و محبوبیتش کم می‌شود؛ اما خود را فدای حفظ اسلام نمود و اعتنایی به این حوادث نداشت. برای امام اسلام مهم است، توحید مهم است نه خودش«ولا يخافون لومة لائم»(۶). و این شجاعت واقعا ستودنی است. رهبر انقلاب در این باره می‌فرمایند:«من معتقدم امام حسن مجتبی شجاع ترین چهره تاریخ اسلام است».(۷) شجاع‌ترین!!
باید توجه شود که قبول صلح از جانب امام، به معنای کناره‌گیری از جهاد نیست؛ صلح امام مجتبی(ع) طبق آیه قرآن«الّا متحرّفًا لقتالٍ او متحیّزًا الی فئةٍ»(۸)می‌باشد. یعنی یک عقب نشینی تاکتیکی؛ میدان مبارزه را عوض کردن و افراد بیشتری جمع کردن. امام در جایی در پاسخ به سوال یکی از یارانشان مبنی بر پذیرش صلح، علت پذیرش را همان علت پذیرش صلح حدیبیه پیغمبر معرفی کردند.(۹) صلحی که خداوند در قرآن میفرماید:« إِنَّا فَتَحۡنَا لَكَ فَتۡحࣰا مُّبِينࣰا»(۱۰) ما به تو یک فتح آشکار عطا کردیم. در صلح حدیبیه هم عده ای در ایمانشان به پیامبر شک کردند؛ اما به موجب همین صلح، در طی دوسال تا فتح مکه، جمعیت مسلمین دو برابر شد و اسلام گسترش یافت. امام عملا با پذیرش صلح، شروع به ساخت و گسترش تشکیلات شیعی شدند و در عرصه‌ی فعالیت های سیاسی و اجتماعی، به مبارزه ادامه دادند تا جایی که جلوی انحرافات جریان مقابل گرفته شد(۱۱) و تا جایی پیش رفت که در زمان امام جواد تا امام عسگری، تشکیلات شیعی یک وضعیت قدرتمند یافته و گسترش پیدا کرده‌بود، به گونه ای که دستگاه عباسی، این سه امام را پیوسته تحت نظر داشت و این تیزهوشی امام است. معاویه یک کاغذ سفید امضا برای امام فرستاد و گفت هرچه می‌خواهی بنویس، من فقط حکومت را می‌خواهم؛ و معاویه نفهمید چه کلاهی بر سرش می‌رود.
صلح امام حسن(ع)، زمینه‌ساز تمام قیام‌های بعدی‌ست که بالاترینش، قیام ابی عبدالله می‌باشد و اگر امروز می‌بینیم که هنوز نام پیامبر اکرم(ص) و امیرمومنان(ع) بر سر دهانها است و معاویه و خاندانش و اعوانش طردشدگان و لعن شدگانند، و جریان اسلام ناب محمدی اینگونه قدرت یافته، همه‌اش مرهون شجاعت و درایت امام حسن(ع) است. به قول برخی علما، این صلح‌نامه صلح الحسن(ع) نبود، بلکه قیام الحسن(ع) بود. والسلام.
نویسنده: متین افتخاری ۰۱مکانیک
۱.حجر بن عدی بن جبله کندی(شهادت ۵۱ ق) صحابی پیامبر(ص) و از یاران خاص امام علی(ع) و از بزرگان کوفه. او در دوره خلافت معاویه، به مخالفت با او در کوفه برخاست و در راه دفاع از ولایت حضرت علی (ع) به دستور معاویه به شهادت رسید.
۲.عدی بن حاتم طائی (م ۶۷ ق). از اصحاب پیامبر(ص) و امیرالمومنین (ع) و رییس قبیله طی. پدر تو حاتم طائی در جاهلیت به سخاوت فراوان مشهور بود. او در دوره خلافت امیرالمومنین(ع)در همه صحنه ها در کنار ایشان ماند. او در برابر معاویه آشکارا بر محبت فراوان خود به امیرالمومنین (ع) تاکید میکرد.
