مهدی زاده‌اکبر – کارشناسی علوم سیاسی دانشگاه تهران | امروزه قریب به یقین می‌توان گفت که به دلیل ورود جهان به یک دوره گذار نظم بین‌المللی و تغییر برخی گزاره‌های ثابت تحلیلی، سرعت تحولات منطقه‌ای و جهانی به جایی رسیده که نمی‌توان وقایع امروز را حتی با برخی انگاره‌های هفته گذشته تبیین کرد. در یک نگاه کلی، همواره در بررسی تاریخ جهان از قرن 19 به بعد، سه گزاره مطرح می‌شود:
1. کشورهای استعمارگر غربی(شمال) از مواد خام(با محوریت نفت) و نیروی کار ارزانِ کشورهای جهان سوم(جنوب) مانند برخی کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین با بهایی ناچیز حداکثر استفاده را کرده و در عوض، کالاهای مصرفی خودشان را با قیمتی گزاف به کشورهای جنوب صادر می‌کنند. با پیشرفت فناوری و انقلاب صنعتی، انحصار برخی صنایع و فناوری‌ها مانند صنعت نفت، فناوری اطلاعات و ارتباطات، انرژی اتمی و صنایع نظامی در اختیار کشورهای غربی بوده است. در این خصوص کشورهای غربی تمرکز زیادی بر منابع غنی کشورهای آفریقایی داشتند؛ برای مثال، کشور نیجر در غرب آفریقا، یک چهارم اورانیوم کشورهای اروپایی که از آن برای تولید برق پایدار استفاده می‌کنند را تامین کرده است.
2. طی دو قرن گذشته، کشورهای اسلامی در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا همواره درگیر اختلافات فرقه‌ای، مذهبی و سیاسی بوده‌اند که غرب نقشی کلیدی در ایجاد این بحران‌ها مانند تشکیل رژیم صهیونیستی ایفا کرده است. اما در همان زمان و پس از جنگ جهانی دوم، دول غربی در یک فضای آرام، به پیشرفت‌های چشمگیر اقتصادی و صنعتی دست یافته‌اند.
3. آمریکا و کشورهای غربی با احداث ده‌ها پایگاه نظامی در غرب آسیا و اطراف ایران، اقدام به استعمار و استثمار کشورهای اسلامی با هدف حفظ منافع نفتی و تامین امنیت رژیم صهیونیستی کرده‌اند و در عوض حیاط خلوت خود را در آفریقا، اروپا و آمریکای لاتین تشکیل داده‌اند که اعلامیه جیمز مونرو، رئیس جمهور وقت آمریکا در سال 1823 در خصوص ممانعت از دخالت سایر کشورها در قاره آمریکا از آن جمله است.
برخی از این روندها البته پس از انقلاب اسلامی ایران و ورود گفتمان انقلاب اسلامی به کشورهای منطقه و جهان که خود را در شعار «الاسلام هو حل الوحید» در دوره بیداری اسلامی نشان داد، تغییر کرد. پس از آن، قدرت‌های استعماری غربی ضمن تلاش برای انحراف مردم مسلمان منطقه از این مسیر با ایجاد داعش و گروه‌های متعدد تروریستی در عراق و سوریه، به ایجاد اختلافات و بحران‌های تصنعی در منطقه با هدف تحصیل منافع اقتصادی و سیاسی خود روی آوردند.
البته بزودی با شکست فتنه تروریسم در عراق و سوریه، کاهش اعتماد برخی کشورهای عربی به ایالات متحده آمریکا در اثر افول هژمونی آمریکا در سطح منطقه و جهان و برجسته شدن بیش از پیش مسئله فلسطین به عنوان مسئله اول جهان اسلام، روندهای جدیدی در قالب نظم در حال گذار جهانی شکل گرفت که همگرایی و توسعه روابط جمهوری اسلامی ایران و متحدین آن مانند سوریه با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و البته بیداری مردمی در برخی کشورهای آفریقایی در برابر استعماگران اروپایی دو نمونه از این روند جدید است.
بنابراین امروزه در حالی که در خاورمیانه روز به روز شاهد تقویت همگرایی میان کشورهای اسلامی، تمرکز بر نابودی رژیم صهیونیستی به عنوان غده سرطانی منطقه، سرریز سرمایه به منطقه با احیای کریدورهای مختلف و... هستیم، جنگ اوکراین در غرب به عنوان دال مرکزی وقایع، موجب گسست پنهان و تدریجی در روابط دو سوی آتلانتیک شده، اقتصاد و سیاست کشورهای غربی را چالش‌های جدی مواجه ساخته، آمریکا و کشورهای غربی به مرور در حال کاهش حضور فیزیکی خود در منطقه غرب آسیا بوده و با شکل‌گیری برخی روندهای مردمی و منطقه‌ای در قاره آفریقا و آمریکای لاتین، جریان سابق سرمایه تضعیف شده است.
در این میان، اگر ایالات متحده بخواهد برای احیای نظم جهانی مدنظر خود تلاش کند، جز با اطمینان‌خاطر از جانب کشورهای غرب آسیا که به وسیله اختلافات، مشغول به خود و یکدیگر هستند و نه آمریکا و رژیم صهیونیستی، محقق نخواهد شد. از این رو، اتحاد و همبستگی میان کشورهای اسلامی، ساختار طرح‌های آمریکایی در غرب آسیا و به تبع آن در جهان را برهم خواهد زد.
برای نمونه، قاره آفریقا ضمن دارا بودن 65 درصد زمین‌های قابل کشت جهان، برخورداری از 30 درصد ذخایر معدنی جهان، وجود بیشترین ذخایر طلا، الماس و کُبالت و جمعیت جوان 1 میلیارد و 460 ملیون نفری با ادیان و عقاید و فرهنگ‌های متفاوت و حضور کشورهای تاثیرگذاری چون مصر، الجزایر و آفریقای جنوبی، عرصه‌ای مناسب جهت پشتیبانی کشورهای اسلامی غرب آسیا و آفریقا از یکدیگر برای کاهش وابستگی به غرب و مقابله با طرح‌های ضداسلامی کشورهای استعمارگر خواهد بود. بنابراین سرریز این اتحاد در عرصه‌های مختلف به همراه بیداری اسلامی مردم، استثمار و بهره‌کشی غرب از کشورهای دیگر علی‌الخصوص کشورهای آفریقایی را به پایان خواهد رساند.
