متن سخنرانی محمدرضا جلائی‌پور در نشست دوم خیر و خرد
به نام خدای مهربان وعادل
سلام وعرض ادب خدمت حضار گرامی وسپاس ازبرپا دارندگان این نشست انشاالله نیک اثر
این روزها همه ما سوگوار مرگ فرهاد و آزاد خسروی و تحت تاثیر این داستان غم بار این دو برادر هستیم که به نظرم اگر تعداد شهروندان بیشتری در ایران دیگر دوستانه و موثر برای امثال اینها مداخله می کردندچنین سرنوشتی پیدا نمی کردند شاید زبان حال بسیاری ازما این باشد که سینه مالا مال درد است دریغا مرهمی اما اگرچه سینه همه ما مالا مال این درد است ولی به نظرم از قضا مرهمی هم هست واحتمالا نشر ایده وفعالیت های فردی وجمعی دیگر دوستانه موثر هم از این نوع مرهم ها است.
در همین مورد خاص درباره مسایل مرتبط با کول بران، بورسیه کردن کودکان کول بر که خیریه دارالااکرام در این زمینه قدمهایی می خواهد بردارد وکمکهای شما به نحوی موثر وشفافی به اونها تعلق خواهد گرفت از جمله اقدامات دیگر دوستانه موثری است که همه ما میتوانیم انجام بدهیم یا فعالیتهای حمایتگری یا ادوکیسی برای اجرای سیاستهایی که به نحو ریشه ای این مسئله رو حل می کنند از جمله برای پیمان تجارت آزاد بین ایران وعراق یا طرح کارانه یا اشتغال عمومی که پیشنهاد شده بیمه کول بران وانواع دیگری از سیاست های رفاه عدالت گستر که توسعه را عادلانه ومتوازن می کنند در ایران از جمله اقداماتی هستند که ما با مداخله های جمعی ونهادی در این زمینه می توانیم جلوی قربانی شدن فرهاد وآزاد ها را بگیریم .
اما حالا به موضوع همین نشست بپردازم
دیگردوستی موثرهم یک فلسفه هست هم یک جنبش یا پویش اجتماعی استاد عزیزم جناب آقای ملکیان در جایگاهی هستند که به بعد فلسفی اش بسیار بهتر می توانند بپردازند تخصص شان هست من دیگه به این بعد نخواهم پرداخت ودر اجابت امر دعوت کنندگان بیشتر در مورد پویش دیگر دوستی موثر تا جایی که به چشم من آمده در کشورهای در حال توسعه یافته لااقل قویترین جنبش خیریه ای بوده که در دهه گذشته شاهد بودیم من این پویش را معرفی می کنم که در مقدمه کتاب هم انجام دادم واگر احیانا فرصتی باشد چند ارزیابی انتقالی در باره این فلسفه وپویش را در انتها عرض می کنم .
ایده ایی که این فلسفه و پویش دیگر دوستی موثر مبتنی بر اون هست خیلی ساده است اینکه همه باید تلاش کنیم بیشترین خیر ممکن را برسانیم پیتر سینگر هم اینجا توضیح داد و برای اینکه چه کار خیری بیشترین تاثیر خیر را داره باید سنجش گری عقلانی بکنیم مبتنی برشواهد تجربی به تعبیر دیگه ازنظر حامیان این ایده و پویش دزدی نکردن و آزار نرساندن و نکشتن دروغ نگفتن و اجتناب از باورها و رفتارهای غیر اخلاقی برای زندگی اخلاقی کافی نیست ما علاوه بر اینها باید تا جای ممکن خیر رسانی هم بکنیم.
