از آنجایی که تدریس حضوری مدت زمانی طولانی با ما همراه بوده و کمتر تجربه تدریس مجازی را داشته‌ایم میتوان گفت که در آموزش آنلاین با دغدغه‌ها و مسائل مختلفی مواجه هستیم؛ در این مطلب قصد داریم که 11 نکته کاربردی برای تدریس مجازی بهتر به کودکان و نوجوانان را مطرح کنیم با ما همراه باشید.
مواردی است که باعث حواس پرتی کودکان و نوجوانان میشود و تمرکز آنان بر روی درس را به هم می‌زند را شناسایی و کنترل کنید. اگر در زمان تدریس، دانش آموز سرگرم موبایل، توییتر، فیسبوک، ایمیل، اینستاگرام باشد یادگیری مختل خواهد شد.
توجه داشته باشید اگر کسی حرف های شما را نشنود نمی‌تواند جملات را حلاجی کند و در نتیجه مطلب مورد نظر را یاد نخواهد گرفت. در وهله اول تمام تلاش خودتان را بکنید تا کودکان را مجاب کنید که از این وسائل ارتباط جمعی در طول مدت تدریس استفاده نکنند و از جلوی چشم شان دور باشد. با توجه به این که کودکان به طور فیزیکی در کلاس درس حضور ندارند، سعی کنید آنان را قانع کنید تا در زمان درس دادن شما این وسایل را کنار بگذارند. در سامانه کلاس مجازی یک‌کلاس بخشی وجود دارد به نام تالار گفتگو در این قسمت می توانید با ایجاد مباحثه برای دانش آموزان محیط گفتگوی عمومی بسازید تا وقت خود را در محیط آموزشی سپری کنند.
بر روی موضوعات اساسی تمرکز کنید و پایه اصلی تدریس را بر دانسته‌های قبلی دانش آموزان بنا کنید. تدریس را با موضوعاتی که دانش آموز نسبت به آن آشنایی دارد، شروع کنید. این نکته در این مدل تدریس غیرحضوری بسیار مهم است. همان طور که می‌دانید مطالب درسی چنانچه تکرار و مرور نشوند معمولاً فراموش میشوند. بنابراین:
در "سامانه یک‌کلاس" میتوانید مطالب قبلی را به صورت فایل بارگزاری نمایید. همچنین فیلم کلاس را ضبط نموده و تا یک هفته در دسترس دانش آموزان قرار بگیرد. وضعیت اضطراری کرونا شبیه دوره‌های آموزشی تابستانی است. مطالب باید مرتب به آنان یادآوری شود. همانطور که با شروع سال جدید تحصیلی و با بازگشایی مدارس، می‌بایست دروس قبلی را مرور و تکرار کرد تا مطمئن باشید مطالب برای دانش آموزان یادآوری شود. وقفه تابستان باعث فراموشی بخشی از آموخته‌ها میشود که باید با مرور و یادآوری حافظه دانش آموزان را تازه کرد.
با افزایش سن، میزان فراموشی مطالب درسی پس از وقفه‌های طولانی، به مراتب بیشتر خواهد بود. سعی نکنید تمامی مطالب را به یکباره مرور کنید، کاری که در سر کلاس درس ممکن است انجام دهید، ولی اینجا کلاس درس نیست و دانش آموز حضور فیزیکی ندارد. به یاد داشته باشید در وضعیت آموزش اضطراری قرار دارید. بنابراین، مطالب را به چند بخش تقسیم کنید و هر مرحله یک بخش را یادآوری و مرور کنید تا برای آنان جا بیفتد و تجدید خاطره شود.
به جای یک جلسه 60دقیقه‌ای، دو جلسه 30 دقیقه‌ای برگزار کنید. هم مدت زمان را تقسیم کنید و هم وقفه بدهید تا دانش آموز فرصت یادگیری داشته باشد. مطالب مسلسل وار و یکباره با حجم زیاد را به دانش آموز منتقل نکنید. در زمان‌های کوتاه و بخش‌های کوتاه درس دهید. به آنان فرصت درک و حلاجی بدهید. تحقیقات بسیار زیادی صورت گرفته که نشان می‌دهد مدل تدریس با تقسیم‌بندی زمانی، تاثیر یادگیری را بسیار بالاتر خواهد برد.
