سالم نگه داشتن دستگاه گوارش شما، اساس سلامت مطلوب و عملکرد بهینه است. یکی از عوامل تأثیرگذار بر سلامت روده، بیوتیک‌ها هستند. در مقاله زیر به بررسی تأثیر بیوتیک‌ها بر سلامت روده خواهیم پرداخت.
سلامت روده و روده چکه‌کن در طی دو دهه گذشته، مورد توجه بسیاری قرار گرفته‌اند. هزاران مقاله تحقیقاتی نشان‌دهنده ارتباط بین سلامت دستگاه گوارش، سلامت روان و انواع بیماری‌های مزمن هستند. درک آنچه درون دستگاه گوارش ما اتفاق می‌افتد، غالبا می تواند پاسخ‌هایی برای این سوال که چرا سطح عملکرد بهینه‌ای نداریم، ارائه دهد. از این گذشته، دستگاه گوارش ما محل دریافت مواد مغذی است که واحدهای سازنده برای عضله، استخوان، تاندون‌ها، لیگمان‌ها و همچنین انرژی لازم برای عملکرد همه سیستم‌های ارگانی بدن را فراهم می‌کنند.
شاید این عبارت‌ها را شنیده باشید: «همه چیز از روده آغاز می‌شود.» و «شما همان چیزی هستید که می‌خورید.» جمله دقیق‌تر می‌تواند این باشد: «شما همان چیزی هستید که میکروبیوتای روده‌تان می‌خورد.» چون میکروبیوتا از غذایی که شما می‌خورید، تعداد زیادی متابولیت و مواد شیمیایی مهم برای فرآیندهای مختلف متابولیکی تواید می‌کنند. شکی نیست که سالم نگه داشتن روده، یک گام اساسی برای سلامت مطلوب و عملکرد بهینه است.
میکروبیوتا، ارگانیسم‌های واقعی هستند که در جوامع اکولوژیکی (زیست‌بومی) درون روده وجود دارند. آنها شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها می‌باشند. در یک محیط روده سالم، این ارگانیسم‌ها عمدتا هم‌زیست خواهند بود؛ این بدان معناست که آنها فقط بخشی از جامعه روده طبیعی هستند و نقش خود را ایفا می‌کنند. ارگانیسم‌های هم‌زیست، مسئول عملکردهای مهمی هستند مانند افزایش یا کاهش کالری فراهم‌شده از غذا، پشتیبانی از یک سیستم ایمنی سالم، سم‌زدایی از سموم و هورمون‌ها و ساخت مواد مغذی مانند کوکیوتن، فولات، ویتامین B12 و ویتامین K. به این دلیل، حفظ تعادل صحیح آنها بسیار مهم است. هنگامی که از تعادل خارج شوند، برخی از آنها می‌توانند بیماری‌زا شده و در بروز بیماری و یا علائم روده‌ای که بسیاری از مردم از آن رنج می‌برند، نقش داشته باشند.
میکروبیوم انسان شامل تمام میکروبیوتاهای مختلف و همچنین محیط‌هایی است که در آنجا سکونت دارند مانند داخل دستگاه گوارش یا روی سطح پوست. چیزهای بسیاری می‌توانند روی سلامت روده و میکروبیوم، تأثیر بگذارند و بیشتر نام آنها، فُرم‌هایی از صفت «بیوتیک» است که به معنای نشأت گرفته از ارگانیسم‌های زنده می‌باشد.
بیایید به رایج‌ترین آنها نگاهی بیندازیم:
این مورد نیازی به توضیح مفصل ندارد. آنتی‌بیوتیک‌ها داروهایی هستند که برای از بین بردن باکتری‌ها یا جلوگیری از تولید مثل آنها در هر جایی از بدن – بسته به نوع آنتی‌بیوتیک و روش توزیع آن – طراحی شده‌اند. آنها در هنگامیکه مردم از عفونت‌های باکتریایی رنج می‌بردند، در نجات جان افراد بسیاری موثر بوده‌اند. با این وجود، کلمه آنتی‌بیوتیک به داروها محدود نمی‌شود و هر چیزی که توانایی از بین بردن باکتری‌ها را داشته باشد، آنتی‌بیوتیک در نظر گرفته می‌شود یا فعالیتی شبیه آنتی بیوتیک دارد. آنتی‌بیوتیک‌ها فقط در مقابل باکتری‌ها موثر هستند – نه ویروس‌ها. مثلا یک آنتی‌بیوتیک در درمان آنفولانزا کمکی نخواهد کرد.
