بواسیر یا هموروئید یکی از شایعترین مشکلات ناحیه مقعد است و بسیاری از افراد، بهویژه کسانی که سبک زندگی کمتحرک دارند، دچار آن میشوند. بیرون زدگی بواسیر که معمولاً در هموروئید داخلی درجه ۳ و ۴ دیده میشود یکی از وضعیتهایی است که بیشترین نگرانی و درد را برای بیمار ایجاد میکند. در این حالت، بافت هموروئیدی از داخل کانال مقعد بیرون میزند و ممکن است هنگام دفع یا حتی در زمان ایستادن و حرکت، دردناک یا خونریزیدهنده شود.
با وجود اینکه بیرون زدگی بواسیر میتواند آزاردهنده و نگرانکننده باشد، خوشبختانه امروزه روشهای درمانی بسیار مؤثری وجود دارد که میتواند علائم را کنترل یا کاملاً برطرف کند؛ از درمانهای خانگی و دارویی گرفته تا تکنیکهای پیشرفته مثل لیزر. در این مقاله تلاش شده تمام مراحل درمان بواسیر، به زبانی ساده اما علمی و قابل اعتماد ارائه شود تا خواننده بتواند بر اساس شرایط خود تصمیم درستی بگیرد.
بواسیر زمانی بیرون میزند (Prolapse) که بافت وریدی داخل کانال مقعد تحت فشار شدید قرار بگیرد و از دهانه مقعد خارج شود. این وضعیت بیشتر در هموروئید داخلی دیده میشود.
بیرونزدگی ممکن است:
خودبهخود برگردد (درجه ۲)
با دست جا زده شود (درجه ۳)
اصلاً جا نرود و بیرون بماند (درجه ۴)
در حالات پیشرفته، پوست ناحیه ملتهب، متورم و دردناک میشود و فرد در هر بار نشستن یا دفع احساس ناراحتی شدید میکند. در برخی موارد، لخته خون داخل بواسیر ایجاد میشود (ترومبوزه) که درد آن بسیار شدیدتر است و نیاز به مداخله فوری دارد.
بیرون زدگی بواسیر زمانی اتفاق میافتد که بافت هموروئیدی داخلی از دهانه مقعد خارج شود و دیگر بهطور طبیعی داخل برنگردد یا فقط با فشار دست جا بیفتد. این وضعیت معمولاً با مجموعهای از علائم مشخص همراه است که شناخت آنها به تشخیص سریعتر و انتخاب درمان مناسب کمک میکند.
در ابتدا اغلب بیماران احساس یک توده نرم و مرطوب در دهانه مقعد دارند؛ تودهای که هنگام دفع بیشتر بیرون میآید و پس از پایان دفع یا خودبهخود برمیگردد یا نیاز به کمک دست دارد. این یکی از اولین نشانههای بواسیر است. با پیشرفت بیماری، این توده بزرگتر، سفتتر و دردناکتر میشود و گاهی حتی در حالت ایستاده یا راهرفتن هم بیرون میماند.
خونریزی روشن هنگام دفع یکی دیگر از نشانههای شایع است. این خون معمولاً روی دستمال یا سطح مدفوع دیده میشود و به دلیل آسیبپذیری بافت بیرون زده ایجاد میگردد. علاوه بر خونریزی، افراد دچار این مشکل اغلب سوزش و خارش شدید را تجربه میکنند؛ زیرا تماس مداوم توده با لباس زیر و رطوبت ناحیه باعث تحریک بیشتر پوست میشود.
احساس رطوبت یا ترشح مخاطی نیز علامت دیگری است که بسیاری از بیماران را آزار میدهد. گاهی این ترشحات بوی ناخوشایند دارند و باعث ناراحتی روانی و اجتماعی فرد میشوند. در موارد شدیدتر، بیمار هنگام دفع احساس میکند روده بهطور کامل تخلیه نشده یا به دلیل گیر کردن توده، اجبار به زور زدن پیدا میکند؛ موضوعی که بیماری را تشدید میکند.
اگر بیرون زدگی به مرحله ترومبوزه برسد، یعنی لخته خون داخل بواسیر تشکیل شود، درد ناگهانی و شدید، تغییر رنگ توده به بنفش یا کبود و تورم قابلتوجه رخ میدهد که نیازمند بررسی فوری است.
در مجموع، علائمی مانند توده بیرون زده، درد، خونریزی، سوزش، ترشح مخاطی و احساس ناراحتی هنگام نشستن مهمترین نشانههای بیرون زدگی بواسیر هستند و در صورت مشاهده آنها باید برای تشخیص دقیق و جلوگیری از پیشرفت بیماری، معاینه پزشکی انجام شود.