خود این عنوان دیگردوستی موثراولین بار توسط ویلیام مک… در سال ۲۰۱۲ استفاده شد یعنی خود سینگر اولین بار این تعبیر را استفاده نمی کرد سال ۲۰۱۳ که من در کلاس اخلاق عملی ایشون شرکت می کردم در پرینستون از این عنوان استفاده نمی کرد ولی در کتابی که در سال ۲۰۰۹ منتشر کرده بودند به عنوان زندگی که می توانید نجات دهید اونجا ایده های محوری این جنبش دیگر دوستی موثر را طرح کردند وقبل از اون هم در سال ۱۹۷۲ در مقاله ای تحت عنوان قحطی فراوانی و اخلاق به نظرم مبنای اصلی این نظریه را لااقل در عرصه آکادمیک طرح کردند جمله ای که در این مقاله گفتند این بود که :
اگر می توانیم جلو اتفاق بدی را بگیریم {بیماری وگرسنگی و…} بدون اینکه خودمان چیزی که اخلاقا مهمتر است را فدا نکنیم اخلاقا موظفیم چنین کنیم
اما به هر حال از سال ۲۰۱۲ ویلیام مکسکیل که استاد فلسفه دانشگاه آکسفورد بود خیلی هم جوان بود متولد سال ۱۹۸۷ بنیادی را درست کرد که فعالیتهای دیگر دوستانه موثر و نهادهای مرتبط با این نوع فعالیت ها را سامان بدهد وبعد از اون خود سینگر هم شروع کرد از این تعبیر استفاده کردن.
پرسش دیگر دوستی موثر در درجه اول این هست که چطور می توانیم از منابعمون اعم از پول وقت توانمون… بیشترین خیررسانی ممکن انجام بدیم که دو پیش فرض اصلی داره یکی اینکه ما وظیفه داریم بعد از تامین نیازهای غیر تجملاتی مان از درآمد و وقت و توانمون برای تامین نیازهای دیگران استفاده کنیم ودوم اینکه همه کمکها وخیررسانی ها ارزش برابر ندارند وما موظفیم به اهداف نیکی کمک کنیم که به شکلی موثر بیشترین خیر ممکن را می رسانند تا جایی که حالا می توانیم سنجش گری عقلانی بکنیم خوب خیلی از مکاتب اخلاقی روی ضرورت نیکی کردن تاکید داشتند ولی ضرورت سنجش گری عقلانی برای رتبه بندی این اهداف خیر بیشتر از میوه های این جنبش خیریه است که در دهه گذشته رشد قابل توجهی داشته در دفاع از این پیش فرض اول اینکه ما موظفیم خیر رسانی بکنیم و حتی از هزینه های به تعبیر اون تجملاتی خودمان هم بگذریم علاوه بر استدلالهایی که سینگر میاره در کتابهایش دو آزمایش ذهنی به طور خاص خیلی فراگیر شدند و توان اغنایی قابل توجهی داشتند خیلیها الان سینگر واین جنبش فکری رو با اون دو آزمایش ذهنی می شناسند.
در همان کتاب سال ۲۰۰۹ طرح شده من خیلی سریع مرور میکنم احتمالا شنیدید اولیش این است که میگه فرض کنید دارید در پارک قدم میزنید می بینید کودکی در حال غرق شدن هست در دریاچه کم عمق پارک اگر شما زود تصمیم بگیرید وبپرید در آب نجاتش بدید او نجات پیدا می کند و هیچ خطری هم براتون نداره اما کفش گران قیمتی که پوشیدید خراب می شه. بعد سوال میکنه که آیا ما در اینجا وظیفه داریم اون کودک رو نجات بدیم یا نه؟ دوستانی که در اینجا فکر میکنند که ما وظیفه داریم علی رغم اینکه کفشمون خراب میشه بپریم تو آب و بدون اینکه خطر خاصی کنیم اون بچه نجات پیدا کنه دستاشون بالا… به نظر میاد تقریبا همه حضار همنظر هستند با سینگر که ما وظیفه داریم اینچنین کنیم.
سوال بعدی که میپرسه اینه که چه تفاوت ماهوی وجود دارد بین اون کودکی که جلوی چشم شما افتاده توی آب و شما به راحتی می توانید نجاتش بدید با کودکان دیگری که ما می دانیم با هزینه بسیار کمتر از اون کفش لوکسمون میتوانستیم جانشون نجات بدیم. الان خیریه های موثری هستند هم در ایران هم در سطح جهانی که میدانیم این کار را می کنند. اگر نجات نمیدیم در واقع انتخاب کردیم که کفشمون خراب نشه. و بعد جغرافیایی و اینکه جلوی چشممان نیستند و تاثیر عاطفی روی ما نمی گذارند دلایل کافی و عقلانی نیست برای اینکه این مسئولیت از روی دوش ما برداشته شود.
