تاریخچه صنعت پرداخت در ایران و جهان پر از فراز و نشیب های مختلف است تا در نهایت حوزه پرداخت به شکل کنونی خود تبدیل شده و موجب تسریع بخشیدن به فعالیت های روزمره ی ما شده است. در این مقاله از پی فا به تشریح کاملی از تاریخچه ی این صنعت می پردازیم.
صنعت پرداخت ترکیبی از نهاد های مختلف است که در طول فرآیند تراکنش پرداخت با یکدیگر تعامل دارند. شبکه های کارت های بانکی و اعتباری، برنامه های پرداخت، درگاه های پرداخت، نهادهایی هستند که نقش ویژه ای را در چرخه صنعت پرداخت ایفا می کنند. صنعت پرداخت ایران، اکوسیستمی است که به سرعت در حال تغییر است. دگرگونی های این سیستم به دلیل معرفی روش های پرداختی جدید، ادغام تکنولوژی و فناوری های جدید، به طور پیوسته در جریان است. همچنین با پیشرفت تکنولوژی، شاهد هستیم که شرکت های فناوری پرداخت الکترونیک، نقش مهم تری در صنعت پرداخت دارند.
تاریخچه صنعت پرداخت در جهان برای اولین بار به سال ۱۹۱۸ میلادی باز می گردد. در این دوره پول الکترونیک برای اولین بار توسط بانک های فدرال رزرو آمریکا استفاده شد. بانک آمریکا اولین موسسه مالی بود که تصمیم گرفت خدمات مالی و بانکی خود را توسط کامپیوتر انجام دهد. تاریخچه ساخت اولین دستگاه های خودپرداز در جهان نیز به سال ۱۹۳۹ باز می گردد، که در ابتدا با استقبال خوبی مواجه نشد. نسل جدید خودپرداز ها و ماشین های پولی بار دیگر در سال ۱۹۷۳ ساخته شدند و برای اولین بار توسط بانک ها و سازمان ها و سایر موسسات مالی مورد استفاده قرار گرفتند.
در سال ۱۹۹۴ میلادی بانک ها و موسسات مالی برای انجام خدمات و فعالیت های خود، از اینترنت استفاده کردند. تعداد بانک ها و موسساتی که برای خدمات خود از اینترنت استفاده می کردند، در سال ۱۹۹۵ به ۲۴ عدد رسید. اما استفاده از اینترنت به این اعداد محدود نشد و در طی دو سال، استفاده از خدمات بانکداری اینترنتی و الکترونیک به ۸۰۰ بانک افزایش یافت. پس از رایج شدن خدمات بانکداری اینترنتی، تمامی بانک ها در سراسر جهان به صورت تدریجی اقدام به حذف چک ها و خدمات کاغذی کردند و یک سیستم تمام اتوماتیک را جایگزین آن کردند. با پیشرفت روز افزون سیستم ها و خدمات بانکداری در حوزه پرداخت جهانی و اضافه شدن قابلیت هایی مانند پردازش و دسته بندی اتوماتیک اطلاعات و داده ها توسط کامپیوترها و فناوری OCR در سیستم های بانکداری و مالی، استفاده از سیستم های کامپیوتری بیش از پیش رایج شد.
فعالیت الکترونیک صنعت پرداخت ایران نیز از سال 1350 شمسی شروع شد. اندکی پس از اختراع اولین دستگاه های خودپرداز در جهان، بانک تهران با خرید تعدادی از آن ها و نصب و راه اندازی این دستگاه ها، به حوزه پرداخت الکترونیک ورود کرد. استفاده از دستگاه های خودپرداز در دهه ۵۰ شمسی مورد استقبال قرار نگرفت. در اواسط دهه ۷۰، با تولید نسل جدیدی از دستگاه های خود پرداز و ورود آن ها به کشور، بانک ها و موسسات مالی دیگر شروع به استفاده از این دستگاه ها کردند. طی مدت زمان کوتاهی به دلیل افزایش تقاضا از سمت کاربران، این سرویس ها جایگزین ویژه ای برای ابزار های پرداخت شدند. با رونق یافتن سیستم خدمات بانکداری الکترونیک، بانک ها و موسسات مالی خدمات خود را به صورت غیر حضوری به مردم ارائه دادند. بانک ها و موسسات مالی در این دوره با چالش هایی مانند تامین کارت ها و دستگاه های ATM، نصب، نگه داری، پول گذاری و امنیت دستگاه های خودپرداز، چاپ و پشتیبانی کارت ها و … مواجه بودند.
در سال های بعدی با به وجود آمدن شبکه شتاب بانک مرکزی، پیشرفت چشمگیری در شبکه الکترونیکی بانک ها و موسسات مالی ایجاد شد. با ظهور سیستم های جدید در صنعت پرداخت ایران، بیشتر مردم بانک هایی را انتخاب می کردند که عضو شبکه شتاب باشند. پس از این دوره و ایجاد شبکه های شتاب بین بانکی، شرکت های ارائه دهنده خدمات پرداخت الکترونیکی، خدمات جدیدی را به دارندگان کارت های اعتباری بانکی ارائه کردند. ارائه این خدمات، موجب اتصال کارت های بانکی به دستگاه های Pos، درگاه پرداخت الکترونیک و… شد.
صنعت پرداخت در ایران از اواخر سال ۱۳۸۲ روند رو به رشدی را آغاز کرده است و با سرعت بالایی به پیشرفت خود ادامه می دهد. بانکداری امروزه کشور مدیون خدمات و تکنولوژی های صنعت پرداخت است، که قابلیت های ویژه ای را به سیستم بانکداری الکترونیک افزوده است. در خلال سال های ۱۳۹۰، شرکت شاپرک به عنوان یکی از نهاد های اجرایی بانک مرکزی راه اندازی شد. این شرکت با نظارت بر PSPها، نظام پرداخت الکترونیک را به طور دقیق و مشخصی تعریف کرد و نابسامانی های موجود در این حوزه را سامان داد. این سیستم همچنین نقش مهمی در ایجاد و سازمان دهی درگاه های پرداخت در کسب و کارهای اینترنتی و آنلاین داشت. پی فا یکی از درگاه های پرداخت اینترنتی با امنیت بالا است که سرویس های مختلفی از قبیل درگاه اشتراکی، فرم پرداخت، تسویه خودکار و … را در تمامی ساعات شبانه روز به مشتریان خود ارائه می دهد.
زیرساخت های فنی صنعت پرداخت الکترونیک را شرکت های PSP ارائه می دهند. فراهم کردن پلتفرم های فنی پرداخت الکترونیک، فراهم کردن روش های پرداخت چند گانه از طریق درگاه های پرداخت مختلف و اتصال به فروشگاه های آنلاین و همچنین ارائه ابزارهایی برای جلوگیری از کلاهبرداری از حساب های مشتریان، از جمله مهمترین وظایف شرکت های PSP محسوب می شوند.
همچنین طبق گزارش های اداره نظام های پرداخت بانکی در رابطه با بانک ها، ابزارهای الکترونیکی، تجهیزات و شرکت های ارائه دهنده خدمات پرداخت الکترونیک (PSP) نظام پرداختی کشور را تشکیل می دهند. بخشی دیگر از نظام پرداختی کشور را شرکت شاپرک، که با عنوان شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت شناخته می شود، تشکیل می دهد. این شرکت از لحاظ حقوقی، سیستمی از نظام بانکی کشور شناخته می شود.
