تمبر یک نشانه ای است که بر روی فرستاده های پستی زده می شود و به این معنی است که قسمتی از هزینه یا تمامی هزینه ی پستی پرداخته شده است، در واقع حکم مهر پرداخت شده را دارد. تمبر یک کاغذ کوچک چهار گوش است که عکس و طرح های مختلفی بر روی آن چاپ شده و انواع اقسام مختلفی دارد که هر کدام در پست دارای عملکرد مختلفی دارد. در پست تمبر چسب خاصی وجود دارد که در ابتدا هیچ چسبندگی خاصی ندارد ولی به محض مرطوب شدنش خاصیت چسبندگی به خود می گیرد و به بسته ی محصولات پستی چسبانده می شود. محیط تمبر دارای دندانه هایی است که توسط این دندانه ها شناخته و حتی نام گذاری می شود. به طور کلی تمبر ها انواع مختلفی دارد که ما سعی داریم در این مقاله انواع تمبر ها را نام برده و توضیحاتی راجب آنها بدهیم. با ما همراه باشید.
تمبر ها بطور کلی به دو دسته ی تمبر های پستی و تمبر های غیر پستی تقسیم می شوند اما ما در این مقاله از سری مقاله های سایت بچین سعی داریم شما را با دسته بندی ریزتری از انواع تمبر ها آشنا کنیم.
تمبر هایی که برای استفاده ی کلی و عمومی پست منتشر می شود تمبر جاری یا سری های پستی می نامند . سایز و اندازه این تمبر ها از تمبر های یادگاری کوچکتر و با تعداد بیشتر و تیراژ نسبتا زیاد چاپ می شود و تا زمانی که همه ی تمبر جاری فروخته نشده است در باجه های پست فروش تمبر صورت می گیرد و مصرف می شود. بنابراین ممکن است یکسری از تمبر های جاری در مدت دو تا پنج سال یا چندنی سال در باجه های پست فروخته شود. طول مدتی که یکسری از تمبر های جاری در دسترس قرار دارد به تیراژ اولیه آن و به تعداد و تیراژ تمبر های یادگاری متنوعی بستگی دارد که در طول این مدت منتشر می شود. قیمت تمبر های جاری شامل کوچکترین ارقام تا درشت ترین ارقام پولی است که می تواند مصرف پستی داشته باشند، بدین منظور تنوع قیمت آنها و تعداد تشکیل دهنده یک سری به مراتب از یک سری تمبر یادگاری به مراتب بیشتر است، ولی از لحاظ رنگ طبق سنت معمول محدودتر و هر تمبر اغلب شامل دو یا سه رنگ بیشتر نیست.
تمبر هوایی را از اقسام تمبر جاری باید به حساب آورد که روی آن کلمه پست هوایی یا تصویری که هوایی بودن تمبر را نمایان می سازد نقش کرده اند. و اولین سری مستقل برای پست هوایی در سال 1309 شمسی منتشر گردید. کشورهای انگلیسی زبان از کلمه پست هوایی Air Mails استفاده می کنند. تمبر های هوایی به طور معمول ارقام خیلی ریز قیمت را ندارند.
تمبر یادگاری تمبر هایی هستند که به افتخار شخصیت ها و به یاد آنها و یا به یادبود بنیانگذاری موسسه و یا یک رویداد مهم اجتماعی به چاپ می رسند. تمبر های یادگاری انعکاسی از بزرگ ترین افتخارات ملی و تاریخی است. از موسسات اجتماعی خدمتگزار و خادمین به بشریت تمبر یادگاری تهیه می کنند که مشوق نسل های جوان مملکت باشد به همین منظور است که کشورهای مختلف به مناسبت سالگرد شخص و یا موسسه و یا یک رخداد مهم و تاریخی تمبر یادگاری با موضوعی مشترک به چاپ می رسانند. مانند روز سازمان ملل، المپیک، یونسکو، یا برای شخصیت های چون گاندی و غیره. تمبر های یادگاری را با قیمت های ریز منتشر می نمایند تا کلیه علاقه مندان از کوچک و بزرگ بتوانند از آن به مقدار کافی خریداری کنند. همچنینتمبرهای یادگاری هرچقدر از لحاظ تنوع رنگ در هر قطعه و تعداد قطعات در هر سری بیشتر باشد مرغوبتر است. تمبرهای یادگاری را به مقدار کم و تیراژ محدود چاپ می کنند و برای مدت معین در باجه های پست فروش تمبر انجام می شود. خرید تمبر هایی یادگاری اغلب توسط تمبر بازان صورت می گیرد.