آزمایش ذهنی دومی که بیان می کند و آن هم به نظرم قدرتمند هست می گوید فرض کنید که قطاری با سرعت در حال حرکت است و شما می بینید که به چند کودک اصابت خواهد کرد که در حال بازی روی ریل قطار هستند. شما کنار سوزن قطار هستید. شما عامل کشته شدن آنها نیستید ولی میتوانید این سوزن را حرکت بدهید و قطار به جای اصابت به آن چند کودک و کشتن آنها، به ریل جانبی می رود و به ماشین لوکس شما اصابت می کند که روی ریل قطار است. در این وضعیت وظیفه شما چیست؟ دوستانی که فکر می کنند در این وضعیت ما وظیفه داریم سوزن ریل را جا بجا کنیم و به جای کشته شدن کودکان، ماشینمان را از دست بدهیم دستاشون بالا. خوب، این تبعات بسیار سنگینی دارد. اگر شما این را قبول دارید آن وقت پیتر سینگر از شما می پرسد که چه فرقی می کند با بقیه هزینه های لوکس شما.
شما هر بار که ماشین، خانه لوکس، بلیط صف اول کنسرت، بلیط بیزینس کلس هواپیما و هر نوع هزینه تجملاتی، جواهرات، ماشین و خانه های گران قیمت می خرید در واقع انتخاب کردید که آن کودکان بمیرند، چون با هزینه بسیار کمتر از آن ماشین لوکس می شود دهها بلکه صدها کودک را از طریق شیوه های مداخله موثر که الان در دسترس ماست نجات داد. از جمله این شیوه ها خیریه های چند دلاری است که بسیاری از کودکان را نجات می دهند. علاوه بر این آزمایش های ذهنی مثال های ملموسی که در کتاب مورد اشاره قرار گرفته است در کنار استدلال هایی که به کار می برند در مجموع خیلی روی مخاطب تاثیر می گذارند. و برای من همیشه سوال بوده که چرا چنین استدلال هایی و کتاب هایی که شما نمی توانید بخوانید و تغییر نکنید در ایران توسط مترجمان و فلاسفه چندان طرح نمی شود.
بسیاری از کتاب هایی که به فارسی ترجمه می شود در حوزه اخلاق عملی و هنجاری چندان تاثیری روی مخاطب نمی گذارند، من ارزشش را منکر نیستم ولی برایم سوال است که چرا کتابهایی که اولا پر مخاطب تر است و ثانیا نشان داده شده که در کشورهای دیگر تاثیر بیشتری در تغییر رفتار مخاطب داشته ترجمه نمی شوند. و این کتاب یکی از آن کتاب هاست. خود سینگر در فلسفه اخلاق حامی فایده گرایی عمل محور است. و به تمام نتایجش هم شجاعانه تن می دهد ولی اگر شما هم مثل امثال من با فایده گرایی عمل محور یا نظریه های نتیجه گرایی محض همراه نیستید و احیانا به انواعی از فضیلت گرایی، فایده گرایی قاعده محور و نظریه های ترکیبی دیگر و وظیفه گرایی تمایل دارید باز می توانید از ادعای اصلی سینگر دفاع کنید و از جنبشی که برآمده از این ایده هاست هم حمایت کنید.
خیلی از بصیرت ها و استدلال های سینگر حتی از منظر فضیلت گرایان و وظیفه گرایان و نتیجه گرایان قاعده محور هم قابل دفاع و ارزشمند است و لااقل می توانیم یکی از عواملی باشید که در داوری و تصمیم اخلاقی ما مورد توجه قرار بگیرد برای همین هم خیلی از فلاسفه ای که مبانی فکریشان متفاوت است با سینگر از جمله نیگل و درک پارفیلد هم از این کتاب و این جنبش استقبال کردند با این که حامی فایده گرایی نیستند.
