گردآوری چند آیه از آیات مربوط به ازدواج در قرآن، به همراه خلاصهای از تفاسیر و نکات مربوطه
✍?گردآورنده: فاطمه فرهادی
· سوره فرقان، آیه ۵۴
«وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَصِهْرًا ۗ وَكَانَ رَبُّكَ قَدِيرًا»
و او خدایی است که از آب (نطفه) بشر را آفرید و بین آنها پیوند نسبی و بستگی ازدواج قرار داد، و خدای تو (بر هر چیز) قادر است.
شأن نزول
ابن سیرین گوید: این آیه درباره رسول خدا صلى الله علیه و آله و امام على مرتضى علیهالسلام نازل گردید، زیرا رسول خدا صلی الله علیه و آله دختر خود فاطمه زهرا علیها السلام را براى على تزویج فرمود و اگر على بن ابى طالب نمىبود، هر آینه کفو و همسرى از براى فاطمه وجود نداشت.
برگزیده تفسیر نمونه
در این آیه به مناسبت بحث نزول باران و همچنین دریاهای آب شور و شیرین که در کنار هم قرار میگیرند سخن از آفرینش انسان از آب به میان آورده، میگوید: «او کسی است که از آب انسانی را آفرید» (وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً).
احتمال دارد که چند معنی در مفهوم آیه جمع باشد یعنی هم بشر نخستین از آب آفریده شده، و هم پیدایش تمام افراد انسان از آب «نطفه» است، و هم آب مهمترین ماده ساختمان بدن انسان را تشکیل میدهد، آبی که از سادهترین موجودات این جهان محسوب میشود چگونه مبداء پیدایش چنین خلقت شگرفی شده است؟! این دلیل روشن قدرت اوست.
به دنبال آفرینش انسان، سخن از گسترش نسلها به میان آورده، میگوید:
«سپس او را نسب و سبب قرار داد» و نسل او را از این دو طریق گسترش داد (فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً).
منظور از «نسب» پیوندی است که در میان انسانها از طریق زاد و ولد به وجود میآید، مانند ارتباط پدر و فرزند یا برادران به یکدیگر، اما منظور از «صهر» که در اصل به معنی «داماد» است، پیوندهایی است که از این طریق میان دو طایفه بر قرار میشود، مانند پیوند انسان با نزدیکان همسرش.
در پایان آیه به عنوان تأکید بر مسائل گذشته، میفرماید: «و پروردگار تو همواره توانا بوده و هست» (وَ کانَ رَبُّکَ قَدِیراً).
· سوره نور، آیه ۲۶
«الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَالْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ ۖ وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ ۚ أُولَٰئِكَ مُبَرَّءُونَ مِمَّا يَقُولُونَ ۖ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌم»
زنان بدکار و ناپاک، شایسته مردانی بدین وصفند و مردان زشتکار و ناپاک نیز شایسته زنانی بدین صفت هستند و (بالعکس) زنان پاکیزه و نیکو، لایق مردانی چنین و مردان پاکیزه و نیکو، لایق زنانی همین گونهاند، و این پاکیزگان از سخنان بهتانی که ناپاکان درباره آنان گویند منزهاند و بر ایشان آمرزش و رزق نیکوست.
تفسیر نور (محسن قرائتی)
اين آيه يك اصل كلّى را مطرح مىكند كه در انتخاب همسر بايد دقّت كرد و اصل را بر ايمان و پاكدامنى گذاشت، نه زيبايى و ثروت. بنابراين معناى آيه اين نيست كه اگر مردى يا زنى خوب بود، حتماً همسرش نيز خوب بوده و مشمول مغفرت و رزق كريم شود، زيرا قرآن، ملاك ورود در بهشت را ايمان و تقوا و عمل صالح مىداند و لذا با اينكه حضرت نوح و لوط، طيّب بودند، امّا همسرانشان از خبيثات و دوزخىاند.