در قسمت یادداشت‌های اشتراکی سامانه یک‌کلاس میتوانید سرفصل‌ها را بارگزاری نمایید. برای تدریس خود معیار و هدف تعریف کنید تا میزان یادگیری آنان را بسنجید. دانش آموزان راحت‌تر مطالبی را یاد خواهند گرفت که از ابتدا بدانند قرار است چه باشد. اگر از همان اول به آنان خیلی واضح بگوئید میخواهید چه چیزی به آنان درس بدهید در طول درس دادن، مطالب را بهتر درک خواهند کرد. به گفته یکی از بزرگان، اگر اطلاع درستی از مقصد خود ندا شته باشید، ممکن است هیچ وقت به آن جا نرسید. پس نکته آموزشی را به صورت واضح و صریح به آنان بگوئید. سعی نکنید تلویحاً و یا مبهم بگوئید. صریح و واضح بگوئید چرا که مطالب درسی برای معلمین آشنا و بدیهی است چون نسبت به همه مطالب آشنایی دارند. هیچ چیزی برای دانش آموز بدیهی نیست. با شروع تدریس به آنان بگوئید قرار است چه چیزی را به آنان درس دهید و در انتها چه چیزی را می‌بایست یاد گرفته باشند. با آنان صحبت کنید.
همانند داربست ساختمان، دورتادور و اطراف و حاشیه‌های درس را مرزبندی نمائید تا دانش آموزان با اتکاء به آن درس را بفهمند. برای آنها تصویر قالب را شرح دهید تا بتوانند تصویر سازی کنند. دروس را لایه لایه طبقه‌بندی و مرزبندی کنید تا دانش آموز تصویر کلی را درک کند.
تمرین‌ها و تکالیف باید در دامنه دانسته‌های دانش آموزان باشد توسعه و حرکت به سمت مبداء یا همان Proximal development باشد. چهارچوب درس و دامنه مطالب واضح و مشخص باشد تا درس به سمت جزئیات اصلی و مبداء اصلی بحث پیش رود. هیچ گاه درس را با مطالب سخت و پیچیده شروع نکنید. دانش آموز اصل درس را گم خواهد کرد و موضوع اصلی درس را درک نخواهد کرد.
مثل این است که شما جزئیات یک تابلوی نقاشی را بدون این که تصور کلی تابلو را به دانش آموز نشان دهید، شرح دهید. دانش آموز باید ابتدا تابلو را از دور ببیند و بفهمد آن تصویر در آن قاب چه شکلی است تا تصویر کلی در ذهنش نقش بسته و در مرحله بعد به آرامی جزئیات و سبک نقاشی را بیاموزد و پیچیدگی‌های سبک نقاشی را به او بگوئید. اگر از ابتدا روی جزئیات تابلوی نقاشی تمرکز کنید، تصویر کلی برای دانش آموز شکل نگرفته و نمی‌تواند ارتباط اصل و جزء را متوجه شود.
همیشه تمرکز اصلی یادگیری مطالب جدید را با تکیه بر دانسته‌های قبلی و معلومات و سطح علمی دانش آموز بنا کنید. مهم‌ترین نکته آموزشی در یادگیری دانسته‌های قبلی است.، پس مطالبی را که می‌دانند پایه درس قرار دهید. همیشه محور یادگیری در مطالب و آموخته‌های قبلی دانش آموزان نهفته است.
مثال بزنید و تمرین‌های مشابه را حل کنید و توضیح دهید و مدل رفتاری برای حل تکالیف را به آنان عمًلاً نشان دهید. در عمل و با دلیل و برهان، نحوه حل تمرین‌ها و چرایی و چگونگی روش حل مسائل را به آنان بیاموزید. بدین صورت در حل تمرین‌های مشابه موفق خواهند بود.
