کاهش مستمر باروری در کشور و هشدارها مبنی بر این که در صورت ادامه روند کنونی، جمعیت کشور در بلند مدت کاهش خواهد یافت موجب بحث‌های زیادی شده. در خلال این بحث‌ها معلوم می‌شود بسیاری، پندارهای کاملاً اشتباه در مورد جمعیت کشور و مسائل ذیربط دارند. متداول‌ترین اشتباهات به شرح زیر است:
اشتباه اول: جمعیت ایران در حال کم شدن است.
این اشتباه رواج کامل دارد. گواه این مدعا نامه‌ای است که 82 نفر پزشک به وزیر بهداشت نوشته‌اند. قسمتی از نامه مذکور عیناً به شرح زیر است:
« حال سؤال اينجاست؛ درحالي‌كه طي سال‌هاي قبل، از فرزند چهارم به بعد نامطلوب درنظر گرفته مي‌شد، كشور با اين شدت با كاهش جمعيت روبه‌رو شده است، الان كه 3فرزند به بعد نامطلوب تلقي مي‌شود به كجا خواهيم رسيد؟ » [1]
بسیار قابل تأسف است که حتی یک نفر از هشتاد و دو نفر پزشک امضا کننده نامه نمی‌دانستند کشور نه تنها با کاهش جمعیت – آن هم کاهش شدید- روبه رو نشده، بلکه جمعیت ایران با سرعتی سرسام آور در حال افزایش است.
آمارهای رسمی نشان می‌دهد در ایران به ازای هر یک نفر که می‌میرد حدود چهار نفر متولد می‌شود و جمعیت کشور هر سال حدود یک میلیون نفر افزایش می‌یابد.
اگر نمی‌دانید چرا علیرغم کاهش مستمر و شدید باروری، جمعیت ایران کماکان با سرعت افزایش می‌یابد، می‌توانید جهت اطلاع از علت آن، مقاله زیر را مطالعه کنید.
لیل‌نهاری، بهمن (1378) "گشتاور رشد جمعیت ایران" نشریه نامه علوم اجتماعی، دوره 13، شماره 13، تیر 1378، دانشگاه تهران
اشتباه دوم: دیگر با معضل کمبود امکانات برای جمعیت مواجه نیستیم.
به گفته معاون امور آب و آبفای وزیر نیرو " در حال حاضر برای تأمین آب مورد نیاز جمعیت فعلی مشکل داریم چه برسد به اینکه افزایش جمعیت نیز داشته باشیم. " [2] که البته داریم. هر سال حدود یک میلیون نفر.
در مورد اشتغال نیز وفق اظهارات مسئولان ذیربط ، سرعت اضافه شدن جمعیت به بازار کار بسیار بیشتر از سرعت ایجاد شغل است، به گونه‌ای که هر سال شمار قابل توجهی به تعداد بیکاران کشور اضافه می‌شود.[3]
نیازهای دیگر جامعه نیز تحت شرایط کنونی، وضعیتی کم و بیش همانند آب و اشتغال دارند. لذا هنوز با معضل کمبود امکانات برای جمعیت مواجه‌ایم.
اشتباه سوم: افزایش جمعیت فی‌نفسه مطلوب است.
بسیاری می‌پندارند صِرف افزایش جمعیت، افزایش توانمندی را به همراه دارد. چنین نیست. تحت شرایطی که در علم اقتصاد هم مورد مطالعه قرار گرفته، افزایش جمعیت به کاهش کارائی می‌انجامد.
آن چه فی‌نفسه کارائی جمعیت را افزایش می‌دهد کیفیت است و نه کمیت. در غالب بحث‌های مربوط به جمعیت ایران، بی‌توجهی به مقوله کیفیت کاملاً مشهود است. قسمتی از خطبه شماره 97 نهج البلاغه که علامه فقید محمد تقی جعفری آن را به شرح زیر ترجمه کرده، به وضوح نشان دهنده اهمیت کیفیت جمعیت است.
