دستگاه و سیستم گوارشی حیواناتی همچون گاو ، گوسفند و بز از پیچیدگی های خاصی برخوردار است. برای اینکه کامل با این سیستم هضم غذا در نشخوار کنندگان آشنایی پیدا کنید ، پیشنهاد می کنیم تا انتها این مطلب تخصصی را مطالعه نمایید.
دستگاه گوارش لوله ایست که از دهان شروع و به مقعد ختم می گردد. ساختمان دستگاه گوارش شامل اعضاء و اندامهای زیر می باشد:
محوطه دهان (لب- زبان - دندانها) حلق - مری- شکمبه (سیرابی) نگاری – هزارلا – شیردان -غدد گوارش است که در طول دستگاه گوارش در داخل و یا خارج از دیواره دستگاه گوارشی قرار گرفته و ترشحات آنها بوسیله مجراهایی به لوله گوارش بشرح زیر ریخته می شوند.
الف: غدد داخلی دستگاه گوارش (در داخل دیواره دستگاه گوارش) از جمله غده های کوچک بزاقی که در سطح دهان پراکنده می باشند. غدد معده (مخاط شیردان)، غدد روده کوچک و غدد روده بزرگ.
ب: غدد گوارشی خارج از دیواره دستگاه گوارشی یا غدد ترشحی خارجی، شامل غده های (بناگوش -تحت فکی - زیرزبانی)، لوزالمعده (پانکراس)، کبد و کیسه صفرا است.
1- حفره دهان: محوطه دهان شامل لب ها، زبان و دندان ها و کام می باشد. دندانه ا در گوسفند عمل گرفتن غذا را انجام می دهند و لب و زبان چندان سهمی در این امر ندارند. چنانکه در نژادهای پیش رس نمو دندان ها زودتر شروع می شود و رویش دندان ها نسبت به سایر نژادها تقریبا 6-3 ماه جلوتر صورت می گیرد.
یادآوری این نکته در اینجا ضروری است که گوسفند (باستثنای دروه شیرخواری) مانند سایر نشخوارکنندگان حیوانی مطلقا علفخوار می باشد و به همین جهت تشکیلات دندان بطور ویژه ای در آن تکامل یافته است. تا حیوان بتواند به سادگی علوفه را در دهان و بین دندان های خود قرار دهد. لبه های گوسفند متحرک بوده و از نظر دریافت غذا فوق العاده مهم هستند
زبان در کف حفره دهان بین شاخه های فک پایین قرار گرفته است و بوسیله عضلات فکی-لامی نگهداری می شود و از سه قسمت ریشه (قاعده) بدنه و رأس تشکیل گردیده است. در سطح زبان چهار نوع پرز باشكال مختلف وجود دارد.
کام به دو صورت شامل کام نرم که عبارت است از یک پرده عضلانی - غشائی - که حفره دهان - حلق جدا می کند و کام سخت شامل غشاء مخاطي سقف دهان می باشد و در عقب به کام نرم امتداد می یابد.
بره در هنگام تولد معمولا فاقد دندان بوده و در ظرف یک هفته بعد از تولد دندان های ثنایای شیری شروع به ظاهر شدن می نمایند. و در دو ماهگی ثنایای شیری بطور کامل در ارواره ی زیرین مشاهده شود.
2- حلق: عبارت از معبر عضلانی- غشائی قیفی شکل که حفره دهان را با مری و حفره بینی را با حنجره مربوط می کند.
3- مری: باریکترین قسمت اصلی دستگاه گوارش و طول آن در گوسفند بالغ حدود 45 سانتی متر و قطر آن بین 1.8 در قسمت فوقانی تا2.5 سانتی متر در قسمت تحتانی تغییر مینماید و از سه قسمت گردنی - صدری- بطنی) تشکیل شده است
4- معده در گوسفند مانند سایر نشخوار کنندگان معده دارای چهار محوطه بهم پیوسته می باشد که عبارتند از شکمبه (سیرابی) نگاری- هزارلا و شیردان
شکمبه (سیرابی): بطور کلی حکم اطلاق تخمیر را دارد. عبور غذا از شکمبه به نگاری و بالعكس براحتی انجام می گیرد در نشخوار کنندگان بالغ وسیع ترین قسمت معده شکمبه می باشد.
