عقد کفالت یکی از عقودی است که ویژگی های آن در قانون مدنی آورده شده و از عقود معین نام برده در قانون فوق الذکر است. این قرارداد در روزگاران قدیم به نوعی تضمین دین و بدهی افراد به حساب می آمد و از آن در این راستا استفاده میشد.در زمان فعلی هم در حقوق مدنی و هم در موارد کیفری بسیار مورد استفاده قرار می گیرد.
در قانون مدنی عقد کفالت را ماده 734 چنین تعریف می نماید که عقد کفالت عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین در مقابل شخص دیگری حضور شخص ثالثی را تعهد نماید. اما باید به این نکته نیز توجه شود که کفیل یا همان شخص متعهد باید در زمان و مکانی که در بین طرفین مقرر است چه در قالب توافق و چه در قالب قرارداد فرد را شخص ثالث را حاضر نماید. اگر کفیل یا فرد متعهد در قرارداد و یا توافق فی ما بین طرفین عقد ملزم شده باشد که اگر شخص ثالث را حاضر نکرد باید مالی را به مکفول له یا طرف قرارداد بدهد در صورت عدم حضور ثالث چیزی که ملزم شده است را انجام می دهد و به آن عمل می نماید.
ماده 740 قانون مدنی بیان نموده است که: «کفیل باید مکفول را در زمان و مکانی که تعهد کرده است حاضر نماید و الّا باید از عهدۀ حقی که بر عهدۀ مکفول ثابت است برآید».
اگر کفیل در غیر از زمان و مکانی که در قرارداد با طرف مقابل توافق شده است ثالث را حاضر نماید طرف قرارداد یا همان مکفول له نیازی نیست که حتما آن را قبول نماید می تواند از قبول امتناع نماید. همچنین است که مکفول له هم نمی تواند کفیل را ملزم کند که خارج از محل و زمانی که با یک دیگر توافق کرده اند مکفول را تسلیم نماید. اما اگر قبول نمودند که خارج از قرارداد تسلیم صورت پذیرد و یا تحویل انجام شود در آن زمان عقد به وقوع پیوسته است.
اگر کفیل، مکفول را طبق قرارداد و توافق در مکان و زمان توافق شده حاضر نماید و مکفول له از قبول آن امتناع نماید کفیل می تواند با شهادت معتبر احضار مکفول و امتناع دریافت مکفول له را نزد حاکم ثابت نماید (این امکان تنها برای عقد کفالت در نظر گرفته شده است و دیگر عقود فاقد این مورد هستند) و یا مکفول را نزد حاکم احضار نماید که تبرئه شود.
اگر در انجام دین و یا پرداخت بدهی مباشرت مکفول شرط نشده باشد کفیل می تواند دین و یا بدهی را خود پرداخت نماید و دیگر نیاز به احضار مکفول نیست و تبرئه می شود. اگر کفیل دین و بدهی را پرداخت نماید وعقد کفالت نیز به اذن مکفول باشد، کفیل می تواند برای جبران آن چه پرداخت نموده است به مکفول رجوع نماید.
در امور کیفری اگر حضور متهم ضروری باشد و به وی دسترسی نباشد و یا متهم فرار نموده باشد و شخصی، کفیل متهم شده باشد، کفیل ملزم می شود که وجه الکفاله را پرداخت نماید به کفیل ابلاغ می شود که ظرف 20 روز باید متهم را تسلیم نماید و اگر ابلاغ واقعی باشد و کفیل متهم را تسلیم ننماید طبق دستوری که رئیس حوزه قضایی صادر می نماید وجه الکفاله اخذ می گردد.
البته درخواست دادگاه مبینی بر تسلیم متهم از کفیل فقط در مواردی است که حضور متهم لازم و ضروری باشد اگر غیر از این باشد درخواست تسلیم ممنوع است.
اگر دستور اخذ وجه الکفاله صادر گردد کفیل هم مانند متهم و شخصی که وثیقه گذاشته است می تواند در دادگاه تجدیدنظر اعتراض نماید البته مهلتی که برای این اعتراض در نظر گرفته شده است 10 روز از تاریخ ابلاغ دستور رئیس حوزه قضایی است.
البته اگر متهم با عذر موجهی که در قانون به آن ها اشاره شده است نزدقاضی حاضر نشود کفیل مسئولیتی ندارد و متهم باید دلایل و عذر خود را به قاضی رسیدگی کننده اطلاع دهد.(برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص موضوعات حقوقی اینجا کلیک کنید)
این نکته را نیز باید در نظر داشته باشید که وجه الکفاله و یا همان وجه التزام در دعاوی حقوقی می تواند کمتر یا بیشتر و یا مساوی با مبلغ بدهی باشد اما در امور کیفری به هیچ عنوان نمی تواند کمتر از مبلغ مورد بدهی باشد باید یا بیشتر و یا مساوی با آن باشد
?این نکته را نیز باید در نظر داشته باشید که وجه الکفاله و یا همان وجه التزام در دعاوی حقوقی می تواند کمتر یا بیشتر و یا مساوی با مبلغ بدهی باشد اما در امور کیفری به هیچ عنوان نمی تواند کمتر از مبلغ مورد بدهی باشد باید یا بیشتر و یا مساوی با آن باشد
در قانون مدنی چندین فرض برای اتمام و خاتمه قرارداد کفالت بیان شده است
1️⃣- زمانی که کفیل شخص ثالث را به مکفول له تسلیم نماید و به تعهد خود عمل نماید.
2️⃣- اگر قرارداد مدت داشته باشد بعد از اتمام مدت قرارداد کفالت هم تمام می شود و کفیل تعهدی ندارد.
3️⃣- اگر شخص ثالث باید در مکان و زمان مشخصی حاضر باشد و خود شخص مکفول در انجا حاضر شود تعهد از کفیل برداشته می شود.
4️⃣- اگر به هر دلیلی دینی که ثالث داشته نسبت به مکفول له از بین برود در اینجا تعهد کفیل منتفی می شود مثلا ثابت شود که متهم بی گناه بوده پس بدهی ثالث نسبت به مکفول له از بین می رود.
5️⃣- اگر شخص مکفول فوت نماید. در موردی که شخص دیگر وجود ندارد تعهد تسلیم او نیز خود به خود از بین می رود البته به این مورد استثنائاتی وارد است مانند این که کفیل ملزم شده باشد حتی جسد فرد را هم تحویل دهد باید به تعهد خود عمل نماید.
6️⃣- فوت کفیل با فوت کفیل موضوع احضار شخص ثالث خود به خود از بین می رود و از دوش کفیل برداشته می شود البته اگر قبل از فوت، کفیل مالزم شده باسد که وجه الکفاله را پرداخت نماید موضوع از بین نمی رود و وجه الکفاله از اموال و ماترک کفیل اخذ می گردد.
