از اولین نوا‌های موسیقی می‌توان به صداهایی که در طبیعت می‌شنویم مانند صدای دریا و آبشار، صدای وزش باد، برخورد برگ‌های درختان، آواز پرندگان و... اشاره کرد. در بخش اول و دوم این مقاله با ساز های تار، سه تار و سنتور، قانون و... آشنا شدید در ادامه آن به معرفی سازهای مورد استفاده در موسیقی دستگاهی ایران از جمله: قیچک، رباب، دف و دایره پرداخته شده است.
قیچک از سازهای زهی آرشه‌ای مقید است که در ساخت آن چوب، پوست و فلز به کار می‌رود. این ساز در موسیقی نواحی مختلف ایران استفاده می‌شود و نواختن آن مثل ساز کمانچه است. طول ساز حدود ۵۶ سانتی‌متر است. کوک سیم‌های قیچک معمولی به صورت پنجم‌های پایین رونده است و کوک سیم‌های سوم و چهارم در مقام‌های مختلف قابل تغییر است. وسعت صوتی آن حدود دو اکتاو و به علت عدم وجود دستان بندی، تمام فواصل موسیقی ملی ایرانی در این ساز قابل اجرا است. نت نویسی قیچک معمولی و آلتو با کلید سل خط دوم و قیچک باس با کلید فا خط چهارم است.
اجزای اصلی ساز قیچک:
از سازهای زهی آرشه‌ای مقید است که در ساخت آن چوب، پوست و زه یا نخ نایلون به کار می‌رود. از قدیمی‌ترین آلات موسیقی ایرانی و سازهای نواحی ایران است که رد آن در ادبیات و حجاری‌ها دیده می‌شود. در بعضی نواحی آن را مانند کمانچه و با آرشه می‌نوازند و در برخی دیگر مناطق مثل تار و با مضراب می‌نوازند. دارای ۶ وتر اصلی است که دو به دو با یکدیگر همصدا کوک می‌شوند. وسعت معمول صدای آن حدود یک اکتاو و نیم است. کلید نت نویسی آن برای راحتی کلید سل خط دوم است، ولی چون صدادهی حقیقی یک اکتاو بم‌تر از آن است بهتر است از کلید فا خط چهارم استفاده شود.
اجزای اصلی ساز رباب:
یکی از معروف‌ترین آلات موسیقی ایرانی تمبک یا تنبک است. تمبک از سازهای کوبه‌ای است که نام دیگرش ضرب است. از چوب درخت گردو، افرا یا توت به صورت یک تکه در دو قسمت تنه (حجیم‌تر) و نفیر (باریک‌تر) در اندازه‌های مختلف ساخته می‌شود. اغلب تمبک‌های ارکستر در سایز‌های بزرگ و در تک نوازی‌ها در سایز کوچک می‌باشند. نت نویسی تمبک روی حامل سه خطی است به این ترتیب که ناحیه مرکزی پوست روی خط اول، ناحیه میانی روی خط دوم و ناحیه کناری پوست روی خط سوم علامت‌گذاری شده و یا گاهی با حامل‌هایی با خطوط مختلف انجام می‌شود.
اجزای اصلی تمبک:
دف از سازهای کوبه‌ای است که در ساخت آن از چوب، پوست، فلز استفاده می‌شود. بدنه ساز دایره‌ای شکل و قطر دهانه آن حدود ۶۰ سانتی متر است. در طول جداره داخلی در فواصل معین حلقه‌های فلزی نصب شده است.
اجزای اصلی دف:
هم خانواده‌های دف
دایره: نوع کوچک‌تر و مجلسی دف می‌باشد.
دایره زنگی: دارای کمانه چوبی دایره‌ای شکل است که در طول جدار کمانه و در فواصل نزدیک شکاف‌هایی ایجاد شده‌اند و در داخل آن‌ها سنج‌های کوچک مضاعفی نصب شده است.
