همان‌طور که همه می‌دانیم، ماده معطر مشک یکی از خوشبوترین و گران‌بها‌ترین مواد معطر در جهان است که در صنعت عطرسازی کاربرد فراوانی دارد تا آن جا که تقریبا در ترکیبات تمام عطرها درصدی مشک به کار رفته است. اما این ماده اسرار آمیز چیست، چطور به دست می‌آید، چرا استفاده از مشک در عطر سازی مهم است و چه تاثیری بر رایحه عطرها دارد؟
مشک، همانند جوهری اسرارآمیز و شورانگیز، قادر است شما را به مرزهای مشرق زمین برساند.
مشک در واقع نام یک خانواده از مواد معطر طبیعی‌ست که اغلب به عنوان نت پایه درصنعت عطرسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. واژه «مشک» از کلمه فارسی «مُشک» یا در زبان سانسکریت «مُسکا» و به معنای «بیضه» گرفته شده است.
نت مشک با منشأ حیوانی، قرن‌ها در صنعت عطرسازی به کار گرفته می‌شد تا سرانجام در اواخر قرن نوزدهم با مطرح شدن حقوق حیوانات و مسائل زیست محیطی، فعالان محیط زیست موفق شدند انواع مصنوعی و شیمیایی مشک را جایگزین نمونه طبیعی آن کنند.
انواع مشک
برای مشاهده و خرید عطر و ادکلن با رایحه مشک کلیک کنید
به طور کلی مشک حیوانی به ماده‌ای گفته می‌شود که از غده‌ای زیر ناف آهوی ختن (Musk Deer) یا آهوی هیمالیایی نر و برخی جانوران دیگر مانند اردک مشک (Biziura Lobata)، گربه زباد یا سیوت (Civettictis Civetta)، لاک پشت مشک (Sternotherus Ododratus) و تمساح بومی آمریکای شمالی و برخی حیوانات دیگر به دست می‌آید.
مشک ختن، مشک تنکن یا مشک هیمالیا یکی از شناخته شده‌ترین انواع مشک است که از غده‌ای میان ناف و آلت تناسلی آهوی ختن یا گوزن مشک به دست می‌آید. این ماده خوش بو و معطر در حقیقت ماده‌ای لزج به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز است که در سنین بلوغ آهوی مشک نر در کیسه‌ای به نام مشک ترشح می‌شود. با تجمع مواد، کیسه مشک به اندازه یک گردو بزرگ می‌شود. روی کیسه سوراخ کوچکی وجود دارد که رایحه خوش مشک را منتشر می‌کند.
گوزن مشک یا آهوی ختن یا تنکین در هند، تبت، افغانستان، پاکستان، مغولستان، سیبری، چین و ویتنام زندگی می‌کند. این جانور در عربی ایل المشک و در زبان انگلیسی Musk Deer نام دارد. آهوی ختن یا ختایی یک پستاندار سم‌دار است. پوست تن این حیوان با موهای خاکستری مایل به قهوه‌ای پوشیده شده است. سر آهوی مشک مثلثی شکل بوده و گوش‌های کشیده و بزرگ و چشم‌های درشت و زیبایی دارد.آهوی مشک به صورت انفرادی زندگی می‌کند و به جای شاخ در گونه نر دو دندان نیش بلند، باریک و کمی خمیده دیده می‌شود. پاهای جلویی آهوی مشک کوتاه‌تر از پاهای عقبی حیوان است و دمی کوتاه و بسیار پر مو دارد.
تنکین ماسک یا مشک تنکین ( Tonkin Musk)
آسام ماسک یا مشک آسام (Assam Musk)
کاباردین ماسک یا مشک کاباردین (Kabardin Musk) که کیفیتی چهار بار کم تر از مشک تنکین دارد.
تاوپی ماسک یا مشک تاوپی (Tawpee Musk)
یُنان ماسک یا مشک ینان ( Yunnan Musk)
بوچارا ماسک یا مشک بوچارا ( Buchara Musk)
*مشک تنکین از گوزن هیمالیا به دست می‌آید که در ارتفاعات شمال هند زندگی می کند و از برگ‌ها، گل‌ها، قارچ‌ها، خزه ها و گلسنگ‌ها تغذیه می‌کند.