اما جنبه مثبت موفقیت آنتی‌بیوتیک‌ها فقط بخشی از ماجراست. تأثیرات منفی آنها شامل از بین بردن غیرعمدی برخی از گونه‌های باکتری و تغییر دادن ترکیب میکروبیوتای روده است که باعث اختلال عملکرد میتوکندری و حتی نارسایی میتوکندری می‌شود.
میتوکندری‌ها، نیروگاه‌های کوچکی در درون سلول‌ها هستند که عملکرد ایمنی را تنظیم کرده و با سوزاندن چربی و کربوهیدرات‌ها، انرژی لازم را تأمین می‌کنند. اما خود میتوکندری‌ها، باکتری‌ها قدیمی بجامانده از یک رویداد اندوسیمبیوتیک قبلی هستند؛ این بدان معناست که آنها درست به اندازه عفونت باکتریایی که آنتی‌بیوتیک قصد از بین بردنش را دارد، تحت تأثیر استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها قرار می‌گیرند.
در میان باکتری‌هایی که توسط یک آنتی‌بیوتیک خاص کشته می‌شوند، ارگانیسم‌های باکتریایی مفید نیز وجود دارند که مسئله خوشایندی نیست. استفاده بیش‌ازحد از آنتی‌بیوتیک‌ها در انسان‌ها و حیوانات باعث افزایش مقاومت باکتریایی و نیاز به پیدا کردن راه‌های دیگری برای کنترل موفق عفونت‌های باکتریایی شده است.
پروبیوتیک‌ها، میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که در صورت مصرف گونه‌های صحیح در مقادیر کافی – براساس میکروبیوتای روده فرد و نیازهای خاص او – می‌توانند فواید سلامتی داشته باشند. آنها معمولا پس از استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها بمنظور جایگزینی باکتری‌های مفیدی که ممکن است از بین رفته باشند، تجویز یا توصیه می‌شوند. پروبیوتیک‌ها بعنوان فرمول‌های تجاری به شکل کپسول یا پودر در دسترس هستند اما می‌توانید آنها را از غذاهای تخمیرشده‌ای که پاستوریزه نشده‌اند نیز دریافت کنید مانند کلم ترش، میسو، تمپه، توفو، ماست و کفیر.
به خاطر داشته باشید که ما انسان‌ها هزار تا ۳ هزار گونه مختلف باکتری در میکروبیوم روده طبیعی‌مان داریم؛ مقداری بسیار بیشتر از آنچه هر پروبیوتیک می تواند فراهم کند. با این وجود، مردم به فواید مصرف پروبیوتیک‌ها پی برده و غذاهای تخمیرشده از مدت‌ها قبل به بخشی از رژیم‌های غذایی معمول تبدیل شده‌اند. با اینحال تعریف یک پروبیوتیک نشان می‌دهد که با مهاجرت به بدن میزبان به آن سود می‌رساند و این، جایی است که بسختی می‌توان فهمید آیا مزایای پروبیوتیک‌ها بخاطر زندگی کردن در درون بدن شماست یا صرفا عبور از بدن‌تان و به چالش کشیدن سیستم ایمنی آن! بعنوان مثال در موارد رشد بیش‌ازحد باکتری‌های اضافه مانند دیسبیوز، فضای کافی برای جابجایی پروبیوتیک‌ها وجود ندارد بنابراین آنها فقط از بدن عبور می‌کنند. در این شرایط، پروبیوتیک‌ها ممکن است مانند پاراپروبیوتیک‌ها عمل کنند.
