✍? زهرا همتیان
عده‌ای میهمان امام حسین (ع) بودند. از جلوی اتاقی عبور کردند که خیلی زیبا بود؛ البته به دور از اسراف. یکی از آنها به امام گفت این اتاق چرا اینطور است؟ چقدر به آن رسیدگی شده؟! امام آنها را به اتاق دیگری بردند که در آن فقط یک تکه حصیر بود. فرمودند این اتاق من است و آن که دیدید اتاق همسرم. ما وقتی ازدواج می‌کنیم، مهریه را همان ابتدا به همسرمان می‌دهیم و او حق دارد با آن مهریه اتاقش را هر جور می‌خواهد، بیاراید.
این گونه داستان‌ها، نشاندهندهی ابعاد متفاوتی از زندگی ائمه‌ی ما و زیبایی‌های اسلام هستند. نشاندهندهی احترام به حس زیبایی‌شناسی زنان است. مهریه یا به تعبیر قرآن «صداق» نوعی هدیه است که پس از وقوع عقد نکاح، با رضایت هردو طرف، مرد موظف است به همسر خود به نشان صداقت او در مهر و علاقه‌اش به همسرش اعطا بکند. با نگاه به تاریخ، می‌توان دریافت که چنین امری (یعنی همان مهریه و پرداخت آن) پیش از اسلام به طرق مختلف وجود داشته و آن تغییراتی که پس از اسلام ایجاد شده، موجب حفظ کرامت زن شده.
در بررسی سیر تحولی مهریه، می‌توان به ۵ مرحله اشاره کرد. مرحله‌ی اول که به آن مادرشاهی می‌گویند، پسر باید مهریه را به مادر دختر می‌داد. در مرحله‌ی بعد که مرحله‌ی پدرشاهی بوده، بدون پرداخت، مهریه دختر ربوده می‌شد. در مرحله‌ی سوم پسر برای ازدواج با دختر باید برای پدر دختر کار می‌کرد تا بتواند رضایت او را کسب و با دختر ازدواج کند. در مرحله چهارم پسر به جای کار کردن، آن هزینه و مهریه را یکجا به پدر دختر می‌داد و اما در مرحله پنجم که مربوط به دوران پس از اسلام است، مهریه تماماً به خود دختر داده می‌شود. این امر سبب حفظ کرامت زن می شود زیرا شبهه‌ی خرید و فروش زن از بین می‌رود و به‌جای پرداختن مهریه به پدر یا مادر، به خود زن داده می‌شود.
سوالی که مطرح می‌شود و باید به آن پرداخت این است که مهریه شامل چه چیزهایی می‌شود؟
در روایت‌ها آمده هنگامی که حضرت علی (ع) برای خواستگاری حضرت زهرا (س) به منزل پیامبر (ص) رفتند، پیامبر (ص) از ایشان پرسیدند که چه چیزی دارند که به حضرت زهرا (س) بدهند و حضرت علی (ع )در جواب اشاره به شمشیر و زره و شترشان کردند که به پیشنهاد پیامبر (ص)، زره را ۴۰۰الی ۵۰۰ درهم فروختند و آن را به‌عنوان مهریه پرداخت کردند. این میزان مهریه (چیزی حدود ۵۰۰ درهم) به «مهرالسنه» معروف است و پیامبر (ص) برای تمام دخترانشان همین میزان را معین کردند و دیگران را به آن تشویق کردند که باز هم رد این ادعاست که مهریه برای پایبندی مرد به زندگی و یا وصیغه است. یا در داستان‌های دیگری که شبیه به آنها را در بین جوانان مؤمن امروز هم می‌بینیم، این است که دخترها آموزش یک مهارت یا آیاتی از قرآن و مسائلی از این دست را مهریه خود قرار دادند.
در کل مهریه باید ۴شرط داشته باشد:
۱. مالیت داشته باشد؛ یعنی ارزش مالی و منفعت اقتصادی داشته باشد.
۲. قابل تملک باشد؛ یعنی اولاً مرد باید خودش مالک آن باشد و ثانیاً مالکیت آن را به زن انتقال بدهد.
۳. معلوم و معین باشد یعنی از لحاظ مقدار، جنس و اوصاف مشخص باشد.
۴. در ملک زوج باشد؛ یعنی باید در هنگام وقوع عقد متعلق به مرد باشد یا زمانی که زن مهریه‌اش را مطالبه می‌کند مرد با دارایی‌اش بتواند آن را فراهم کند و اموال سرقتی یا غصبی، نمی‌توانند به‌عنوان مهریه قرار گیرند.
مهریه، ۴قسم دارد:
در قوانین جمهوری اسلامی ۳قسم آن به‌عنوان مهریه به شمار می‌آیند که شامل ۱. مهرالمسمی ۲. مهرالمثل ۳. مهرالمتعه است. «مهرالمسمی» مهری است که در عقد ازدواج از آن اسم برده می‌شود؛ میزان مالی است که به عنوان مهر در عقد نکاح ذکر می شود و مورد توافق زوجین قرار می‌گیرد. «مهرالمثل» میزان مهریه‌ای است که با توجه به شرایط جامعه و عرف و عادت و نیز با در نظرگرفتن ویژگی‌های زن تعیین می شود. اگر قبل از عقد نکاح، مهر تعیین نشود یا به هر دلیلی باطل شود، مهرالمثل باید پرداخته شود. «مهرالمتعه» مهریه‌ای است که فقط در عقد دائم است و نه در عقد موقت و وقتی باید پرداخته شود که مرد بخواهد زن را قبل از نزدیکی طلاق دهد. در عقد موقت، اگر مهر پیش از عقد تعیین و ذکر نگردد، عقد باطل است و در صورتی که مرد تمام مدت عقد را ببخشد و نزدیکی صورت نگرفته باشد، باید نصف آن را به زن بپردازد.
تکلیف پرداخت مهریه در صورت فسخ نکاح چه می‌شود؟ تفاوت فسخ نکاح با طلاق چیست؟
در طلاق، اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد، باز هم نیمی از مهریه باید پرداخته شود ولی در فسخ نکاح، در این حالت مهریه پرداخته نمی‌شود مگر در موارد استثنایی که به ناتوانی مرد مربوط می‌شود و در غیر این حالت باید تمام مهریه پرداخته شود.
در آخر، باید گفت مهریه برای حفظ ارزش و کرامت زن است نه خرید و فروش آن و نه وسیله‌ای برای پایبندی مرد به زندگی. هدیه‌ای است از جانب مرد به زن با توافق دو طرف که زن حق دارد این هدیه را مطالبه و پیگیری کند. مهریه مانند نفقه و موارد دیگر، از وظایف مرد پس از ازدواج است و برای حفظ سلامت زندگی و خانواده رعایت مواردی که در احادیث و روایات آمده، مانند سخت‌گیری نکردن، احترام متقابل و رعایت حقوق همدیگر و امثال این‌ها بسیار لازم هستند. ان‌شاالله همه‌ی ما بتوانیم از آداب و رسوم غلط و دست‌و‌پاگیر رها شویم و زندگی‌های صادقانه‌ای داشته باشیم.
منابع
کتاب نظام حقوق زن در اسلام نوشته‌ي شهید استاد مرتضی مطهری