« سوگند به خدا، دوست داشتم معاویه درباره شما و یارانش با من معامله صرف می‌کرد. صرف دینار به درهم: ده نفر از شما را از من می‌گرفت و مردی از آنان را به من می‌داد. » [4]
به گفته معاون اقتصادی وزارت کار و رفاه اجتماعی « در کشوری هستیم که سه چهارم نیروی کار، مشارکتی در روند تولید ندارد » [5]. و وفق اظهارات رئیس سازمان نهضت سواد آموزی، سی میلیون نفر از جمعیت ایران بی‌سواد و کم‌سوادند.[6] دیگر شاخص‌های مربوط به کیفیت جمعیت کشور نیز عمدتاٌ در حد مطلوبی نیستند.
عقب ماندگی در علم و فن آوری، بی توجهی به هشدارهای ایمنی، رواج اعتیاد، فقر، شمار قابل توجه مجرمان و بیماران روانی و ... همگی جزو نتایج نازل بودن کیفیت جمعیت است.
صرفاً در صورت بالا رفتن کیفیت جمعیت ایران تا حد مطلوب، شرایط لازم ( یا شرط کافی ) برای زندگی سالمِ یکصد و پنجاه میلیون نفر در کشور فراهم خواهد شد.
اشتباه چهارم: افزایش جمعیت موجب تخریب محیط زیست کشور شده.
به زعم بسیاری از صاحب نظران، خشک شدن دریاچه ارومیه و دیگر فجایع مربوط به تخریب محیط زیست ایران، پیامد افزایش جمعیت بوده. چنین نیست. آن چه تا کنون موجب فجایع مذکور شده، پائین بودن کیفیت جمعیت کشور بوده و نه بالا بودن کمیت آن. اظهارات و آمارهای ذیل مؤید این ادعا است.
به گفته رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست « بدترین الگوی مصرف آب شرب و کشاورزی و انرژی دنیا را داریم، اگر به همین روال ادامه دهیم، طبیعت و منابع موجود را نابود می‌کنیم. »[7]
« در کشورهای آسیایی منجمله ایران هر فرد سالانه 20 کیلوگرم کیسه پلاستیکی و نایلکس استفاده می‌کند د رحالی که در کشورهای اروپایی و آمریکائی با رساندن این مقدار به 100 گرم، توانسته‌اند پس از طی یک دوره روند مصرفی تصاعدی، موضوع را تا حدی کنترل کنند. » [8]
« معاون وزیر نفت با یادآوری اینکه هم اکنون متوسط مصرف گاز در ایران چهار برابر متوسط جهانی و حدود 18 برابر کشور ژاپن است، تصریح کرد: همچنین هم اکنون سرانه مصرف گاز هر ایرانی 10 برابر مردم کشورهای اروپایی است. » [9]
« معاون دفتر تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به لایروبی‌های غیرکارشناسی که طی سال‌های گذشته در برخی از تالاب‌های کشور صورت گرفته گفت: این کار باعث خشک شدن و نابودی بیش از 70 تالاب در کشور شد. » [10]
آمارهائی مانند آن چه ذکر شد را می توان الی ماشاء... ادامه داد.
بی اعتنائی به اکوسیستم و محیط زیست، پائین بودن سطح مدیریت بر منابع طبیعی و غلط بودن الگوهای مصرف نیز از ارمغانهای بی شمارِ نازل بودن کیفیت جمعیت است.
اشتباه پنجم : کاهش باروری نهایتاً موجب عدم تأمین سالخوردگان می‌شود.
گهگاه شنیده می‌شود کاهش باروری موجب میگردد نسبت بازنشستگان به افراد در سنین کار بالا برود و نتیجتاً کهنسالان بدون پشتیبان باقی بمانند. چنین نیست. مستمری‌بگیران کشورهایی که کمترین باروری و بیشترین میانگین سن را دارند ( به عنوان مثال ژاپن ) با مشکلی مواجه نیستند زیرا تأمین اجتماعی در کشورهای مذکور بر پایه اصول علمی محاسبات بیمه‌ای به پیش می‌رود و به همین لحاظ توانمندی صندوق‌های بازنشستگی آنها کاهش نمی‌یابد. ولی در ایران مستمری‌بگیران با خطر قریب‌الوقوع اِفلاس در نتیجه ورشکستگی کامل مؤسسات عمده تأمین اجتماعی مواجهند. این مؤسسات، به علت فشار ناشی از جمعیت فزاینده بیکاران، نمی‌توانند حتی بر مبنای ابتدائی‌ترین اصول محاسبات بیمه‌ای حرکت کنند.
