دلیل اصلی گرفتن تصمیمات اشتباه و نادرست در زندگی چیست؟
چه خطاها و غفلت‌هایی موجب گرفتن تصمیمات اشتباه می‌شوند؟
همان‌طور که قبلاً هم اشاره کردم، هر کدام از ما به طور متوسط روزانه ۳۵۰۰۰ تصمیم می‌گیریم. تصمیماتی ریز و درشت، تصمیماتی مهم یا کم اهمیت.
بعضی از این تصمیمات تأثیرات بزرگی بر زندگی ما دارند، همچون تصمیم در خصوص انتخاب شریک عاطفی، انتخاب رشته دانشگاهی، انتخاب شغل، تصمیم به استعفا از شغل، تعیین محل زندگی.
برخی دیگر کم اهمیت هستند، همچون انتخاب نوع غذا در رستوران، تصمیم گیری در مورد زمان خواب و زمان بیداری، انتخاب کتاب‌فروشی برای خرید کتاب.
ما گاهی در تصمیمات مهم موفق عمل می‌کنیم. برای مثال رشته دانشگاهی‌ای را انتخاب می‌کنیم که باعث موفقیت ما در زندگی و دستیابی به اهدافمان می‌شود، فردی را به عنوان شریک عاطفی انتخاب می‌کنیم که بیشترین تفاهم و اشتراک دیدگاه را با او داریم، از شغلمان استعفا می‌دهیم و موقعیت شغلی بسیار بهتری نصیبمان می‌شود، شغل کارمندی را رها می‌کنیم و به یک کارآفرین بزرگ تبدیل می‌شویم.
نتایج بعضی تصمیمات هم آن‌چنان خوب و خوشایند از آب درنمی‌آیند. برای مثال از غذایی که در رستوران انتخاب کرده‌ایم، راضی نیستیم، شغلی را انتخاب می‌کنیم که اصلاً با روحیات ما سازگار نیست، رشته دانشگاهی‌ای را انتخاب می‌کنیم و در نهایت متوجه می‌شویم این رشته هیچ سنخیتی با علایق و روحیات ما نداشته است .
مطمئناً شما هم مثل من وقتی به گذشته نگاه می‌کنید، انبوهی از تصمیمات بد و خوب را می‌بینید که عوامل مختلفی در آنها دخیل بوده‌اند.
در این میان آثار تصمیمات اشتباه و بد گاهی تا مدت‌ها در زندگی ما باقی می‌ماند و احساس ناخوشایند حاصل از نتایج آن همواره با ما هستند و مدام خودمان را مورد بازخواست قرار می‌دهیم که چرا آن تصمیم اشتباه را در آن موقعیت گرفتیم.
چرا راضی به ازدواج با فردی شدم که اختلاف دیدگاه‌های فراوانی با هم داشتیم؟ چرا رشته‌ای را برای تحصیل انتخاب کردم که هیچ تناسبی با علایق و روحیات من ندارد؟ چرا تصمیم گرفتم ادامه تحصیل دهم؟ چرا از کاری که راضی بودم و شرایط مناسبی داشت، استعفا دادم؟ چرا کارمندی را که بهترین عملکرد را داشت، به راحتی از دست دادم؟
در پشت این تصمیمات خطاها و اشتباهاتی وجود دارند که تا زمانی که شناخته نشوند و با آنها مقابله نشود، چنین تصمیماتی همچنان ادامه خواهند داشت و رفتارها و انتخاب‌های غیرمنطقی ما تداوم خواهند یافت.
از این رو بهتر است عوامل و خطاهای شناختی مهم و متداول تأثیرگذار در تصمیماتمان را شناسایی کرده و نسبت به آنها آشنایی عمیق پیدا کنیم تا بتوانیم در موقعیت‌های مختلف با آنها مقابله کرده و از بروزشان پیشگیری کنیم.
۱. میانبرهای ذهنی
اگر قرار بر این باشد که ما در مورد هر تصمیم و هر انتخابی کلیه سناریوهای پیش رو را بررسی کنیم، در این صورت بسیاری از کارهای روزانه را باید متوقف کنیم و پیوسته در حال بررسی سناریو باشیم و در نهایت هم در انتهای روز تعداد بسیار کمی تصمیم خواهیم گرفت و تصمیمات بسیاری که نیاز به بررسی سناریو داشتند، بدون هیچ اقدامی باقی خواهند ماند.