بواسیر در اصل رگهای خونی طبیعی داخل کانال مقعد است که وقتی تحت فشار زیاد و طولانی قرار میگیرند، متورم و بزرگ میشوند. اگر این فشارها ادامه پیدا کند و دیواره بافتی که این رگها را نگه میدارد شل شود، بهتدریج بافت هموروئیدی از جای خود سر میخورد و به سمت بیرون حرکت میکند؛ تا جایی که در نهایت از دهانه مقعد خارج میشود و به آن میگوییم «بیرون زدگی بواسیر».
این بیرون زدگی معمولاً یکشبه اتفاق نمیافتد؛ بلکه نتیجه سالها عادتهای غلط (مثل یبوست مزمن، نشستن طولانی، زور زدن هنگام دفع و…) است. هر بار که برای دفع فشار زیادی وارد میکنیم، رگها کمی بیشتر کش میآیند و بافت نگهدارنده ضعیفتر میشود تا جایی که دیگر توان نگه داشتن هموروئید در داخل مقعد را ندارد. در زیر مهمترین عللی که میتوانند باعث چنین مشکلی شوند را برای شما لیست کرده ایم:
یبوست مزمن و زور زدن هنگام دفع:
شایعترین علت است. دفع سخت و طولانی، فشار مستقیم و مکرر روی عروق داخل مقعد وارد میکند و باعث شل شدن بافت نگهدارنده و بیرون زدگی میشود.
نشستن طولانیمدت (بهخصوص روی توالت یا پشت میز):
نشستن طولانی جریان خون در لگن و ناحیه مقعد را مختل میکند و باعث اتساع وریدی و تشدید بواسیر میشود.
بارداری و زایمان طبیعی:
وزن جنین، افزایش فشار داخل شکم و فشار شدید هنگام زور زدن در مرحله زایمان، همگی میتوانند بواسیر داخلی را به سمت بیرون هل بدهند.
چاقی و اضافه وزن:
بهخصوص چربی شکمی، فشار دائمی روی لگن و عروق مقعد ایجاد میکند و شانس بیرون زدگی را بالا میبرد.
بلند کردن اجسام سنگین و ورزشهای پرفشار:
وزنهبرداری غیر اصولی یا کارهای بدنی سنگین، هر بار فشار داخل شکم را بالا میبرد و مانند زور زدن هنگام دفع عمل میکند.
رژیم غذایی کم فیبر و کم آب:
باعث سفت شدن مدفوع، یبوست و در نهایت فشار بیشتر هنگام دفع میشود؛ یعنی همان چرخهای که به بیرون زدگی ختم میشود.
سرفههای مزمن، بیماریهای ریوی یا کبدی:
سرفه طولانی یا افزایش فشار وریدی (مثلاً در سیروز کبدی) میتواند روی عروق ناحیه مقعد اثر بگذارد و به مرور باعث بروز یا تشدید بواسیر بیرون زده شود.
بهطور خلاصه، هر عاملی که فشار مکرر، طولانی یا ناگهانی روی عروق و بافتهای اطراف مقعد وارد کند، میتواند زمینهساز بیرون زدن بواسیر باشد. تغییر این عادتها، هم در درمان و هم در پیشگیری از عود، نقش کلیدی دارد.
بواسیر بیرون زده، بهخصوص وقتی به درجات پیشرفتهتر (درجه ۳ و ۴) میرسد، معمولاً با روشهای خانگی بهطور کامل درمان قطعی نمیشود؛ اما این به این معنا نیست که درمان خانگی هیچ نقشی ندارد. در مراحل خفیفتر، یا در زمانهایی که علائم شعلهور میشوند (درد، سوزش، خارش، التهاب)، روشهای خانگی میتوانند بهطور قابلتوجهی درد و ناراحتی را کم کنند، از یبوست جلوگیری کنند و جلوی بدتر شدن وضعیت را بگیرند.
بنابراین:
اگر بواسیر بیرون زده خفیف باشد و قابل برگشت باشد، مراقبتهای خانگی میتواند واقعاً کمککننده باشد.
اما اگر توده بزرگ، سفت، دردناک، تغییررنگداده یا دائماً بیرون مانده است، معمولاً به درمان پزشکی (لیزر یا جراحی) نیاز است و نباید فقط به درمان خانگی اکتفا کرد.
روشهای خانگی کمک کننده در بواسیر بیرون زده:
حمام سیتز (نشستن در آب گرم)
روزی ۲–۳ بار، هر بار ۱۰–۱۵ دقیقه در لگن یا وان کمعمق آب گرم بنشینید. این کار عضلات اطراف مقعد را شل میکند، التهاب و درد را کاهش میدهد و جریان خون را بهتر میکند.
افزایش مصرف فیبر در رژیم غذایی
میوهها (مثل آلو، کیوی، انجیر)، سبزیجات، غلات کامل، جو دوسر و حبوبات کمک میکنند مدفوع نرم شود و دفع بدون زور زدن انجام شود؛ یعنی مهمترین عامل تشدید بواسیر کنترل میشود.