مشک در کیسه‌ای کوچک روی شکم آهو جمع می‌شود. این ماده معطر به صورت مایع است. در گذشته افراد بسیاری برای دست‌یابی به این ماده گران‌بها اقدام به کشتن حیوان می‌کردند و برای به دست آوردن تنها یک کیلوگرم مشک، صد و چهل آهوی مشک کشته می‌شدند.
مشک جمع شده درون کیسه حیوان به مرور زمان خشک و سفت شده و خارش ایجاد می‌کند. آهو برای خلاص شدن از خارش، بدن خود را به تخته سنگ‌ها یا تنه درختان می‌کشد تا به این ترتیب کیسه خشک و سفت مشک از بدنش جدا شود. این اتفاق فقط در طول زمستان می‌افتد بنابراین تنها زمان به دست آوردن مشک طبیعی بدون آسیب رساندن به این گونه گوزن همین زمان از سال است.
در گذشته با استفاده از یک قاشق نقره دانه‌های مشک را به آرامی از بدن حیوان خارج می‌کردند. این کار بدون بیهوشی انجام می‌شد و رضایت بخش نبود. در فراوری دانه‌های مشک به مدت 18 ماه در الکل 96 درصد نگهداری می‌شدند تا قابل استفاده شوند.
خوشبختانه استخراج مشک طبیعی از حیوانات ممنوع شده و امروزه نمونه‌های گیاهی و مصنوعی جایگزین آن شده‌اند.
در قرن هفدهم میلادی گونه‌ای از جوندگان بومی آمریکای شمالی به عنوان حیواناتی با ترشحات مشک مانند شناخته شد و استفاده از مشک در عطر سازی را تحت تاثیر قرار داد. این جانور موش مشک یا ماسک رت ( Ondantra Zibethicus) نام دارد. با این حال ارزش تجاری ماده به دست آمده از این جانور در مقایسه با مشک آهو ناچیز است. جانوران دیگری نیز وجود دارند که ترشحات مشک مانند از آنها به دست آمده است از جمله این جانوران می‌توان به اردک مشک، گاو مشک، حشره خوار دندان سفید، سوسک مشک، سیوت،لاک پشت مشک، تمساح آمریکایی و … اشاره کرد.
رایحه مشک حیوانی را می‌توان به این صورت توصیف کرد:
رایحه‌ای غلیظ، سنگین و قدرتمند با طعمی شیرین و بالزامیک کمی پودری و به شدت حیوانی، رایحه‌ای کاملا شرقی.
گیاهانی مانند سنبل ختایی یا گل ختمی عطری، سنبل وحشی و گیاهانی از این دست که علاوه بر خواص درمانی، رایحه فوق‌العاده‌ای دارند و بعد از تقطیر رایحه‌ای مشابه رایحه مشک منتشر می‌کنند که بر خلاف رایحه مشک حیوانی، عطری سبک و تمیز است.
یکی دیگر از منابع گیاهی رایحه مشک، آمبرت است. این گیاه بومی هند و جنگل‌های استوایی آسیا است. آمبرت از خانواده هایبیسکوس (Hibiscus) و گیاهی یکساله است که نیاز به مراقبت فراوان دارد.
دانه‌های آمبرت از گذشته برای خواص آرامش بخش، محرک، ضدعفونی کننده و تقویت کننده قوای جنسی استفاده می‌شده‌اند. همچنین بومیان از این گیاه برای خوشبو کردن و رنگ کردن موهایشان استفاده می‌کرده‌اند.
دانه آمبرت از خانوده هایبیسکوس هاست. گیاه آمبرت تا ارتفاع 3.5 متر رشد می‌کند و گل‌های زرد بزرگی دارد که بعد از پژمرده شدن جای خود را به غلاف دانه می‌دهند. علت نام گذاری این گیاه رایحه مطبوع آن است که عطری شبیه به مشک و کهربا دارد.
مشک گیاهی رایحه‌ای سبک تر نسبت به مشک حیوانی دارد. شیرین، کمی کهنه، گرم و کدر.
مشک مصنوعی یا مشک سینتتیک امروزه یکی از مهم‌ترین عناصر برای استفاده از مشک در عطر سازی به شمار می‌رود. اهمیت این نوع مشک یکی به دلیل تنوع رایحه آن از گلی و میوه‌ای تا حیوانی است و دیگر به دلیل توانایی آن در تثبیت ترکیبات رایحه عطرهاست. تثبیت رایحه باعث می‌شود آزادسازی مواد فرار عطر آهسته شده و به این ترتیب عطر از ماندگاری و دوام بالایی برخوردار شود.