تمبر یادگاری را سه نوع تقسیم بندی کرده اند:
1- تمبرهای یادگاری تاریخی- تمبر با تصویر اشخاص بزرگ از این قسم به حساب می آیند و اکثرا به صورت تک سری هستند.
2- تمبرهای یادگاری خاطره ای -موضوعی را یادآوری می کنند مانند تمبر های نوروز و امثال آن که بیشتر تکیه بر تعدد قطعات آن در هر سری است.
3- تمبرهای یادگاری روز- که وقایع تازه و رویدادهای جاری جامعه را مجسم می نماید و بهتر است هر سری حاوی قطعات متعدد باشد. تمبر هایی که زیبای های طبیعی یک کشور را از گیاه یا حیوان یا انسان و کارهای هنری و عملی او را جلوه گر می سازد از این قسم به حساب می آید.
تمبر دولتی، تمبر های ویژه ای هستند که برای مصرف نامه های ادارت دولتی چاپ و منتشر می شود. در اکثر کشورهای جهان در ابتدا روی تمبر های جاری کلمه سرویس service را چاپ می کردند و به این ترتیب بخشی از سری های جاری را بدین منظور اختصاص می دادند و اغلب با سورشارژ کلمه سرویس، تغییر قیمت نیز همراه بوده است. اولین سری تمبرهای دولتی از این نوع در ایران به سال 1280 شمسی با سورشارژ تمبر یک قرانی سری دوم مظفرالدین شاه با تغییر قیمت به پنج و ده و دوازده شاهی به مصرف مکاتبات دولتی رسید. گاهی کلمه سرویس لاتین را با کلمه فارسی مکاتبات دولتی باهم سورشارژ می کردند همچنان که روی تمبر های شیر و خورشید مشروطه و تاجگذاری احمدشاه آن را می بینیم. نخستین سری کامل تمبر دولتی در ایران که برای مصرف مکاتبات دولتی به طور مستقل به چاپ رسید و در فاصله سال های 1319 تا 1321 شمسی به جریان گذاشته شد در چهارده قطعه از پنج دینار تا پنجاه ریال قیمت اولیه آنها منتشر گردید که در حال حاضر یکی از سری های با ارزش و نفیس تمبر های ایران می باشد.
تمبر موقتی، تمبر هایی هستند که به دو علت تغییر اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی و تحویل سلطنت یا تبدیل حکومت در جریان مصرف قرار گیرند. در بیشتر موارد کلمه موقتی را روی تمبرهای موجود سورشارژ می کنند تا وضع جدید جامعه را نشان داده باشند. از جمله مواردی که انتشار تمبر موقتی لازم می شود کنترل تمبرهای موجود و بی اعتبار ساختن قسمتی از تمبرها است.
پس از توسعه وظایف پست و لزوم قبول مسئولیت حمل و نقل امانات مردم، قسمت مربوط به امانات پستی در ادارات پست تشکیل گردید. به همین منظور تمبرهای ویژه ای لازم بود که هزینه فرستادن بسته امانت پستی را به صورت پیش پرداخت مشخص نماید. در سال 1287 شمسی اولین تمبر امانات پستی را با سورشارژ تمبر های محمد علی شاه قاجار برای الصاق تمبر و ابطال تمبر بر روی برگه های اجازه تسلیم امانات اختصاص یافت. در سال 1293 شمسی تمبرهای تاجگذاری احمدشاه سورشارژ شد و از سال 1337 شمسی اولین سری ویژه امانات پستی چاپ و منتشر گردید که تاکنون سه سری از این نوع چاپ شده است.