به همین دلیل و برای اینکه بتوانیم تصمیمات کارآمدتر و درست‌تر و در زمان کوتاه‌تر و با صرف انرژی کمتری بگیریم، معمولاً از میانبرهای ذهنی و شناختی استفاده می‌کنیم.
این میانبرها به ما کمک می‌کنند تا تصمیماتمان را در سریع‌ترین زمان و بر اساس قوانین سرانگشتی بگیریم. ولی همین میانبرها گاهی اوقات باعث ایجاد خطاهای شناختی و در نتیجه تصمیمات اشتباه در زندگی‌مان می‌شوند.
یکی از مهم‌ترین این خطاهای شناختی، ایجاد لنگرهای ذهنی است که بر اساس آن و با توجه به اینکه شناخت کافی و درستی نسبت به موضوع نداریم، از اولین شنیده‌ها به عنوان مبنا و معیار استفاده می‌کنیم.
با توجه به وجود چنین میانبرهای ذهنی و احتمال زیاد بروز خطا، چه اقداماتی در جهت کاهش تأثیر آنها در تصمیمات روزمره‌مان می‌توانیم انجام دهیم؟
متخصصان معتقدند داشتن آشنایی کافی با این خطاهای ذهنی و تسلط بر آنها به میزان زیادی به ما کمک خواهد کرد تا از بروزشان در زندگی و تصمیمات خودمان جلوگیری کنیم.
برای مثال در صورتی که با همان خطای ذهنی انکرینگ آشنایی کافی داشته باشیم، برای تعیین قیمت یک کالا که آشنایی کافی با آن نداریم به جای مبنا قرار دادن همان قیمت اولیه، به دنبال متوسط گیری از چندین قیمت از منابع مختلف خواهیم بود.
۲. مقایسه‌های ضعیف
ما برای اینکه بدانیم قیمت اعلام شده برای یک لپ تاپ مناسب هست یا نه، دست به مقایسه با خریدهای مشابه خودمان یا اطرافیانمان می‌زنیم و بر این اساس تصمیم می‌گیریم.
بخواهیم بدانیم قیمت‌های یک میوه فروشی در محل منصفانه هستند و از آنها خرید بکنیم یا نه، آن قیمت‌ها را با میوه فروشی دیگر مقایسه خواهیم کرد.
همان‌طور که می‌بینید، مقایسه یکی از ابزارهای اصلی ما در گرفتن تصمیمات مختلف در زندگی‌مان هست.
حتی در خصوص تصمیمات مهمی همچون انتخاب رشته دانشگاهی هم ما دست به مقایسه می‌زنیم.
اما گاهی اوقات این مقایسه‌ها به طرز عجیبی اشتباه و شاید ضعیف باشند.
برای مثال اگر به شما بگویند همان میوه‌هایی را که از میوه فروشی نزدیک محل زندگی‌تان به قیمت ۱۰۰ هزار تومان خرید می‌کنید، می‌توانید در محله دیگری که یک ربع با شما فاصله دارد، ۶۵ هزار تومان خرید کنید، به احتمال زیاد تردید نکنید و بلافاصله مسیر ۱۵ دقیقه‌ای را طی کنید تا همان میوه‌ها را با قیمت پایین‌تری از محله دیگر خرید کنید.
اما اگر در هنگام خرید یک لپ تاپ به قیمت پنج میلیون و پانصد هزار تومان، اگر به شما گفته شود که فروشنده دیگری در مرکز خریدی که ۱۵ دقیقه با شما فاصله دارد، همان مدل را ۳۵ هزار تومان کمتر قیمت زده، بعید است از خرید منصرف شوید و حاضر به طی کردن این مسیر ۱۵ دقیقه‌ای شوید.
با توجه به اینکه مبلغ هیچ تغییری نکرده، بسیاری از ما حاضر می‌شویم تصمیماتی متفاوت و متضاد بگیریم.
این موضوع نشان‌دهنده نقش مقایسه نسبی و تأثیر این خطا در تصمیمات روزمره و گاها مهم زندگی ماست.
ما در موقعیت‌های مختلف تصمیماتی بر اساس مقایسه می‌گیریم. از این رو بهتر است در خصوص مقایسه‌هایی که انجام می‌دهیم و تصمیماتی که بر اساس آن مقایسه‌ها می‌گیریم، دقت و توجه بیشتری به کار بندیم.