نوشیدن آب و مایعات کافی
حداقل ۸ لیوان آب در روز به همراه دمنوشهای ملایم، نقش مهمی در جلوگیری از یبوست دارد. فیبر بدون آب کافی، خودش میتواند یبوست را بدتر کند.
پرهیز از زور زدن و نشستن طولانی در توالت
زمان حضور در سرویس را کوتاه کنید (ترجیحاً کمتر از ۳–۵ دقیقه) و از فشار آوردن به خود هنگام دفع پرهیز کنید. نشستن طولانی روی توالت فشار را روی عروق مقعد بیشتر میکند.
استفاده از کمپرس سرد
قرار دادن کمپرس سرد (نه یخ مستقیم) روی ناحیه به مدت چند دقیقه میتواند تورم و درد را کاهش دهد. حتماً بین یخ و پوست، گاز استریل یا پارچه نازک قرار دهید.
پرهیز از غذاهای محرک
غذاهای خیلی تند، پرادویه، سرخشده، فستفودها و نوشابههای گازدار میتوانند علائم را تشدید کنند. در دوره تشدید علائم بهتر است مصرف اینها محدود شود.
استفاده از پمادها و شیافهای موضعی تجویزی
پمادهای حاوی بیحسکننده ملایم (مثل لیدوکائین) یا ضدالتهاب (مثل هیدروکورتیزون) که توسط پزشک تجویز میشوند میتوانند درد، خارش و التهاب را کاهش دهند؛ اما باید بدانیم که اینها بیشتر برای کنترل علائم هستند، نه حذف کامل بواسیر بیرون زده.
در نهایت، درمان خانگی را میتوان بهعنوان مرحله اول کمک به خود یا پشتیبان درمان اصلی در نظر گرفت، نه جایگزین کامل درمان تخصصی؛ مخصوصاً اگر بیرون زدگی شدید، دائمی، همراه با خونریزی یا درد شدید باشد. در چنین مواردی، تأخیر در مراجعه به پزشک فقط درمان را سختتر و طولانیتر میکند.
درمان دارویی بواسیر بیرون زده بیشتر برای کاهش علائم بهکار میرود، نه درمان کامل. یعنی پمادها و قرصها معمولاً میتوانند درد، التهاب، سوزش، خارش و خونریزی را کم کنند و شرایط بیمار را بهتر کنند، اما اگر بواسیر در مرحله بیرونزدگی پیشرفته باشد، بهتنهایی قادر به برگرداندن توده یا رفع کامل مشکل نیستند. با این حال، مصرف صحیح داروها نقش مهمی در کنترل علائم، جلوگیری از پیشرفت بیماری و آمادهسازی بیمار برای درمان قطعی دارد.
در ادامه مهمترین قرصها و پمادهای مفید برای بواسیر بیرون زده معرفی شدهاند:
۱. قرص وینوتون (Venotonic)
داروهای وینوتون مانند دایفلون، ونوویتال، هموروستاز، دافلون باعث تقویت دیواره عروق و کاهش التهاب میشوند.
کمک میکنند:
تورم کمتر شود
خونریزی کاهش یابد
فشار روی عروق کم شود
این داروها در همه درجات بواسیر، بهخصوص بیرون زده، بسیار مؤثر هستند.
۲. مسکنهای ساده و ضدالتهابها
مانند ایبوپروفن، ژلوفن یا استامینوفن (طبق تجویز پزشک).
این داروها درد ناشی از بیرون زدگی و تورم را کم میکنند.
۳. ملینها (برای جلوگیری از یبوست)
ملینها در درمان بواسیر بیرون زده نقش حیاتی دارند، زیرا فشار هنگام دفع، اصلیترین عامل تشدید بیماری است.
بهترین گزینهها:
پودر پسلیوم (فیبر محلول)
پلیاتیلن گلایکول (PEG)
شربت لاکسیژل
ملینهای اسموتیک ملایم
این داروها باعث نرم شدن مدفوع و دفع بدون درد میشوند.
۱. پماد آنتیهموروئید
یک ترکیب چندگانه شامل ضدالتهاب خفیف، ترمیمکننده و بیحسکننده.
کمک میکند:
التهاب کم شود
سوزش و خارش کاهش یابد
بیشتر برای بواسیر خفیف تا متوسط مناسب است.
۲. پماد لیدوکائین (ضد درد موضعی)
برای کنترل درد و سوزش بسیار مؤثر است، ویژه مواقعی که بواسیر بیرون زده دردناک است. البته این درمان قطعی نیست و فقط علائم را کم میکند.