این ایده دیگر دوستی موثر از حول و حوش ده سال پیش تبدیل می شود به یک جنبش که از دلش نهاد های زیادی برآمده و رو به گسترش هم هست. و با همین شیوه ادامه پیدا کند احتمالا در اغلب کشورهای دنیا دیگر نهاد هایی خواهد داشت الان بیشتر در دانشگاه کشورهای توسعه یافته و پاره ای از شهر های پر جمعیت اروپای غربی و آمریکای شمالی فعاله و ده ها هزار حامی جذب کرده ولی همین الان در بسیاری از پایتخت های کشورهای توسعه یافته هم در حال گسترش است و می شود امید داشت که به ویژه پس از انتشار این کتاب در ایران و برای شروع در تهران هم بشود نهاد هایی را برای گسترش و نشر این ایده و تقویت و هماهنگی دیگر دوستانه موثر آغاز کرد کسانی که به این جنبش پیوستند روی سبک زندگی دیگر دوستانه موثر هم خیلی تاکید دارند در این سبک زندگی ساده زندگی کردن خیلی مورد تاکید است این که بخش بزرگی از درآمدتان را به یکی از این اهداف خیر در اولویت که با سنجش گرایی های عقلانی انتخاب شده اند بپردازید خیلی مهم است.
اینکه اگر این کار را نمی توانید بکنید لااقل تلاش بکنید خودتان شغلی داشته باشید که خودش خیر زیادی می رساند و یا درآمد زیادی دارد برای کمک به آن اهداف خیر و اینکه بخشی از بدنتان را برای دیگر دوستی موثر هزینه بکنید از جمله بخشش خون یا مغز استخوان هم از جمله مواردی است که در این سبک زندگی بسیار به آن توجه می شود. یک سری مطالعات تجربی هم نشان داده شده که اغلب فعالان این جنبش گزارش می کنند که معناداری و شادکامی زندگیشان هم بعد از پیوستن به این جنبش افزایش پیدا کرده است. به تعبیر سعدی “نعیمان از طعام لذت برند و کریمان از اطعام”.
از بین نهاد ها و سازمانی هایی که از دل این جنبش برآمده من شخصا به چند موردش خیلی رجوع می کنم و می خواستم پیشنهاد بکنم تا حتی الامکان اینها را گوگل بکنید و سایت هایشان را ببینید خیلی به کار می آید و عملا در تقویت سبک زندگی دیگر دوستانه موثر در شما خیلی می توانند کمک بکند. یکیش خود درس دیگر دوستی موثر توسط خود پیتر سینگر که خوشبختانه در سایت کورسرا رایگان در اختیار همگان است اگر احیانا آن کلاس را آنلاین بگذرانید خیلی تشویق می شوید برای اینکه این تغییرات را در سبک زندگی روزانه تان اعمال کنید.
یک سازمانی به نام “زندگی که می توانید نجات دهید” پیرو انتشار همان کتاب ۲۰۰۹ سینگر و توسط خودش ویک سری از شاگردانش راه اندازی شد که تا الان ۲۰ هزار نفر از طریق این سایت تعهد دادند که بخشی از درآمدشان را به طور منظم به اون اهدافی در اولویتری که همین سایت معرفی کرده تعلق بدهند یک محاسبه گر داره که من شخصا خیلی پیشنهاد کردم به دوستانم که شما میرید به سایت و می گوئید که چه درآمدهایی ومنابعی دارید وخود محاسبه گر یک مبلغی را پیشنهاد میده یک درصدی را پیشنهاد میکند برای بخشش منظم هر چه درآمدتان بیشتر باشه درصد بیشتری رو پیشنهاد میکنه مشابه این نظام های مالیاتی تصاعدی ویک بازیهای بخشش هم داره که آنها را می شود در دانشگاه ها و باشگاهها اجرا کرد در کشورهای اروپایی وآمریکایی خیلی شایع شده
شما این بازیها را می کنید به طور طبیعی در پایان بازی میلتان برای پیوستن به این جنبش وانتخابهای دگر دوستانه موثر افزایش پیدا میکنه وخیلی انگیزه بخش هست.
سازمان سنجیده ببخش به نظرم بهترین سازمانی است که از دل این جنبش بر آمده برای اولویت بندی اهداف خیر.
همه خیریه های مشهورتر به تاثیر گذاری خیر توسط این نهاد مورد مطالعه قرارگرفته اند واز بین خیریه های شفاف وموثر آنهایی که براساس آزمونهای خیلی سخت گیرانه ای عملا خیر بیشتری می رسانند معرفی شده اند .