كلمهى «طيب» به معناى دلپسند و مطلوب است و در قرآن در توصيف مال، ذرّيه، فرزند، كلام، شهر، همسر، غذا و رزق، مسكن، درخت و تحيّت آمده است و در مقابل آن كلمهى «خبيث» است كه آن هم براى مال، انسان، همسر، سخن، عمل و شجره به عنوان وصف مطرح شده است.
اين آيه را چند نوع مىتوان معنا كرد:
الف: با توجّه به آيات قبل كه دربارهى تهمت به زنان پاكدامن و ماجراى افك بود و با توجّه به جملهى: «مُبَرَّؤُنَ مِمَّا يَقُولُونَ»، معناى آيه اين باشد كه كلمات خبيث، مثل تهمت و افترا، شايسته افراد خبيث و سخنان پاك، شايستهى افراد پاك است و مردم پليد، سخن زشت مىگويند و مردم پاك، سخنان پاك مىگويند.
ب: ممكن است مراد آيه بيان يك حكم شرعىباشد كه ازدواج پاكان با ناپاكان ممنوع است.
نظير آيه اوّل همين سوره كه فرمود: «الزَّانِي لا يَنْكِحُ إِلَّا زانِيَةً» مرد زناكار جز زن زناكار را به همسرى نگيرد، همان گونه كه روايتى از امام باقر عليه السلام اين معنا را تأييد مىكند.
ج: ممكن است مراد آيه همسويى فكرى، عقيدتى، اخلاقى وبه اصطلاح همشأن و همكفو بودن همسر باشد. يعنى هر كس به طور طبيعى به سراغ همفكر خود مىرود.
ناريان مر ناريان را جاذبند نوريان مر نوريان را طالبند
پیامها
1- طبع افراد پليد چنين است كه به سراغ پليدىها مىروند، برخلاف افراد پاك طينت كه به سراغ خوبىها مىروند. «الْخَبِيثاتُ لِلْخَبِيثِينَ ... الطَّيِّباتُ لِلطَّيِّبِينَ»
2- بهرهگيرى از نعمتها و طيّبات، حقّ اهل ايمان است. «وَ الطَّيِّباتُ لِلطَّيِّبِينَ»
3- سالم ماندن نسلهاى پاك، از توصيههاى قرآن است. «وَ الطَّيِّباتُ لِلطَّيِّبِين»
4- حمايت از پاكدامنها لازم است. «أُولئِكَ مُبَرَّؤُنَ مِمَّا يَقُولُونَ»
5- معنويّات بر ماديّات مقدّم است. (در قرآن هر جا عبارت «رِزْقٌ كَرِيمٌ» آمده، قبلش عبارت «لَهُمْ مَغْفِرَةٌ» آمده است.)
· سوره نور، آیه ۳۲
«وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَىٰ مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ ۚ إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ»
و البته باید مردان بیزن و زنان بیشوهر و کنیزان و بندگان شایسته خود را به نکاح یکدیگر درآورید، اگر آن مردان و زنان فقیرند خدا به لطف و فضل خود آنان را بینیاز و مستغنی خواهد فرمود و خدا رحمتش وسیع و نامتناهی و (به احوال بندگان) آگاه است.
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«ايامى» جمع «أيم»، بر وزن «قَيّم»، يعنى كسى كه همسر ندارد، خواه مرد باشد يا زن، باكره باشد يا بيوه. بهترين واسطهگرىها، شفاعت و واسطهگرى در امر ازدواج است. چنانكه در روايت آمده است: كسى كه ديگرى را داماد يا عروس كند، در سايهى عرش خداست.
پدر و مادرى كه با داشتن امكانات، فرزندشان را همسر نمىدهند، اگر فرزند مرتكب گناه شود، والدين در گناه او شريك هستند.