به عنوان مثال بازی جمع و یا تفریق دو عدد را یاد دهید، چگونه اعداد را زیر هم بنویسند و یکان، دهگان ،صدگان را زیر هم بنویسند تا کار آسان‌تر شود. به آنان ده بر یک را نشان دهید و نحوه نوشتن آن را بیاموزید. سوالات و تمرین‌ها را قدم به قدم توضیح دهید. نحوه حل کردن مسائل را به آنان نشان دهید.
هیچ گاه اجازه ندهید دانش آموز بدون داشتن نمونه مسائل حل شده و توضیح داده شده، شروع به حل کردن مسایل جدید کند. چرا که اگر بدون آگاهی مورد آزمایش قرار بگیرد و نتواند آن را حل کند احساس شکست خواهد کرد و علاوه بر اتلاف وقت و انرژی، باعث میشود دانش آموز اعتماد به نفس خود را از دست بدهد. همیشه دانش آموز را حمایت و پشتیبانی کنید و هیچ گاه اجازه ندهید احساس سردرگمی کند. هیچ گاه فکر نکنید که دانش آموز خود به خود با چند بار آزمون و خطا و چندین بار شکست بالاخره جواب را خواهد یافت و یا با چندربار خواندن یادگیری حاصل میشود. این کار چیزی جز اتلاف وقت ندارد. همیشه مسائل را دقیق برای آنان شرح دهید.
همه دانش آموزان به یک نسبت و با یک سرعت مطالب درستی را یاد نمیگیرند. همه آنها به تکرار و حمایت نیازمندند. سعی کنید راه‌های زیادی برای توضیح مطالب به خاطر داشته باشید تا با توضیح مسائل به روش‌های مختلف مطالب را برای دانش آموزان جا بیاندازید. با به کارگیری دانسته‌های قبلی و معلومات پایه و با همراهی و حمایت آنها مطالب جدید را آموزش دهید.
با حضور خود و ایجاد اعتماد و اطمینان به دانش آموزان خود کمک کنید تا با راهنمائی‌های شما بتوانند تکالیف را انجام دهند. نگرانی‌شان را رفع کنید و آنان را حمایت کنید تا دروس جدید را یاد بگیرند. تمامی درس‌ها و تکالیف را جهت دهید.
هدایت کننده باشید و اجازه ندهید ذهن‌شان درگیر و حواسشان پرت شود. توضیحات حاشیه‌ای و حواس پرت کننده و مبهم ندهید و به افکار و ذهن دانش آموز جهت دهید و همان طور که Adam Boxer بر این نکته تاکید دارد.
وی معتقد است اول فضای بسیار محدودی به ذهن و تفکر دانش آموز بدهید تا در این فرصت درس جدید را خوب برای آنان جا بیاندازید. زمانی که مطمئن شدید درس را یاد گرفته‌اند، فضای ذهنی آنان را بیشتر کنید و دامنه افکارشان را گسترده‌تر کنید. در این مرحله خواهند توانست خودشان مطالب را تعمیم دهند.
به عنوان یک معلم، تمامی جوانب و احتمالات درس جدید را پیشاپیش در ذهن‌تان آماده کنید. تمام اشکالات و نکات گمراه کننده را از قبل برای خودتان طرح کنید و خودتان را آماده کنید تا سریع‌تر بتوانید سوالات دانش آموزان را پاسخ دهید و ذهن آنان را از شفاف‌تر کنید. همیشه چندین مثال و تمرین اضافه داشته باشید تا اگر مطالب برای آنان قابل فهم نبود با مثال‌های بیشتر توضیحات بیشتری بدهید.
سیستم یادگیری دانش آموزان را کنترل کنید. اجازه دهید مطالب و مفاهیم را یاد بگیرند. آنان را به حافظه کوتاه مدت خود بسپارند و در مرحله بعد با تکرار و یادآوری از طریق حل مسئله، آموخته‌ها را به حافظه بلند مدت آنان انتقال دهید. در این مرحله خواهند توانست مطالب آموخته شده را بازیابی و حلاجی کرده و به کار گیرند.