تمبر سفارشی نیز بوده است که به پاکت نامه الصاق و ضمیمه می شده که سفارشی بودن آن را مشخص نماید. هر چند از کلیه تمبر ها برای پست سفارشی استفاده می شود، بعضی از کشور ها اقدام به چاپ و مصرف تمبر هایی به نام پست سفارشی کرده اند. نمونه هایی از تمبر سفارشی در ایران در زمان مظفرالدین شاه در فاصله سال های 1275 شمسی به بعد اتیکت مخصوصی تهیه شده بود که به نامه های سفارشی به منظور تشخیص آنها الصاق می شد. غیر از اتیکت مذکور در ایران تاکنون تمبر به خصوصی به عنوان تمبر سفارشی چاپ نشده است.
در بعضی از کشورها برای پرداخت هزینه پستی حمل بسته های بزرگ روزنامه از محلی به محل دیگر، تمبر هایی به نام "تمبر روزنامه" منتشر شده است. اوایل اکثرا قیمت تمبر روزنامه زیاد بوده و به همین دلیل است که چاپ تمبر و تکرار آنها متوقف مانده است. در ایران در حدود سال 1270 شمسی روی نوارهای کاغذی مخصوصی که مناسب برای بستن دور یک روزنامه لوله شده یا تا شده بود تمبر های مصرفی مطبوعات را با عکس ناصرالدین شاه و کمی شبیه به سری ناصری طلایی چاپ کرده و مورد استفاده قرار دادند. هر یک از این کاغذها را، تمبر بستن روزنامه میگوییم که در حقیقت یک تمبر بی دندانه با حاشیه بزرگ که از دو طرف کشیده و طولانی شده است تشکیل می دهد.
در گذشته اغلب کشورها تمبرهایی برای دریافت هزینه های تلگراف چاپ و به مصرف رسانیده اند- پست ایران، تمبر تلگراف تاکنون نداشته است.
تمبر نمونه، تمبرهایی است که روی آن کلمه نمونه را سورشارژ می کنند و بدین ترتیب تمبر، ارزش مصرف پستی خود را از دست می دهد.
تمبر مجازی، تمبرهایی هستند که چاپ و منتشر شده اند ولی از طرف حکومت به رسمیت شناخته نشده اند.
تمبرهای ایران از این لحاظ به دو دسته تقسیم می شوند:
1- تمبرهایی که دولت اقدام به چاپ کرده است. بنا به دلایلی از انتشار تمبر و مصرف تمبر در پست منصرف شده ، مانند تمبر یادبود پنجاهمین سال سلطنت ناصرالدین شاه و سری معروف به سلاطین و سری معروف به دیوانی و امثال آن که با وجود مخالفت دولت به دست علاقه مندان رسیده است.
2-تمبر هایی که به وسیله اشخاص مخالف دولت مرکزی در نقاط مختلف کشور چاپ و یا با سورشارژ تمبر های قانونی منتشر شده و به مصرف رسیده است.
معروف ترین اینگونه تمبرها، تمبر معروف به تمبر مشهد می باشد.
تمبر های احمدشاه با سورشارژ ملت کازرون و جمهوری طلبان غرب و تمبر های میرزا کوچک خان جنگلی و ستارخان از این نوع می باشد.
تمبر محلی را برای مصارف پست شهری و یا ارسال نامه به حومه های شهر تهیه می کردند و تنها مصرف محلی داشته است. در ایران اولین مرتبه به سال 1280 شمسی تمبر های معروف به چاپ تهران سورشارژ Tehran P.L برای پست شهری اختصاص یافت. این روش در مورد نمونه های دیگری از تمبر ها تا مدتی ادامه یافت ولی تمبر جداگانه ای برای پست شهری و محلی چاپ و منتشر نگردید.