پیامها
1- خانواده و جامعه، مسئول ازدواج افراد بىهمسر است. «وَ أَنْكِحُوا»
2- ازدواج در اسلام، امرى مقدّس و مورد تأكيد است. «وَ أَنْكِحُوا»
3- لازم نيست خواستگارى، از طرف خاصّى باشد، هر يك از طرفين ازدواج مىتوانند پيشقدم شوند. «وَ أَنْكِحُوا»
4- تنها سفارش به ترك نگاه حرام، كافى نيست، براى ازدواج جوانان بايد اقدام كرد. «يَغُضُّوا، يَغْضُضْنَ، أَنْكِحُوا»
5- زنان بيوه را همسر دهيد. «وَ أَنْكِحُوا الْأَيامى» («ايامى»، شامل آنان نيز مىشود.)
6- داشتن صلاحيّت، شرط ازدواج است. «وَ الصَّالِحِينَ» (يعنى بايد طرفين صلاحيّت اداره زندگى مشترك را داشته باشند.)
7- اقدام جامعه براى عروس و داماد كردن افراد صالح، تشويقى است كه جوانان لاابالى و هرزه نيز خود را در مدار صالحان قرار دهند. وَ الصَّالِحِينَ ... (بنا بر اين كه مراد از صلاحيّت، صلاحيّت اخلاقى و مكتبى باشد.)
8- در تأمين نيازهاى جنسى، فرقى ميان انسانها نيست. (زن، مرد، غلام و كنيز) «مِنْكُمْ، عِبادِكُمْ، إِمائِكُمْ»
9- فقر، نبايد مانع اقدام در امر ازدواج شود. «إِنْ يَكُونُوا فُقَراء ...»
10-در صورت فقر، به ازدواج اقدام كنيد و بر خدا توكّل نماييد. «يُغْنِهِمُ اللَّهُ»
11- فقر، براى عروس وداماد عيب نيست. «إِنْ يَكُونُوا فُقَراءَ ...»
12-خداوند، تأمين زندگى عروس و داماد را وعده داده است و ازدواج، وسيله وسعت و بركت زندگى است. «يُغْنِهِمُ اللَّهُ»
13- تحقّق وعدههاى الهى از سرچشمهى فضل بى پايان اوست. «فَضْلِهِ- واسِعٌ»
14-رشد و توسعهاى كه خداوند نصيب بندگانش مىفرمايد، بر اساس علم و حكمت اوست. «واسِعٌ عَلِيمٌ»[1]
· سوره بقره، آیه ۲۲۱
«وَلَا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتَّىٰ يُؤْمِنَّ ۚ وَلَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْكُمْ ۗ وَلَا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّىٰ يُؤْمِنُوا ۚ وَلَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ ۗ أُولَٰئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ ۖ وَاللَّهُ يَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ ۖ وَيُبَيِّنُ آيَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ»
و با زنان مشرك ازدواج نكنيد مگر آنكه ايمان بياورند و همان كنيزى با ايمان بهتر از زن آزاد مشرك است هر چند از (زيبايى) او به شگفت آييد و به مشركان زن ندهيد، مگر آنكه ايمان بياورند و همانا برده مؤمن بهتر از آزاد مشرك است، هر چند از (مال و زيبايى) او شگفتزده شويد.آنان [شما را] به سوى آتش فرا مىخوانند، و خدا به فرمان خود، [شما را] به سوى بهشت و آمرزش مىخواند، و آيات خود را براى مردم روشن مىگرداند، باشد كه متذكر شوند.
امام صادق عليه السلام فرمود: «إذا تزوج الرجل المرأة لجمالها أو ما لها و كل إلى ذلك و إذا تزوجها لدينها رزقه الله الجمال و المال»[2]؛ هنگامى كه مرد به خاطر مال و جمال زن با او ازدواج كند، به همان واگذار مىشود و هرگاه به خاطر دينش با او ازدواج كند، خداوند مال و جمال را رزق او مىسازد.
[1] تفسير نور (10جلدى)، ج6، ص: 183
[2] كافى، ج 5، ص 333