مطالب درسی را شبیه سازی کنید و از مدل‌های تصویری ذهنی استفاده کنید. مطالعه موضوعات درسی به خودی خود کافی نیست. به دانش آموزان تکالیفی محول کنید (در سامانه یک‌کلاس بخش تکلیف وجود دارد). پرسش‌های متفاوتی طرح کنید تا آنان را مجبور به تفکر و یافتن پاسخ نمائید. پرسش‌های مختلفی که جنبه‌های کی، کجا، چه کسی، چرا را در بر بگیرد. مطمئن شوید که دانش آموزان حتماً بتوانند جواب سوالها را بدهند و با بررسی جواب‌های صحیح مطلب برایشان جا بیافتاد. بدین صورت مطالب را عمیقاً یاد گرفته و برای مدت بسیار طولانی‌تری در حافظه ماندگار آنان باقی خواهد ماند. چرا که اگر آموزش شما سطحی باشد به سرعت فراموش خواهند کرد. در این زمینه حتماً از منابع آنلاین استفاده کنید.
از تمرین‌های بازیابی مطالب یادگرفته شده، کلمات کلیدی درس‌ها استفاده کنید تا با مثال‌های درسی، درس را یاد بگیرند. با استفاده از کلمات و طرز بیان ساده خودتان، مفاهیم یادگرفته شده از دروس گذشته را توضیح دهید. همان طور که قبلاً گفته شد، مطالعه و روخوانی به تنهایی عمق یادگیری را زیاد نمی کند.
سوالات را در هر شکل و مدلی میتوانید طرح کنید. تست و آزمون‌های آنلاین، فلوکارت، فایل‌های کامپیوتری، روزنامه دیواری، فیونویسی استفاده کنید. به دانش آموزان بگوئید از درس نکته برداری کنند و در حاشیه دروس کلمات کلیدی را که به آنان کمک می‌کند مطالب را به خاطر بیاورند استفاده کنند.
برای گروه دانش آموزان به طور کتبی و آنلاین مطالب را بفرستید و فراگیری دروس را بیشتر کنید. در اینترنت صدها مطلب وجود دارد. از آنان استفاده کنید. اشتباه است اگر فکر کنید خودتان باید همه مطالب را از اول تهیه کنید. از مطالب موجود که توسط معلمین خبره تهیه و طراحی شده استفاده کنید.
تمرین‌ها و تکالیف و یا مقالات آنها را خوانده و تصحیح کنید و به دانش آموزانتان بازگردانید تا بتوانند بازخورد آن را ببینید که کجا را درست نوشته‌اند و کجاها اشتباه داشته‌اند.
به طور خلاصه در شش بند:
*در اینجا باید بپرسیم که:
به نظر شما کدام یک از بین موارد مطرح شده در تدریس مجازی از اهمین بالاتری برخوردار است؟
در این مدل تدریس مجازی، مهم‌ترین عامل، کوتاه کردن جلسات درسی است.
مدت زمان تدریس را کم کنید و دفعات را بیشتر کنید. اگر کلاس درس طولانی باشد دانش آموز خسته می شود و حوصله اش سر می‌رود چرا که خیره شدن به مانیتور خسته کننده است. نتیجتاً هوشیاری خود را از دست داده و با موبایل خود مشغول میشوند و تمایلی به یادگیری نخواهند داشت.
جلسات را نهایتا 30 دقیقه‌ای برگزار کنید. اگر در جلسه صبح چیزی به آنان یاد دادید عصر همان را بپرسید تا خوب تفهیم شود. حتی میتوانید از والدین کمک بگیرید. البته ابتدا بگوبم که والدین معلم نیستند و با اصول آموزشی آشنایی ندارند اما اگر عملا به آنها آموزش دهید که چگونه به فرزند خود کمک کنند، درمیابند که با یک بار و دوبار و سه بار روخوانی، مطالب به خودی خود جا نخواهد افتاد و یادگیری به تمرین و حل مسئله هم نیازمند است.