هر دقیقه پنج نفر و هر ساعت سیصد نفر وارد بازار کار می‌شوند.2 از طرفی ظرفیت بالفعل ایجاد اشتغال جدید بسیار کمتر از رقم یاد شده است و از طرف دیگر افزایش سرسام آور و مداوم شماربیکاران از هر لحاظ کشور را با خطر روبرو می‌کند. لذا به امید باز شدن جا برای بیکاران، قوانینی مانند بازنشستگی‌های پیش از موعد یکی پس از دیگری به تصویب می‌رسد. قوانینی که لازم‌الاجرا است و به همین لحاظ مؤسسسات عمده تأمین اجتماعی ناچارند برای اجرای آنها حتی مقدماتی‌ترین اصول محاسبات بیمه‌ای را رها کنند و نتیجتاً در سراشیب سقوط قرار گیرند.
گزیده‌هائی از اظهارات آقای حجت میرزایی معاون اقتصادی وزارت کار و رفاه اجتماعی که به شرح زیر است گویای وضعیت اَسفبار تکیه‌گاه‌های مستمری‌بگیران کشور است.
صندوق بازنشستگی با 28 مورد تصمیم اشتباه اعم از بازنشستگی پیش از موعد و تأمین اجتماعی با تصمیماتی چون افزایش ورود اقشار مختلف و افزایش تعهدات دچار مشکلات عدیده شده‌اند.
همچنین دو بند از برنامه ششم اخیراً به تصویب رسید که بازنشستگی پیش از موعد زنان با 20 سال سابقه بدون شرط سنی از این جمله است. این مصوبه دست کم 150 هزار نفر را در آستانه بازنشستگی قرار می‌دهد و بار مالی حدود 10 هزار میلیارد تومانی برای صندوق بازنشستگی به همراه خواهد داشت.
وی همچنین به بازنشستگی رانندگان تحت پوشش تأمین اجتماعی و شمول آنها در دایره مشاغل سخت و زیان آور اشاره کرد و گفت: بار مالی این دو قانون برای صندوق بازنشستگی 5 تا 10 هزار و برای تأمین اجتماعی 30 هزار میلیارد تومان برآورد شده است و به این ترتیب همه صندوق‌ها با کسری بزرگی مواجه خواهند شد.
این تصمیمات تبعات اجتماعی نیز دارد و تجربه نشان داده جا برای جوان‌ها باز نمی‌شود و پیچیدگی‌های بیشتری را رقم می‌زند. »4
ذکر نکته‌ای بی‌مناسبت نیست. با پیشرفت تکنولوژی، امکان داشتن فعالیت سازنده و مفید تا پایان عمر، بیشتر می‌شود. زیرا با بالا رفتن سطح فن‌‌آوری، هم حفظ سلامتی میسرتر میگردد و هم وابستگی درصد رو به تزایدی از مشاغل به نیروی بدنی کاهش می‌یابد. بنابراین چنانچه میانگین شاخص‌های کیفی افراد یک جمعیت بالا باشد، در مورد ایام سالمندی نگرانی چندانی وجود نخواهد داشت.