اگرچه هنوز هم بسیاری، باکتری‌های مرده را بعنوان بخشی از خانواده پروبیوتیک طبقه‌بندی می‌کنند اما اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم، اینگونه نیست. بسیاری از مولفه‌های باکتری‌های مرده مانند قطعات دیواره سلولی – حتی اگر باکتری‌ها زنده نباشند – می‌توانند اثرات فیزیولوژیکی مفیدی داشته باشند اما بجای آنکه آنها را پروبیوتیک بنامید، بهتر است از عنوان پاراپروبیوتیک استفاده کنید. این تمایز مهم است زیرا خریداران پروبیوتیک‌های تجاری باید اطمینان داشته باشند که باکتری‌های زنده دریافت می‌کنند. با اینحال بسیاری از شرکت‌ها در هنگام تولید محصولات‌شان از روال‌های صحیح پیروی نمی‌کنند و اکثر پروبیوتیک‌ها در هنگام آزمایش، قادر به نشان دادن هیچ ارگانیسم زنده‌ای نیستند.
پری بیوتیک‌ها، مواد غذایی، فیبرها و مواد مغذی هستند که می‌توانند باعث رشد یا فعالیت میکروارگانیسم‌ها در دستگاه گوارش شوند. همه فیبرها، فعالیت پری‌بیوتیک ندارند زیرا برای رسیدن به روده بزرگ – جایی که می توانند باکتری‌های خوب که بعنوان پری‌بیوتیک طبقه بندی می‌شوند را تغذیه کنند – باید بصورت هضم‌نشده از دستگاه گوارش عبور نمایند.
فیبرهای پری‌بیوتیک بطور کلی الیاف غیر قابل هضمی مانند فروکتان‌ها، گالاکتو-الیگوساکاریدها، اینولین، لاکتولوز و نشاسته مقاوم هستند که بعنوان غذا برای باکتری‌های حاضر در روده بزرگ بکار می‌روند. فیبرها در آنجا به اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه تبدیل می‌شوند که انرژی لازم برای سلول‌های پوشاننده روده بزرگ را فراهم می‌کنند و در جلوگیری از اختلالات متابولیکی مانند کبد چرب نقش دارند.
از آنجا که پری‌بیوتیک‌ها غذای باکتری‌ها هستند، باکتری‌های روده کوچک را نیز – در صورت وجود – تغذیه خواهند کرد؛ این امر، اغلب باعث می‌شود که افراد احساس بدتری پیدا کنند.
سین‌بیوتیک، یک اصطلاح بکاررفته برای مکمل‌های غذایی است که پری‌بیوتیک‌ها و پروبیوتیک‌ها را در یک محصول ترکیب می‌کنند. تعداد زیادی از آنها در بازار وجود دارند. بسیاری از مکمل‌های پروبیوتیک حاوی پری‌بیوتیک‌هایی مانند اینولین یا فروکتو-الیگوساکاریدها برای کمک به رشد پروبیوتیک‌ها در مکمل هستند. آنها از نظر فنی، سین‌بیوتیک محسوب می‌شوند.
اینها غذاها یا ترکیبات گیاهی هستند که می‌توانند تعادل میکروارگانیسم‌های موجود در محیط طبیعی دستگاه گوارش را اصلاح کنند، از تعادل سالم و تنوع آنها پشتیبانی نمایند و جلوی بیماری‌زا شدن آنها را بگیرند. این امر برای سالم نگه داشتن ما بسیار مهم است. ما بدلیل آنتی‌بیوتیک‌های موجود در زنجیره غذایی‌مان و مصرف بیش‌ازحد هله‌هوله‌ها که مملو از مواد شیمیایی و نگهدارنده‌ها هستند، تنوع بسیاری از جمعیت باکتریایی روده‌مان را از دست داده‌ایم. بعلاوه رژیم‌های غذایی از زمان انقلاب صنعتی با مصرف کمتر فیبر و پالپ، پوست و دانه‌ها و مصرف بیشتر آب‌میوه و شکر، تغییرات قابل‌توجهی کرده‌اند. پوست‌های محصولات پرورش‌یافته بصورت ارگانیک غالبا در یک میکروبیوم پوشیده شده‌اند که می‌تواند گلیفسفات‌های موجود روی محصولات غیرارگانیک را مختل کند بنابراین اگر غذای غیرارگانیک بخورید، ممکن است مورد حمله شیمیایی گلیفسفات‌ها قرار بگیرید که ثابت شده بجای فراهم کردن مزیت باکتری‌های روی پوست‌ها، در این میکروبیوم اختلال ایجاد می‌کنند.