بیشترشان یا دارند به کاهش بیماریهای پر رنج و اجتناب پذیر کمک کنند مثل کرم زدایی از بدن کودکان وپیشگیری از نابینایی ومالاریا که با هزینه خیلی کمی میشه از آنها پیشگیری کرد و یا درمانشون کرد یا از خیریه هایی کمک می گیرند که مستقیم پولی که شما میدید را به دست فقیرترین انسان ها می رسانند و همه آنها شفافیت کامل مالی دارند واگر احیانا حساب غیر ریالی دارید به نظرم توجه به پیشنهادات این سایت خیلی قابل تجویز هست .
یک سازمان دیگه هست به نام بخشیدن آنچه می توانید که علاوه بر خود سینگر توماس پروگه هم از حامیان جدی اش هست خود درک بارفیلد هم در کتاب آن وات مترز (در مورد آنچه اهمیت دارد) استدلال می کند که لااقل ده درصد درآمدمان را باید ببخشیم واین سایت تلاش میکنه این را عملی کند وکسانی که عضو این سایت می شوند ده درصد کل درآمدشان به طور منظم از حسابشون خارج میشه وبه اهدافی که همین سایت تعیین میکنه اختصاص میده تا حالا بیش از ۵۰ هزار نفر به این سایت پیوستند وبه طور منظم ده درصد از درآمدشان از طریق این سایت به آن اهداف اختصاص پیدا میکنه؛ سازمان ۸۰ هزار ساعت از سایتهایی که من خودم شخصا به سوال خیلی از دوستان جوان پیشنهاد میکنم ببینند هر کسی سوال کند چه کاری کنم بیشترین خیر برسونم یا چه رشته ای بخونم من پیشنهاد میکنم به این سایت سر بزنید شما یک پرسش نامه پر می کنید از بین هزاران شغلی که این سایت بررسی کرده آن مواردی که از نظراین سایت خیررسانی شده هر کدوم یک پروفایل دارند بر اساس این تست که شما پاسخ میدید میگه که کدومش مناسبتره برای شما ومسیر انتخاب هر شغل چیه .
ایده هم اینه که ما ۸۰ هزار ساعت کار میکنیم ودرطول زندگیمون براساس فلسفه دیگر دوستی موثر موظفیم ۸۰ هزار ساعت را صرف کاری کنیم که خیر بیشتری برساند واین سایت تلاش کرده ازبین هزاران شغل ۳۰۰ یا ۴۰۰ شغل که خیررسان موثر هستند شناسایی کند وکمک کند اگر می خواهیم این شغلها را داشته باشیم مسیر را پیدا کنیم هزاران نفر از طریق این سایت مسیر شغلشان را عوض کردند حتی در دهه های۲۰ و ۳۰ و ۴۰ یا۵۰زندگیشان جالبه که براساس پژوهش های سخت گیرانه این سایت که با همکاری صدها متخصص انجام شد خیر رسانترین شغلها بدون توجه به علایق و سوابق واستعدادهای شما این موارد هست اولش خود پژوهش درباره این که کدام اهداف خیر رسان تر هستند.
دو سازماندهی پویش گری یا کمپینی برای تقویت جنبش دگر دوستی موثر چون نشان دادند که کمی تلاش جمعی در این زمینه منجر به افزایش قابل توجهی کمک به خیر دیگران می شود برای همین که شما کمک می کنید همین ایده بیشتر نشر بشودو در این زمینه کمپین بکنید از موثرترین شغل ها خواهد بود.
سوم بروکرات موثر شدن یا رهبر سیاسی در جهت کمک به افزایش ظرفیت سیاست گذاری تصمیم گیری خادم خیر همگانی هم در دولت ها و هم نهاد های بین المللی
بعدی پژوهش و سازمان دهی در حوزه ریسک های وجودی که خود انقراض بشر رو شاید باعث شوند از جمله هوش مصنوعی کاهش ریسک های زیستی و ویروسی امنیت هسته ای و تغییرات زیست محیطی بعدی فعالیت برای بهبود سلامت در کشور های فقیر بسیار فقیر خیلی موثره و فعالیت برای کاهش مصرف گوشت و کاهش رنج خیوانات در همه کشورها به ویژه در پرورش گاه های صنعتی که متاسفانه در ایران هر دوش بسیار ضعیفه ما فعالان حقوق محیط زیست و حیوانات داریم ولی فعالان حقوق حیواناتمون هم بیشتر روی حیوانات خانگی توجه دارند نه کاهش مصرف گوشت و کاهش رنج حیوانات پرورشی در پرورش گاه های صنعتی و آخریش هم فعالیت در جهت کاهش مصرف سیگار در کشورهای در حال توسعه که یکیش هم ایران است در این زمینه هم ما فعالیت چندان موثری در ایران نداریم.