علاوه بر این مشک همان عاملی است که باعث ماندگاری بوی عطر روی لباس و پارچه می‌شود. همین ویژگی سبب شده تا مشک سینتتیک در تولید شوینده‌ها و مواد آرایشی و بهداشتی نیز مورد استفاده قرار گیرد.
اهمیت دیگر استفاده از مشک‌های مصنوعی در رابطه با حفظ گونه حفاظت شده گوزن مشک است. این حیوان که سال‌ها به دلیل ماده معطر مشک شکار و کشته می‌شد و در معرض خطر انقراض قرار داشت امروزه به لطف تلاش دوستداران محیط زیست و پیدایش مشک‌های مصنوعی یکی از گونه‌های حفاظت شده است.
مشک مصنوعی که از آن با نام مشک سفید یاد می‌شود به چهار کلاس عمده تقسیم می‌شود:
انواع مشک سینتتیک یا مشک مصنوعی
مشک ماکرو سایکلیک در واقع ایمن‌ترین نوع مشک مصنوعی شناخته شده و جایگزین دو مورد دیگر شده است.
ده‌ها نوع مختلف مشک سینتتیک وجود دارد، اما در اینجا 4 مورد از رایج‌ترین انواع مشک‌های مصنوعی مورد استفاده در عطرها آورده شده است. تمایز انواع مشک‌ها برای بینی‌های آموزش ندیده ممکن است دشوار باشد زیرا همه آنها دارای رایحه بسیار لطیف و تمیز هستند.
مایعی شربت مانند که بیشتر به صورت رقیق شده در یک حلال یافت می‌شود. Galaxolide کمی شیرین و گلدار با رایحه پودری، تازه و تمیز شبیه به رایحه‌ی ملحفه‌های شسته و تمیز است.
این نوع مشک شبیه به Galaxolide است اما با ظرافت بیشتر، قوی‌تر و کمی “چوبی تر” و ته رنگی فلزی؛ رایحه‌ای شبیه به بوی اتوی داغ که روی یک تی‌شرت شسته و تمیز کشیده شده است را تداعی می‌کند.
رایحه‌ای کاملا صابونی و تمیز با ته رنگ میوه‌ای، رایحه‌ای است که روغن دانه آمبرت تداعی می‌کند .
رایحه‌ای کمی شیرین‌تر با ردی از بوی وانیل، چوب و ادویه‌ها! این مشک برای تشدید رایحه عناصر شیرین و گلی عالی است.
در بیشتر عطرها حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد مشک مصنوعی به کار رفته است. مشک به عنوان نت پایه در بسیاری از عطرها استفاده می‌شود. مشک مصنوعی به عنوان یک ماده معطر و طعم دهنده برای بسیاری از کاربردها از جمله لوازم آرایشی و بهداشتی، مراقبت‌های شخصی، صابون و مواد شوینده، مواد غذایی، محصولات خانگی و سایر موارد استفاده می‌شود. از مشک مصنوعی به غیر از کاربرد آن در صنعت مراقبت‌های شخصی، برای مصارف پزشکی نیز استفاده می‌شود.
مشک های آلی سایکلیک دسته ای از ترکیبات نه چندان دور از مشک های ماکرو، نه چندان نزدیک به مشک های پلی سایکلیک یا بنزنوئیدی هستند که بوی مشک بسیار واضحی دارند.
مشک مصنوعی که با عنوان مشک سفید نیز از آن یاد می‌شود رایحه‌ای تمیز، شفاف و شیرین دارد. رایحه مشک مصنوعی خامه‌ای و کرم مانند است، عطری سبک، روشن و کمی پودری.
خواص مشک آهوی ختن
علاوه بر این که استفاده از مشک در عطر سازی کاربرد گسترده‌ای دارد، به عنوان داروی آرام بخش برای تسکین سردرد و درمان سرماخوردگی نیز استفاده می‌شود. طب سنتی مشک را تقویت کننده قلب، معده و چشم می‌داند. همچنین اشاره شده است که مشک حرارت بدن را افزایش داده، باعث زیبایی رنگ پوست شده، قوای جنسی را هم تقویت می‌کند و برای رفع بیماری‌های عصبی، مالیخولیا، فلج، رعشه، لقوه، صرع، سکته، فراموشی و درد قلب موثر است.