۳.یا مذل المؤمنین
۴.شرح نهج‌البلاغه، ابن‌ابی‌الحدید، ج۱۶، ص۱۹۵
۵.بحارالانوار، ج۳۳، صص ۱۶۹-۱۷۰. یا کتاب دو امام مجاهد، ص ۱۰۱
۶.سوره مائده، آیه ۵۴
۷.کتاب دو امام مجاهد، ص ۴۲
۸.يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفًا فَلَا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبَارَ * وَمَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفًا لِقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيِّزًا إِلَىٰ فِئَةٍ فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ
آیه ۱۵ و ۱۶ سوره انفال
ترجمه:«ای کسانی که ایمان آوردید، هرگاه[در میدان نبرد] به کافران برخورد کردید که [به سوی شما] روی می‌آورند، به آنان پشت مکنید. و هرکه در آن هنگام به آنان پشت کند - مگر آنکه[هدفش] کناره گیری برای نبرد مجدد یا پیوستن به جمعی [دیگر از همرزمانش] باشد - قطعا به خشم خدا گرفتار خواهد شد و جایگاهش دوزخ است و دوزخ بازگشت گاه بدی است.»
۹.بحارالانوار، ج۴۴، ص۲
۱۰.«به راستی ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم آوردیم.» آیه ۱ سوره فتح
۱۱.البته در طول زندگانی ۲۵۰ ساله حضرات معصومین علیهم‌السلام، همواره در تلاش بودند تا حکومت را به مجرای درست آن یعنی جریان اسلامی بازگردانند.
۱.حجر بن عدی بن جبله کندی(شهادت ۵۱ ق) صحابی پیامبر(ص) و از یاران خاص امام علی(ع) و از بزرگان کوفه. او در دوره خلافت معاویه، به مخالفت با او در کوفه برخاست و در راه دفاع از ولایت حضرت علی (ع) به دستور معاویه به شهادت رسید.
۲.عدی بن حاتم طائی (م ۶۷ ق). از اصحاب پیامبر(ص) و امیرالمومنین (ع) و رییس قبیله طی. پدر تو حاتم طائی در جاهلیت به سخاوت فراوان مشهور بود. او در دوره خلافت امیرالمومنین(ع)در همه صحنه ها در کنار ایشان ماند. او در برابر معاویه آشکارا بر محبت فراوان خود به امیرالمومنین (ع) تاکید میکرد.
۳.یا مذل المؤمنین
۴.شرح نهج‌البلاغه، ابن‌ابی‌الحدید، ج۱۶، ص۱۹۵
۵.بحارالانوار، ج۳۳، صص ۱۶۹-۱۷۰. یا کتاب دو امام مجاهد، ص ۱۰۱
۶.سوره مائده، آیه ۵۴
۷.کتاب دو امام مجاهد، ص ۴۲
۸.يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفًا فَلَا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبَارَ * وَمَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفًا لِقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيِّزًا إِلَىٰ فِئَةٍ فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ
آیه ۱۵ و ۱۶ سوره انفال
ترجمه:«ای کسانی که ایمان آوردید، هرگاه[در میدان نبرد] به کافران برخورد کردید که [به سوی شما] روی می‌آورند، به آنان پشت مکنید. و هرکه در آن هنگام به آنان پشت کند - مگر آنکه[هدفش] کناره گیری برای نبرد مجدد یا پیوستن به جمعی [دیگر از همرزمانش] باشد - قطعا به خشم خدا گرفتار خواهد شد و جایگاهش دوزخ است و دوزخ بازگشت گاه بدی است.»
۹.بحارالانوار، ج۴۴، ص۲
۱۰.«به راستی ما برای تو پیروزی آشکاری فراهم آوردیم.» آیه ۱ سوره فتح
۱۱.البته در طول زندگانی ۲۵۰ ساله حضرات معصومین علیهم‌السلام، همواره در تلاش بودند تا حکومت را به مجرای درست آن یعنی جریان اسلامی