ممکن است شما از یک رژیم غذایی متعادل پیروی کنید اما لزوما متنوع نباشد. با وجود محصولاتی که بدلیل روش‌های کشاورزی نوین مانند کشت بدون خاک و ذخیره‌سازی طولانی‌مدت، در تمام طول سال در دسترس هستند، ما عادت خوردن میوه‌ها و سبزیجات محلی را در فصل خودشان فراموش کرده‌ایم. این بدان معناست که بستر لازم را برای ایجاد تنوع در میکروبیوم خود فراهم نمی‌کنیم و به احتمال زیاد بجای مدبیوتیک‌های گیاهی طبیعی، جریان ثابتی از قندها را دریافت می‌نماییم.
برای اینکه یک محصول بتواند تعادل میکروارگانیسم‌ها را بهبود ببخشد، باید قادر باشد ارگانیسم‌های نامطلوب را کاهش و همچنین ارگانیسم‌های مطلوب‌تر را افزایش دهد. مواد غذایی و اجزای گیاهی که خواص مدبیوتیک دارند، شامل پلی‌فنول‌ها هستند؛ آنها ترکیبات ارگانیکی هستند که توسط گیاهان، میوه‌ها و سبزیجات بعنوان دفاعی در مقابل پاتوژن‌ها و حشرات ساخته می‌شوند. همه پلی‌فنول‌ها بطور یکسان هضم، متابولیزه و جذب نمی‌شوند؛ به همین دلیل است که برخی ممکن است ویژگی‌های مدبیوتیک بهتری نسبت به بقیه داشته باشند.
پلی‌فنول‌ها نیز بسته به اندازه و ترکیب‌شان ممکن است بطور متفاوتی جذب شوند. بعنوان مثال، پلی‌فنول‌های مولکولی کوچکتر عمدتا در روده کوچک جذب می‌شوند؛ جایی که ممکن است اثرات مفید سیستمیک بیشتری داشته باشند. در حالیکه پلی‌فنول‌های پیچیده‌تر تمایل به دور زدن جذب دارند و سفر خود را به روده بزرگ یا کولون ادامه می‌دهند؛ جایی که باکتری‌ها، آنها را بیشتر متابولیزه می‌کنند تا مشتقاتی مانند اسید بنزوئیک که دارای خواص ضدمیکروبی است را تشکیل دهند. بعبارت دیگر، تمام پلی‌فنول‌ها یکسان نیستند و همه آنها ویژگی‌های مدبیوتیک از خود نشان نمی‌دهند.
گیاهان پرورش‌یافته بصورت ارگانیک معمولا مقادیر بیشتری از ترکیبات پلی‌فنولیک دارند چون فاقد علف‌کش‌ها و سموم دفع آفات – که در مقابل بیماری‌ها و حشرات از آنها محافظت می‌کند – هستند. درنتیجه برای محافظت از خودشان، پلی‌فنول‌های بیشتری تولید می‌کنند. قسمت اعظم این پلی‌فنول‌های محافظ در پوست و غلاف سبزیجات و میوه‌ها وجود دارد و ممشخص شده که به رشد گونه‌های باکتروئیدها – بجای گونه‌های فیرمیکوت‌ها – در روده کمک می‌کنند. همچنین ثابت شده که آنها رشد بیفیدوباکتریا را افزایش و رشد گونه‌های مضرتری مانند کلستریدیا پرفرینژن‌ها را کاهش می‌دهند.
بنابراین مدبیوتیک‌ها در اصل، پتانسیل کاهش میکروارگانیسم‌های مضر و همچنین افزایش گونه‌های مفید با خاصیت ضدالتهابی را دارند.