شاید بد نباشد موضوعی مورد اشاره قرار گیرد. درباره ناآرامی های سال 1396 سخنان بسیاری گفته شده. بعضی دخالت اجانب را مطرح کردند. عده‌ای مؤسسات مالی غیرمجاز را عامل اغتشاش دانستند. بی کفایتی ها و فسادها و اختلاس ها هم به عنوان موجبات تظاهرات و تجمعات شناخته شد. حتی صحبت از مسئله غیرمعیشتی درخواست فضای بازتر به میان آمد. لکن به زعم حقیر ریشه اصلی ناآرامی های سال گذشته افزایش بی رویه جمعیت بوده. هنگامی که در سال 1357 نظام شاهنشاهی سرنگون شد جمعیت کشور سی و شش میلیون نفر بود. حالا جمعیت کشور حدود هشتاد میلیون نفر است یعنی جمعیت ایران طی فقط چهل سال بیش از دوبرابر شده و با سرعت تمام باز هم در حال بیشتر شدن است. با چنین شتاب وحشتناکی در افزایش جمعیت، گسترش فقرو بیکاری و تبعات ناخوشایند آن و نهایتاً نارضایتی عجیب نیست. هنگامی که در سال 1378 مقاله گشتاور رشد جمعیت ایران را می نوشتم (با نام خانوادگی قبلی ام ) . مقاله ای که در نشریه دانشگاه تهران چاپ شد، چنین روزهائی را پیش بینی کرده بودم و در همان جا هم نوشتم پیامدهای گشتاور هولناک جمعیت ایران تمامی بنیان های کشور را تهدید می کند. بله، ایران می تواند پذیرای یکصد و پنجاه میلیون نفر جمعیت باشد لکن به شرطها و شروطها. هنوز هیچیک از وسایل پذیرائی آماده نشده و ورود پیش از موعد تازه واردان اجازه نخواهد داد که در آینده نیز آماده شود.
پیشتر ذکر شد که هیچیک از هشتاد و دو نفر پزشک امضا کننده نامه به وزیر بهداشت نمی دانستند جمعیت ایران در حال افزایش است و نه کاهش. در نامه مذکور موضوعی بسیار قابل تأسف تر وجود دارد و آن راه کاری است که پزشکان ارائه داده اند. راه کار این است، « بيت المال صرف ارائه رايگان اقلام كنترل جمعيتي نشود؟ » 1
پزشکان تحصیلکرده فکر نکرده اند که اقشار مرفه و متوسط جامعه کمترین نیازی به اقلام ممانعت از بارداری رایگان وزارت بهداشت ندارند. وقت آن ها با ارزش تر از آن است که بروند و اقلام رایگان وزارت بهداشت را بگیرند. راه کار ارائه شده فقط موجب محرومیت بیشتر ضعیف ترین قشر جامعه می شود که شده از نان شب شان هم بزنند اقلام پیشگیری از بارداری را با درآمد اندکشان تأمین خواهند کرد. زیرا به خوبی می دانند هزینه تأمین اقلام مذکور بسیار کمتر از هزینه بزرگ کردن بچه است.
[1] نقل از « وزارت بهداشت جمعیت را کنترل می کند » همشهری آنلاین: سه شنبه 22 تیر 1395 کد مطلب 339696
[2] « گزارش تلخ از وضعیت بحرانی آب در کشور؛ خشکسالی تا 20 سال دیگر ادامه دارد » همشهری آنلاین: چهارشنبه 14 مرداد 1394 کد مطلب: 303183
[3] « افزایش بیکاری دقیقه‌ای شد، اضافه شدن ساعتی 300 بیکار » همشهری آنلاین: شنبه 27 آذر 1395 کد مطلب: 355687
[4] جعفری، محمد تقی (1386) " نهج البلاغه " انتشارات شرکت تعاونی کارآفرینان فرهنگ و هنر ، صفحه 281
[5] « 100 هزار زن در آستانه بازنشستگی ؛ مخالفت وزارت رفاه با مصوبه مجلس » همشهری آنلاین: چهارشنبه 29 دی 1395 کد مطلب: 359130
[6] « 30 میلیون نفر از جمعیت ایران بی‌سواد و کم‌سوادند » همشهری آنلاین: دوشنبه 30 بهمن 1391 کد مطلب: 201964
[7] « ابتکار: ایران بدترین الگوی مصرف آب و انرژی دنبا را دارد » همشهری آنلاین: دوشنبه 2 تیر 1393 کد مطلب: 263553
[8] « نه به نایلکس » همشهری آنلاین: سه شنبه 22 تیر 1395 کد مطلب: 339694
[9] « ایران بیشتر از اروپا گاز مصرف می‌کند » همشهری آنلاین: جمعه 10 آذر 1391 کد مطلب: 192807
[10] « لایروبی غیرکارشناسی باعث نابودی بیش از 70 تالاب شد » همشهری آنلاین: دوشنبه 11 بهمن 1395 کد مطلب: 360402
m]��|t