استفاده بیش از حد از مشک حیوانی می‌تواند در افراد با طبع گرم باعث بروز سردرد شود. مشک تازه به رنگ قهوه‌ای روشن است که رایحه‌ای تند و غلیظ دارد؛ غلظت رایحه مشک تازه به اندازه‌ای است که استنشاق آن می‌تواند باعث خونریزی بینی شود.
در مورد مشک مصنوعی مطالعاتی وجود دارد که نشان می‌دهد این ماده می‌تواند برای انسان مضر باشد. این ماده از طریق جذب پوستی، استشمام یا مصرف مواد غذایی وارد بدن می‌شود و در برخی مواد سبب اختلال در عملکرد غدد درون ریز می‌شود.
بیشتر مردم رایحه مشک را رایحه‌ای قوی و سنگین تصور می‌کنند که با نت‌های وزین و تیره‌ای مانند چرم قابل مقایسه است، اما خصوصیات مشک مورد استفاده در عطرسازی دقیقا برعکس است!
مشک‌های عطری مولکول‌هایی با رایحه لطیف و در عین حال بسیار قدرتمند و ضروری برای هر فرمول عطری، حتی در کمترین مقدار هستند.
اگر مشک را یک رنگ در نظر بگیریم بی شک آن رنگ سفید خواهد بود. رایحه مشکی که در عطرسازی استفاده می‌شود ملایم است، با بویی پودری و در عین حال شبیه به رایحه پوست کودک. مشک‌ها ترکیبات نت پایه و متعادل کننده رایحه هستند و همچنین عمق و گرمای ماندگاری به عطر می‌بخشند.
به نظر شما آیا یک عطر می‌تواند غرش کند؟ آیا می‌تواند مثل یک گربه ملوس خودش را لوس کند؟ آیا یک عطر می‌تواند احساسات بی مانندی را برانگیزد؟ اگر یک عنصر واحد بتواند همه این اثرات را ایجاد کند، آن مشک است. تقریباً در هر رایحه‌ای که ما استفاده می کنیم یا روی پوست خود می‌پاشیم نت مشک وجود دارد!
مشک نتی فراتر از انتظار است. مشک در دستان یک عطرساز ماهر و فوق‌العاده،جادویی همه‌کاره است: تلطیف می‌کند، تعدیل می‌کند، «تثبیت می‌کند» (قدرت ماندگاری را می‌افزاید)، بوی خود پوست را می‌دهد و تقریبا می‌توان گفت هیپنوتیزم می‌کند…
مشک یک نت بحث برانگیز است. مشک حیوانی اصل از ترشح غدد جنسی گونه خاصی از گوزن، که به آهوی ختن یا گوزن مشک تبتی شهرت دارد، به دست می‌آید. مشک خام بویی عجیب شبیه به مدفوع دارد اما این رایحه کاملا پیچیده است. یک شیمیدان معروف آلمانی به نام فیلیپ کرافت که در زمینه عطرها پژوهش میکرد، پیچیدگی رایحه مشک را به طرز شگفت انگیزی به تصویر می‌کشد.
کرافت می‌گوید: هر چه بیشتر خصوصیات مشک طبیعی را مطالعه کنیم، متضادتر، پر جنب و جوش‌تر و پرنوسان‌تر می‌شود: همزمان دافعه و جاذبه دارد، شیمیایی و گرم، عرق آور و معطر، تند و گس و مومی، خاکی و پودری، شکلاتی و چرب، چرمی تند، انجیر مانند، خشک، آجیلی و چوبی و تاثیرگذار است.
گفته می‌شود که اگر دستمالی را به قطره‌هایی از مشک طبیعی آغشته کنید، 40 سال بعد هنوز هم می‌توانید آن را بو کنید. البته امروزه عطرسازان از مشک مصنوعی استفاده می‌کنند که این مجموعه عظیم مشک‌های مصنوعی، از مشک‌های شیرین و پودری تا نمونه‌های تقریباً متالیک را شامل می‌شود.
