مهم‌ترین سکونتگاه‌های قوم کرمانج شامل: سراسر جنوب و بخش‌هایی از شرق و مناطق مرکزی ترکیه یا کردستان ترکیه، کردستان سوریه، کردستان عراق و بسیاری از کشورهای آسیای میانه و اروپا که بعضا جوامع چند صد هزار نفری کرمانج ها را در خود جا داده‌اند می شود. بنابراین می‌توان گفت که این قوم از آن دسته از اقوام معروفی است که کمتر کسی است که از آن شناختی نداشته باشی. لازم به ذکر است که کرمانج به کرد شمال معروف است.
محل زندگی اغلب اقوام ایرانی از گذشته ثابت بوده است. برای مثال کردهای ایران، از سال های دور در غرب کشور ساکن بوده اند. اما در این میان اقوام کرمانج دارای سرگذشتی متفاوت بوده اند. این پیشینه، برای بسیاری از افراد غیر کرمانج جذاب و شنیدنی است. کرمانج خراسان شمالی، دارای رقص کرمانجی و لباس کرمانجی منحصر به فرد است. دختر کرمانج سرشار عفت و حیا است و روزی عروس کرمانج زیبایی خواهد شد. پسر کرمانج، فتوت و مردانگی را به همگان درس می دهد. عکس کرمانجی این اقوام، سرشار از رنگ ها و نقش های زیبا است.
معنی کلمه کرمانج
کلمه کرمانج برگرفته از گروه و دسته بزرگی از کردها است که به زبان کرمانجی صحبت می‌کنند.
کلمه کرمانج در بخش‌های مختلف کشورمان به صورت‌های متفاوتی تلفظ می‌شود. کردهای غرب ایران به حرف کاف صدای کسره می‌دهند و آن را به صورت کِرمانج تلفظ می‌کنند. در زبان فارسی این کلمه با ضمه بر روی آن به شکل کُرمانچ خوانده می‌شود.
لازم به ذکر است که کلمه کرمانج در زمان‌های قدیم متعلق به کردهای یک جا نشین کرمانج بوده است. فرزندان ماد نیز نام دیگر این کلمه است.
شجره نامه کرمانج
اکثر مردم کرمانج در بخش وسیعی از استان خراسان شمالی زندگی می‌کنند. در مورد سکونت و پیدایش کرمانج ها چندین روایت وجود دارد؛ در یکی از اين روايت‌ها گفته شده كه شاه عباس صفوی برای حفاظت از مرزهای ایران بخشی از کردهای قسمت شرقی ترکیه را به خراسان شمالی می‌‌آورد. در جنگ‌هایی که بین قوم مغول با ایران رخ می‌دهد، کرمانجی های ساکن در خراسان شمالی نقش قابل توجهی را در دفاع از ایران ایفا می‌کنند.
همچنین در قرن دهم هجری ازبک‌ها بخش‌های عظیمی از ایران را مانند مشهد، سمنان، شاهرود و … به تصرف خود در می‌آورند. در این زمان کردهای مهاجر شمال خراسان به مقابله با ازبک‌ها می‌پردازند و بخش‌های زیادی از مرزها و شهرهای تصرف شده را دلیرانه باز پس می‌گیرند. بدین ترتیب خراسان شمالی جایگاه اصلی کرمانجی ها می‌شود.
ناگفته نماند در برخی روایات دیگر گفته شده که قوم کرمانج در زمانی قبل از دوره صفویان نیز در خراسان شمالی سکونت داشته‌اند.
تاریخچه و اصالت کرمانج و کردهای خراسان
اغلب کردهای کرمانج زبان ایران در مناطقی از خراسان شمالی زندگی می کنند. بنا به روایتی، شاه عباس کردهای شرق ترکیه را در زمان خود برای نگهداری و حفاظت از مرزهای ایران، به این محل منتقل نموده است. خان های بزرگ کرمانج، وظیفه مقابله با هجوم ارتش های ازبک، مغول و ترکمن را داشته اند. کرد بودن ابومسلم خراسانی و یا خاطرات تیمور در کتاب منم تیمور جهانگشا، نمایان این امر است که کردها قبل از دوره صفوی نیز در این مکان زندگی می کرده اند.
در اواسط قرن دهم، ازبک ها نه تنها مشهد، بلکه بخش هایی از شاهرود، سمنان، دامغان، ورامین و کاشان را تحت سلطه خود در آورده بودند. مهاجرت کردها به شمال خراسان بزرگ و مقابله جانانه آنها با ازبک ها، سبب بیرون راندن دشمن از مرزهای ایران شد.