مجموع مطالعاتی که پژوهش گران این سایت داشتند نشان می دهد که این اهداف بیش از بقیه شغل ها خیر موثری می رساند پیشنهاد میکنم اگر که خودتان یا دوستان و آشنایانتان هستند که فکر میکنید چه مسیر شغلی و تحصیلی انتخاب میکنید به این سایت رجوع کنید.
یک نهاد دیگه ای که شخصا می پسندم سازمان سنجش گران خیریه حیوانات است که تلاش میکنه بهترین فعالیتها و خیریه هایی که رنج حیوانات را کاهش می دهد را شناسایی و معرفی بکنند حتی اگه تو ایران ما نداریم نمونه های خوب غیر ایرانی آن هست و در حالی که ما ۶۰ میلیارد خوک و گاو و گوسفند و مرغ رو سالانه میکشیم برای اینکه از گوشتشون استفاده کنیم آن هم در شرایط پرورشی پر رنج بسیاری از فعالان دیگر دوستی موثر معقدند کاهش این میزان رنج از هر هدف خیر دیگری در اولویت تر است حتی از کاهش رنج انسان ها سازمان بی واسطه ببخش هم یکی از سازمان هایی است که کمک می کند که پولی که شما می دهید به دست فقیرترین انسان ها در جهان که در سه کشور کنیا اوگاندا و روندا زندگی می کنند برسد.
بر اساس مطالعات دیگر دوستانه موثر و بر خلاف تصور خیلی ها در ایران اینکه شما به فقیرترین شهروندان پول بدید از هر نوع مداخله حکومتی رنج بیشتری رو می کاهد و بیشتر به زندگیشون کمک میکند حتی کاراترین دولت ها هم به اندازه خود فقیر ترین سهروندان نمی دانند که کجا این پولو هزینه کنند بهتره و از این جهت این نهاد راه افتاده و پولی که شما می دهید مستقیم به فقیرترین ها میرسه و هیچ بخشیش صرف بروکراسی و خیریه نمی شود می دانید که بخش بزرگی از کمک های خیریه ای که ما می کنیم صرف بروکراسی خیریه ها می شود.
مرکز دیگر دوستی موثر هم همون ویلیام مکسویل مدیریتش می کند و تمام این فعالیت ها از جمله کنفرانس سالیانه و خبرنامه و همین سایت هشت هزار ساعت رو مدیریت میکنه من وقتم تموم شده به نقد ها نمی رسم اگر احیانا در بخش پرسش و پاسخ فرصت شد چهار پنج نقدی که به این جریان وارد شد و البته اصلش رو زیر سوال نمی بره برای افزایش اثربخشی اونجا طرح میکنم اینجا در این حد بگم که ما در ایران متاسفانه با اینکه میزان کمک های خیریه ای که می کنیم قابل توجه است با استاندارد های جهانی به سنجش گرایی عقلانی برای انتخاب خیریه وهدف خیر چندان توجهی نداریم و مجموعه خیریه ها محلی و خانوادگی و ملی که داریم اغلب شفاف نیستند و به این اهداف موثر به موثرترین شکل نمی پردازند خیریه دارالاکرام به نظرم یکی از خیریه موثر هست در ایران که به شکل شفاف پولی که شما می پردازید را صرف یکی از اهدافی میکند که طبق همین مطالعات دیگر دوستانه موثر از در اولویت ترین اهداف خیریه هست یعنی کمک به تحصیل کودکان بازمانده از تحصیل این کار حتی از مدرسه سازی هم موثرتر هست طبق این مطالعات و امیدوارم با توجه به اینکه دفتر کردستان هم در حال بازگشایی است برای کمک به تحصیل مجدد لااقل نوجوانان و کودکانی که الان کولبری می کنند دوستان این جمع و کسان دیگری که باهاشون در ارتباطید به کمک به دارالاکرام برای این هدف کمک بکنند.
خیلی متشکر