ترکیبات دیگری مانند عصاره دانه‌ی آمبرت، گالبانوم و ریشه گلپر – نیز می‌توانند حسی مشک‌آلود به عطر بدهند. اگر در تشخیص نت مشک در عطر مشکل دارید، نگران نباشید شما تنها نیستید: «آنوسمی» ( anosmia ) برای برخی ترکیبات مشک بسیار رایج است.
درگذشته برخی مسلمانان، در ساخت بنا‌های مذهبی و مساجد خود از مشک استفاده می‌کردند. به این ترتیب زمانی که خورشید به بنا می‌تابید، رایحه مشک فضای را پر میکرد.
مشک در عطر سازی می‌تواند نقش خود را به عنوان تثبیت کننده رایحه ایفا کند و یا به منظور یک ماده تقویت کننده باعث استحکام بوی عطر شود، همچنین نمی‌توان نقش اغوا کننده و وسوسه برانگیز مشک در ترکیبات عطرها را نادیده گرفت.
بوی مشک طبیعی بسیار تند و تاثیر گذار است و رایحه آن به سایر موادی که در مجاورت آن قرار دارند منتشر می‌شود.
برای سال‌های طولانی نت مشک طبیعی که از گوزن هیمالیا یا آهوی ختن به دست می‌آمد، یکی از ارزشمندترین مواد در پالت عطرسازان بود و ویژگی‌های آن برای طراحان عطرهای خاص بسیار چشمگیر و ارزشمند بود . این اسانس به طور کلی باعث تقویت رایحه عطر می‌شد و عطاران را وسوسه میکرد تا بیشتر از آن استفاده کنند.
نت‌های عطر درست مانند نت های موسیقی هستند بنابراین برای داشتن یک عطر خوشبو باید هر سه دسته از نت‌های اصلی را به درستی ترکیب کنید. این سه دست عبارتند از «نت‌های بالا یا نت های ابتدایی»، «نت‌های قلب یا نت های میانی» و «نت های پایه» .
مشک یک نت پایه بسیار محبوب در عطرهای مدرن است. نت پایه پس از تبخیر نت های بالایی ظاهر می‌شود و در تعامل با نت میانی وارد عمل می شود تا یک تجربه بی نظیر ایجاد کند.
این نت برای چندین ساعت روی پوست باقی می‌ماند و باعث می شود تمام روز رایحه خوش عطر را همراه داشته باشید. نت های پایه معمولاً از مواد مختلفی مانند چوب صندل، وانیل و غیره هستند، اما محبوب ترین آنها مشک است.
تشخیص مشک ها از طریق بوییدن، برای بینی‌های غیر مجرب می‌تواند چالش برانگیز باشد.
اما در اینجا یک راهنمای سریع در مورد چگونگی انجام این کار وجود دارد:
اگر مشک دارای شخصیتی شیرین و نرم باشد، به احتمال زیاد مشک چند حلقه ای یا پلی سایکلیک است.
اگر مشک رایحه ای مشابه لوازم آرایشی و زیبایی و محصولات پوستی داشته باشد، به احتمال زیاد ماکروسیکلیک است
اگر مشک دارای نت آمبرت و کمی پودری باشد به احتمال زیاد اگزالتولید یا آمبرتولید خواهد بود (آمبرتولید رایحه ای میوه ای‌تر خواهد داشت).
اگر مشک دارای ظرافت حیوانی باشد، نیترو ماسک محتمل ترین گزینه است.
اگر مشک ته رنگ گلی داشته باشد،به احتمال زیاد مشک خطی یا alicyclic خواهد بود.
به عنوان نمونه برای بهترین عطرها با نت مشک می توان به این فهرست اشاره کرد:
Chanel 1957 Les Exclusifs de Chanel Eau de Parfum ادوپرفیوم شانل 1957 لس اکسکلوسیف
Yves Saint Laurent Libre Eau de Parfum لیبره از برند ایو سن لاورن
Wind Flowers Eau de Parfum ویند فلاور از برند کرید
Jo Malone London Moonlit Camomile Cologne مونلایت کامومیل از برند جو مالون
Maison Francis Kurkdjian Gentle Fluidity Gold Eau de Parfum جنتل فلوئیدیتی گلد از برند فرانسیس کوردیژان
Narciso Rodriguez Musc Noir Rose Eau de Parfum ماسک نوآ رز از برند نارسیسو رودریگز
منبع : مجله اینترنتی بازاروما