رویداد های اجتماعی و حوادث وقایع غیرقابل پیش بینی دولت را از نظر مالی در تنگنا قرار می دهد. در اینگونه موقع دولت ناگزیر از مخارجی می شود که به طور فوق العاده گریبانگیر بودجه مملکت شده است لذا به منظور تامین قسمتی از این مخارج اقدام به چاپ تمبرهایی با دو قیمت می کند که به صورت به اضافه (+) بر روی تمبر دیده می شود و فقط رقم قیمت اول از سمت چپ به هزینه پستی تعلق می گیرد و رقم دست راستی را به عنوان کمک بلاعوض از مردم وصول می کنند. نمونه اینگونه تمبرها در ایران تمبری است که به سال 1341 شمسی به منظور کمک به زلزله زدگان قزوین منتشر گردید. تمبرهای بوعلی سینا و سعدی نمونه های دیگر آن است. گاهی به کمک سورشارژ قیمت اصلی تمبر را کمی بالا می برند و مبلغ اضافی را برای امر مورد نظر اختصاص می دهند.
محدودی از کشورهای جهان در مقابل نامه هایی که هزینه پستی غیرکافی یعنی کسر تمبر دارد اقدام به چاپ تمبرهای ویژه ای کردند که به چنین نامه هایی الصاق و وجه آن را ازگیرنده نامه دریافت می کردند. ایران از این گونه تمبر ها نداشته است.
تمبر نظامی که بیشتر جنبه وصول مالیات جنگی دارد در زمان جنگ به منظور کمک به تامین بودجه های نظامی در جریان پست قرار میگیرد و به طور معمول انتشار آن دو وجه دارد:
1- قیمت تمبر موجود را با قیمت جدید سورشارژ می کنند.
2- به طور جداگانه اقدام به چاپ یکسری تمبر می نماید تا مصرف کنندگان به نسبت معینی از هزینه پستی، اینگونه تمبرها را نیز خریداری و به نامه الصاق نمایند.
تمبر مخدوش، تمبرهایی هستند که به نحوی از انحنا دستکاری شده اند تا آن را با قیمت بالاتر به فروش برسانند . ممکن است به کمک مواد شیمیایی رنگ تمبری را تغییر دهند یا دندانه ان را بریده به عنوان بی دندانه عرضه کنند یا قسمت های سالم دو تمبر پاره را به هم وصل کنند که یک تمبر به ظاهر بی عیب قلمداد شود و امثال آن، اینگونه تمبرها مخدوش و در زمره تمبر های قلب به حساب می آید.
ادارات پست یک تمبر از تمبرهای سری جاری را با هزینه پستی روی پاکت در قسمت بالا سمت راست چاپ می کنند، نامه های هوایی که به صورت پاکت تا می شود از این دسته است. کارت ها برای پیام های کوتاه بوده و گاهی به طور مضاعف تهیه می شده که یکی هم برای پاسخ دهنده بوده است. چاپ تمبر روی پاکت ها در اکثر موارد بدون رنگ می باشد.
نتیجه گیری !!
همانطور که در ابن مقاله خواندید، تمبر انواع مختلفی دارد که تک تک آنها را نام برده و توضیحاتی در راجب آتها برای شناخت بیشتر در این مقاله قرار دادیم. هر نوع تمبر در اداره ی پست در قسمت های مختلفی بکار برده می شود. تنوع رنگ و نوع تمبر بسیار زیاد است و همچین در تمامی رنج قیمت ها تمبر موجود می باشد که رنج قیمت تمبر از 3 هزار تومن موجود است تا 20 میلیون دلار!!! ( تمبر قرمز یک سنتی).
