سیستمهای حمل و نقل به منظور انتقال آسان بار و یا مسافر طراحی شدهاند و اکثر این سیستمها میتوانند به صورت همزمان بار و مسافر را منتقل کنند. برای مثال شما با استفاده از ماشین خودتان میتوانید بار و مسافر را به صورت همزمان جابجا کنید و در اکثر هواپیماها نیز قسمتی برای انتقال بار تعبیه شده است.
هر کدام از این سیستمها خصوصیات فنی، عملیاتی و تجاری مخصوص به خودشان را دارند. خصوصیات فنی موضوعاتی مثل سرعت و حجم هستند و برای خصوصیات عملیاتی هم میتوان به محدودیتهای سرعت یا ساعات کار اشاره کرد. نیاز به حمل و نقل و مالکیت سیستمهای مختلف هم خصوصیات تجاری سیستم حمل و نقل هستند.
1- حمل و نقل جادهای
زیرساختهای حمل و نقل جادهای بیشترین میزان فضا را اشغال میکنند و در عین حال کمترین محدودیت فیزیکی را در بین سیستمهای حمل و نقل دارند. البته محدودیتهای ژئوفیزیکی مثل کوهها، رودخانهها و زمینهای سخت یکی از بزرگترین محدودیتهای سیستمهای حمل و نقل جادهای هستند و باعث افزایش هزینههای این مدل حمل و نقل میشوند.
از لحاظ تاریخی حمل و نقل جادهای برای پشتیبانی از سیستمهای حمل و نقل غیرموتوری مثل عابر پیاده، حیوانات اهلی و دوچرخه گسترش یافت اما امروزه وسایل نقلیه موتوری بیشترین استفاده را از این سیستم حمل و نقل میبرند.
حمل و نقل جادهای انعطافپذیری نسبتا خوبی دارند و میتوان از آنها برای مقاصد مختلف استفاده کرد اما متاسفانه امکان استفاده از این سیستم در خارج از جادهها امکانپذیر نیست. در این سیستم هزینههای نگهداری وسایل نقلیه و زیرساختها خیلی زیاد است و عموما در صنایع کوچک و برای حمل بار از این سیستم استفاده میشود. البته با وجود گسترش حمل و نقل کانتینری، این سیستم حمل و نقل یکی از ارکان مهم انتقال کالا محسوب میشود.
2- حمل و نقل ریلی و خط لوله
در حمل و نقل ریلی، وسایل نقلیه از محدودیت بیشتری برخوردارند و فقط میتوانند از مسیرهای از پیش تعیین شده عبور کنند. به خاطر پیشرفتهای تکنولوژی در چند دهه اخیر ابزارهایی مثل مونوریل نیز به سیستم حمل و نقل ریلی افزوده شدهاند. سیستم حمل و نقل ریلی از محدودیت متعادلی برخوردار است ولی از لحاظ ژئوفیزیکی باید شیب مسیری که از آن عبور میکنند خیلی کم باشد. در گذشته فقط صنایع خیلی بزرگ از این سیستم استفاده میکردند اما امروزه به لطف گسترش سیستم حمل و نقل کانتینری انعطاف پذیری حمل و نقل ریلی نیز افزایش یافته است و میتوان از آن در کنار حمل و نقل دریایی و حمل و نقل جادهای استفاده کرد.
حمل و نقل ریلی تنها روش حمل و نقل زمینی است که کمترین محدودیت حجمی را دارد و توانسته است رکوردهایی مثل انتقال 23 هزار تن ذغال سنگ را بشکند.
خط لوله نیز یکی دیگر از روشهای حمل و نقل است که کمترین محدودیت ممکن را دارد و میتوان از آن روی زمین یا زیر دریا استفاده کرد. هدف استفاده از این سیستم عموما انتقال مایعاتی مثل محصولات نفتی در یک مسیر طولانی و با کمترین هزینه است. طولانیترین خط لوله گازی 2911 کیلومتر طول دارد و آلبرتای کانادا را به شهر سارنیا در همین کشور متصل میکند. بزرگترین خط لوله نفتی نیز 9344 کیلومتر طول دارد و از میدانهای نفتی قطبی روسیه تا شرق سیبری کشیده شده است. محدودیتهای فیزیکی این مدل خیلی کم است اما هزینههای آن بسته به قطر لوله، طول مسیر و گرانروی مایعات (برای مثال گاز گرانروی پائینی دارد اما گرانروی نفت خیلی بالا است) بستگی دارد.
3- حمل و نقل آبی
حمل و نقل دریایی به دلیل شناور بودن و اصطکاک خیلی کم موثرترین روش برای انتقال مقادیر زیاد بار در مسافتهای زیاد است. مسیرهای حمل و نقل دریایی خیلی زیاد هستند و شامل اقیانوسها، خلیجها، دریاها، رودخانهها و کانالها میباشند اما به خاطر نیاز این سیستم حمل و نقل به فعالیتهای اقتصادی چرخه حمل و نقل دریایی محدود به یک محدوده خاص (شمال اقیانوس اطلس و شمال اقیانوس آرام) است. برای افزایش پیوستگی مسیرهای انتقال دریایی کانالهای مختلفی ساخته شده است اما ساخت کانال یک کار پرهزینه است و معمولا از آن اجتناب میشود.
همانطور که گفته شد این سیستم حمل و نقل فقط محدود به دریاها و اقیانوسها نیست و در رودخانهها و آبهای داخلی هم میتوان از سیستم حمل و نقل آبی استفاده کرد. برای مثال رودخانه میسیسیپی و شاخههای آن، رودخانه آمازون، کانال پاناما و رودخانههای داخلی چین مثالهایی از این مورد هستند. ساخت ترمینال برای حمل و نقل دریایی هزینههای زیادی دارد و ساخت، نگهداری و استفاده از بنادر یکی از پرهزینهترین بخشهای حمل و نقل دریایی هستند. البته هزینههای زیاد این سیستم حمل و نقل فقط محدود به بنادر نیست و ساخت کشتی و نگهداری و استفاده از آن نیز هزینههای زیادی در بر دارد.
این سیستم حمل و نقل خیلی بیشتر از حمل و نقل ریلی به صنایع بزرگ وابسته است و اغلب کارخانههای فولاد و پتروشیمی نزدیک به آب از این سیستم برای حمل و نقل استفاده میکنند. با این وجود همانطور که در مورد حمل و نقل ریلی گفته شد، سیستم حمل و نقل کانتینری کمک زیادی به این سیستم کرده است و امروزه از آن برای انتقال کالاهای مختلفی استفاده میشود.
4- حمل و نقل هوایی
مسیرهای هوایی تقریبا هیچ محدودیت خاصی ندارند اما در شمال اقیانوس اطلس، شمال آمریکا و اروپا و شمال اقیانوس آرام تراکم خیلی بیشتری دارند. این سیستم حمل و نقل محدودیتهای مختلفی دارد و میتوان به محوطه فرودگاه (یک هواپیمای تجاری به 3300 متر فضا برای لندینگ و تیک آف نیاز دارد)، شرایط جوی، مه و وضعیت هوایی اشاره کرد. از حمل و نقل هوایی در صنایع اقتصادی و توریسم برای انتقال مردم در فواصل زیاد استفاده میشود. اخیرا نیز از این سیستم برای انتقال کالاهای ارزشمند استفاده میشود و کاربرد آن در لجیستیک بینالمللی رو به افزایش است.