نگاری: سطح دیواره درون نگاری دارای برجستگی های چند ضلعی کوتاه بوده مانند شان زنبور عسل مشبک و کوچکترین قسمت معده می باشد. نقش اساسی نگاری جدا ساختن مواد خارجی موجود در غذا می باشد.
هزارلا: از درون مانند کتابی که دارای صفحات بزرگ و کوچک است می باشد سطح این صفحات از برجستگی های زگیل مانند پوشیده شده است. این قسمت را بخاطر اینکه از لایه های زیادی تشکیل شده هزارلا می نامند.
مواد غذایی پس از عبور از این عضو قدری خرد و فشرده شده و مقداری آب از دست میدهد. سه قسمت اولیه معده در نشخوار کنندگان حجیم و بعنوان ذخیره کننده مواد غذائی عمل می کند و ضمنا عمل تخمیر میکروبی بر روی مواد سلولزی در این قسمت ها انجام می گیرد.
اصطلاحا مجموعه شکمبه و نگاری و هزارلا را بنام پیش معده و شیردان را بنام معده حقیقی می خوانند.
شیردان: کیسه طویلی است که شیره معدی در این عضو ترشح شده و این شیره حاوی آنزیم های لازم برای هضم پروتئین می باشد. به همین جهت هضم پروتئین در شیردان صورت میگیرد ولی هضم سایر سایر مواد نظیر چربی ها، سلولز و یا نشاسته در این قسمت انجام نمی شود. هر یک از رشته های فوق بوسیله یک دهانه بنام ناودان، به یکدیگر متصل و هر ناودان به نام محوطه های مربوطه نامیده می شود.
این ناودانها عبارتند از (ناودان شکمبه - نگاری) و (ناودان نگاری- هزارلا) و (ناودان هزارلا – شیردان) می باشند. از چهار محوطه نامبرده فقط شیردان مانند سایر پستانداران دارای باب المعده و ته معده است .
5-روده کوچک (روده باریک): این قسمت از دستگاه گوارشی بصورت لوله پیچ خورده ای است که از انتهای معده شروع و از طریق مجرای روده باریک و روده کور به روده بزرگ وصل می گردد و شامل یک قسمت بنام دوازدهه (اثنی عشر) و یک قسمت بنام روده کوچک می باشد. مجموع طول روده باریک و بزرگ در گوسفند 25 برابر طول بدن گوسفند است.
طول روده کوچک در گوسفند بالغ حدود 25 متر و قطر آن از 1.4سانتی متر شروع و به 2.8 سانتی متر ختم می شود و بندرت به 3 سانتی متر میرسد. قطر روده کوچک در نژادهای مختلف گوسفند متفاوت می باشد و گوسفندان آذربایجان (مغانی ماکوئی) از نظر طول و قطر روده در درجه اول مرغوبیت قرار داشته و مقاومتشان نیز به روده سایر گوسفندان ایران بیشتر است.
طول روده دوازدهه (اثنی عشر) در گوسفند(40-25) سانتی متر می باشد.
6-روده کور: طول روده کور در گوسفند بالغ 30سانتی متر و قطر آن 8 سانتی متر و حدودا 1.5 لیتر ظرفیت، دارد.
7- روده بزرگ (روده فراخ): طول روده بزرگ در گوسفند بالغ (5-4) متر و قطر آن نیز از 8 سانتی متر بتدریج به 2 سانتی متر تقلیل مییابد. و شامل روده بزرگ (قولون یا کولون) و راست روده می باشد .
8- مخرج: در قسمت انتهایی روده بزرگ مقعد تشکیل شده است که مخرج مدفوع دام است.
برای اینکه خیلی دقیق اصول دامداری سودآور را بیاموزید ، این لینک را حتما دنبال نمایید.