۳. خوش‌بینی افراطی
ما به صورت ذاتی دچار خوش‌بینی افراطی هستیم. این خوش‌بینی ذاتی باعث بروز خطاهای متعددی در تصمیماتمان می‌شود.
هرکدام از ما نسبت به اتفاقات بد و ناخوشایند و نتایج حاصل از آن تخمینی ذهنی داریم.
برای مثال تعداد تلفات روزانه تصادفات جاده‌ای در کشور، تعداد تلفات حوادث هوایی جهانی در یک سال، درصد افراد سیگاری که به سرطان ریه مبتلا می‌شوند، نمونه‌هایی از این تخمین‌های ذهنی هستند.
اما وقتی که تخمین ذهنی افراد در مورد هرکدام از آمارهای بالا پرسیده شود، در صورت نادرستی این تخمین‌ها و ارائه آمار درست به آنها، دو نوع رفتار مشاهده می‌شود:
افرادی که آمار بدبینانه‌ای داشتند وقتی متوجه این موضوع می‌شوند، آمار قبلی را کاملاً فراموش کرده و در ذهنشان آمار جدید را جایگزین آن می‌کنند.
ولی افرادی که آمار خوش‌بینانه‌ای داشته‌اند، توجه زیادی به آمار درست نکرده و عموماً همان آمار خوش‌بینانه ذهنی خود را در خاطر نگه می‌دارند.
این رفتار ناشی از همان خوش‌بینی ذاتی ما انسان‌هاست.
خوش‌بینی بسیار متداول دیگری که در میان مردم وجود دارد این است که افراد تصور می‌کنند، اتفاقات بد همیشه برای دیگران رخ می‌دهد و خودشان هیچ‌وقت در معرض اتفاقات بد نخواهند بود.
در واقع مردم اتفاقات و حوادث ناگوار را از خودشان دور می‌دانند و احتمال بسیار پایینی می‌دهند که برایشان چنین اتفاقاتی رخ دهد.
برای مثال ما احتمال بسیار کمی می‌دهیم که تصادف ناگواری برایمان اتفاق بیفتد و از این رو در حین رانندگی با گوشی تلفن همراه صحبت می‌کنیم و یا هم‌زمان که با سرعت ۱۰۰ در حال رانندگی هستیم، پیامکی را که جدیداً دریافت کرده‌ایم، می‌خوانیم.
یا اینکه حوادثی همچون سیل و زلزله را از خودمان و خانواده‌مان دور می‌بینیم ولی هیچ وقت به طور جدی اقدامی در جهت پیشگیری از تلفات و خسارات این نوع حوادث انجام نمی‌دهیم. (البته وقتی در منطقه‌ای نزدیک ما چنین اتفاقی رخ می‌دهد شاید برای مدت محدودی نسبت به این حوادث و پیشگیری از آنها حساسیت به خرج دهیم ولی بعد از مدتی همه چیز به فراموشی سپرده خواهد شد.)
همچنین به همین دلیل هست که با وجود هشدار بسیاری از کارشناسان و متخصصان در خصوص خطرات چاقی و عوارض مصرف بالای شکر و خوردن غذاهای چرب و استعمال دخانیات، تأثیر چندانی بر رفتارهای روزانه ما ندارد و هیچ احساس خطری در این خصوص نمی‌کنیم.
همین خوشبینی‌های افراطی باعث غفلت ما در بسیاری از تصمیمات مهم و غیر مهم زندگی می‌شوند و در نهایت نتایج حاصله بسیار بدتر از آن چیزی می‌شود که پیش‌بینی کرده بودیم.
نتایج چنین غفلت‌هایی در مواردی همچون انتخاب شریک عاطفی، انتخاب رشته دانشگاهی و انتخاب شغل هم به وضوح قابل مشاهده است و افراد زیادی را دیده‌ام که به همین دلیل دچار مشکلات فراوانی در زندگی‌شان شده‌اند.
با توجه به موارد گفته‌شده و سه نوع خطای رایج در تصمیمات روزمره، به نظر می‌رسد در صورت آشنایی و تسلط بر چنین خطاهایی می‌توان از بروز بسیاری از خطاها در تصمیم گیری ها و اتخاذ تصمیمات اشتباه پیشگیری کرد.
خشایار نعماوی زاده(مشاور و روانشناس با 12 سال سابقه رواندرمانی)
جهت رزرو وقت مشاوره با شماره زیر تماس بگیرید:
09351305590
