مروری بر فیلم ۱۹۱۷
نوشته‌ی سمیرا موحدی
از همان دقایق آغازین فیلم می‌توان دریافت که ۱۹۱۷ فیلم، همراه‌کننده‌ای است. بذر این همراهی هم در دل عناصر زیادی کاشته شده: از خط اصلی داستانی گرفته (ماجرای دو سرباز ارتش بریتانیا در شمال فرانسه که در دل جنگ جهانی اول، باید پیامی را که می‌تواند جلوی حمله‌ای مرگبار را بگیرد، به یکی از فرماندهان هنگ برسانند و با توجه به شرایط پیش رو و تنگی وقت، لازم است برای به انجام رساندن این ماموریت، موانعی را پشت سربگذارند که غیرممکن می‌نماید) تا خلق موقعیت و شخصیت‌پردازی سرباز بازمانده و تنها شده در میان کارزار و اتفاقات تلخ و نفسگیری که در این مسیر با آنها مواجه می‌شود تا فرم برداشت بلند سکانس‌ها با دوربین سیالی که همه جا پرواز می‌کند (گاه سوار بر جیپ، گاه سوار بر موتور و گاه با پای پیاده و دوان‌دوان) و اجازه‌ی نفس کشیدن به ما نمی‌دهد تا جایی که حتی یک لحظه هم ارتباطمان با فیلم قطع نشود. اما آیا تمامی اینها برای ماندگاری اثر و تبدیلش به یک شاهکار، کافی است؟
پاسخ این سوال را باید در انتقال مفهومی که از نگاه سازندگان آن به مقوله‌ی جنگ، نشات می‌گیرد، جست‌وجو کرد.
از یک طرف، نگاه مندس به جنگ و سربازان درگیر، سِر شده از خشونت و ماشینی نیست. همه چیز انسانی است و بعدی از عاطفه دارد. تا اینجا قابل ستایش است. ما با فیلم و به خصوص شخصیت اول همراه می‌شویم. این هم خوب است. اما خیلی سخت می‌توان ۱۹۱۷ را در دسته‌ی فیلم‌های جنگی با داعیه‌ی ضدجنگ به حساب آورد. فیلم تنها افه‌ی آثار ضدجنگ را می‌گیرد. چیزی که ما از جنگ می‌بینیم، نه‌تنها منزجرکننده و پس‌زننده نیست بلکه در بسیاری لحظات، خواستنی و رویایی است. لحظاتی که نمی‌خواهیم این جنگ لعنتی تمام شود، دلمان نمی‌خواهد از این خواب هیجان‌انگیز بیدار شویم و رویا پایان یابد و ماجراجویی تمام شود. زیست در آن فضا به نوعی فانتزی تبدیل می‌شود. تجربه‌ای که به طرز سبعانه و سنگدلانه‌ای خوشایند و کم‌نظیر است. در بسیاری لحظات شاهد یک فیلم ماجراجویانه و تریلر پرتعقیب و گریز هستیم، تنها در قالب و روکشی از یک فیلم ضد جنگ.
مندس هم که در این مسیر کم نگذاشته. از کمترین تعداد کات ممکن استفاده کرده تا حتی برای لحظه‌ای هم ارتباط ما با جهان مرعوب‌کننده‌ای که پیش چشممان است قطع نشود. در این میان استفاده از تکنیک برداشت بلند (و البته در بعضی سکانس‌ها برداشت بلندنمایی)، به‌خوبی پاسخگو بوده و برحس ماجراجویی فیلم افزوده. سرباز ۱۹۱۷ تنها نیست، تک‌تک بینندگانی که فیلم را می‌بینند، پشت خاکریزها و در هرلحظه همراهش‌اند، با او پنهان می‌شوند، با او می‌دوند، با او فرار می‌کنند، با او در آب می‌افتند و موش آب‌کشیده می‌شوند و…
این معجزه‌ی دستاورد تکنیکال فیلم است. تولید چنین فیلمی با چنین پروداکشن عظیمی به صورت برداشت بلند، چیزی است که شاید به ذهن هرکسی خطور نکند و هرکسی هم در اجرای آن موفق نشود. اما ۱۹۱۷ در اجرا، چیزی به سینما اضافه می‌کند که تا سال‌های سال، می‌توان از آن یاد کرد. اضافه کنید به همه‌ی اینها موسیقی را که گام به گام با دوربین و قهرمان داستان همراه می‌شود و به کمک خلق فضایی دلپذیر از جنگ(!) می‌آید.
اما ۱۹۱۷ چیزی فراتر از همه‌ی اینهاست و یک دستاورد ایدئولوژیک شاخص هم دارد. هرچند که ۱۹۱۷ ضدجنگ نیست، جنگ را پوچ و پلید و پلشت نمی‌داند. “مبارزه‌ای بی‌معنی که نباید درگیرش شد” یا جملاتی از این دست برایش مفهومی ندارد. شرکت در جنگ، یک افتخار ملی است، غرورآمیز و تحسین‌کننده است. با یک نگاه ناسیونال که کمی در تفکیک جبهه‌ی حق و باطل، اغراق به خرج می‌دهد و یک پایان ضرب‌الاجلی با یکی دو جمله‌ی شعاری (دیالوگ‌های فرمانده هنگ در دقایق انتهایی را به یاد آورید).
اما نکته‌ی مهم این است که ضدجنگ نبودن فیلم، باعث انسانی نبودن اثر نمی‌شود؛ بلکه وجهه‌ی انسانی آن را باید در سطحی دیگر جست: در ستایش انجام وظیفه‌ی اخلاقی. اینکه سربازی که خودش جنگی را قبول ندارد و یا نسبت به آن عِرقی ندارد و تنها از روی اجبار درگیرش شده، حالا وقتی در مقامی قرار می‌گیرد که مسئولیتی به او سپرده می‌شود، تا پای جان پیش رود تا وظیفه‌اش را انجام دهد، به نوعی سیر و سلوک شخصی تبدیل می‌شود؛ او در این بین یک سفر موهومی را تجربه می‌کند که به مثابه تداعی یک سه‌پرده‌ی معنوی در ناخودآگاهمان نقش می‌بندد: در ابتدا نزول از بهشت و سختی تجربه‌ی یک زندگی زمینی و سپس یک برزخ وحشتناک، در ادامه گذر نفسگیر از برزخ به دوزخ و نهایتا ورود دوباره به بهشت. وجه انسانی ۱۹۱۷ بیشتر از هرچیز دیگری سیری است که یک فرد در مسیر انجام وظیفه طی می‌کند: تعهد. فیلم شاید بیش از اینکه درباره جنگ یا صلح و یا مشتقات این دو باشد، درباره تعهد است. هرچند که همواره دستاورد تکنیکالش در درجه‌ی بالاتری از دستاورد ایدئولوژیکش قرار می‌گیرد.
اگر دوست دارین درباره موسیقی، کتاب و یا فیلم های بیشتری مطلب بخونین، حتما به وبسایتمون سر بزنین. ما در مجله "خانه" منتظرتون هستیم:)
توی اینستاگرام و تلگرام هم با @barayeboodanha میتونین پیدامون کنید:)