۳. پماد هیدروکورتیزون
یک ضدالتهاب قوی موضعی که تورم، خارش و سوزش را بهسرعت کاهش میدهد.
اما:
نباید طولانیمدت استفاده شود
فقط با تجویز پزشک مناسب است
۴. پماد نیتروگلیسیرین
بیشتر برای شقاق استفاده میشود، اما گاهی پزشکان برای کاهش اسپاسم عضلات مقعد در کنار درمان بواسیر هم استفاده میکنند.
باعث کاهش درد هنگام دفع میشود.
۵. پماد آنتیبیوتیک (در صورت ترشح یا التهاب زیاد)
مثل پماد جنتامایسین یا موپیروسین؛ فقط زمانی استفاده میشود که احتمال عفونت وجود داشته باشد. فقط به یاد داشته باشید خودسرانه مصرف نشود.
اگر بیرونزدگی هنوز در مراحل متوسط باشد، پزشک ممکن است یکی از روشهای زیر را پیشنهاد کند:
۱. رابربند (بستن با کش)
در این روش یک حلقه کوچک لاستیکی روی پایه هموروئید قرار داده میشود تا جریان خون قطع و توده خشک شده و بیفتد.
مناسب برای:
هموروئید داخلی درجه ۲ یا ۳
موارد خونریزی بدون التهاب شدید
نتایج معمولاً خوب است ولی احتمال عود وجود دارد.
۲. اسکلروتراپی
تزریق ماده مخصوص به داخل بافت بواسیر برای کوچک شدن آن که معمولاً برای موارد خفیف کاربرد دارد.
۳. کوآگولاسیون با مادون قرمز
برای کاهش اندازه بواسیرهای داخلی درجه ۱ و ۲ است.
وقتی بواسیر به مرحله بیرون زدگی میرسد، یعنی بافت هموروئیدی آنقدر بزرگ و متورم شده که دیگر درمانهای خانگی و دارویی نمیتوانند آن را به حالت طبیعی برگردانند. در چنین شرایطی، روشهای جراحی و لیزری اصلیترین و مؤثرترین گزینههای درمان محسوب میشوند. انتخاب روش مناسب به شدت بیرونزدگی، وجود یا عدم وجود لخته خون، وضعیت عمومی بیمار و تشخیص تخصصی پزشک بستگی دارد. هدف تمام این روشها کاهش فوری علائم، از بین بردن بافت آسیبدیده و جلوگیری از عود مجدد بیماری است.
در سالهای اخیر، روشهای کمتهاجمی و مبتنی بر لیزر به دلیل درد کمتر، بهبود سریعتر و کاهش عوارض جانبی، جایگاه ویژهای در درمان بواسیر بیرونزده پیدا کردهاند. با این حال، برخی روشهای جراحی سنتی نیز همچنان در موارد شدید یا پیچیده بهترین انتخاب هستند.
در این روش، از انرژی متمرکز لیزر برای جمعکردن و نابود کردن بافت هموروئیدی استفاده میشود. لیزر بدون برش وسیع، با کمترین خونریزی و معمولاً با بیحسی موضعی انجام میشود. دوران نقاهت نسبت به جراحی سنتی کوتاهتر است و بیمار معمولاً طی یک تا سه روز قادر به بازگشت به فعالیتهای روزمره خواهد بود. به همین دلیل، لیزر یکی از محبوبترین درمانها برای بواسیر بیرونزده به شمار میرود.
این روش کلاسیک شامل برداشتن کامل بافت بواسیر است. در مواردی که بیرونزدگی شدید، مقاوم یا همراه با لخته بزرگ باشد، جراحی سنتی یکی از مطمئنترین انتخابهاست. به دلیل برش وسیعتر، دوران نقاهت کمی طولانیتر است و بیمار نیاز به مراقبت بیشتری دارد؛ با این حال نتیجه درمانی آن بسیار قطعی است.
در این روش، با استفاده از دستگاه استاپلر، بافت بواسیر به داخل کشیده میشود و جریان خون آن قطع میگردد. این کار باعث کاهش اندازه بواسیر و رفع بیرونزدگی میشود. استاپلر درد کمتری نسبت به هموروئیدکتومی ایجاد میکند و برای هموروئیدهای داخلی درجه ۳ انتخاب مناسبی است؛ اما در برخی بیماران احتمال عود وجود دارد.
اگرچه برای بواسیرهای بیرونزده شدید مناسب نیست، اما در مواردی که بیرونزدگی جزئی است، بستن حلقه لاستیکی در پایه بواسیر میتواند باعث خشکشدن و افتادن بافت شود. این روش ساده، کمهزینه و مناسب هموروئید داخلی درجه ۲ و برخی موارد درجه ۳ است، ولی برای بیرونزدگی دائمی یا لختهدار توصیه نمیشود.
در این تکنیک از نور مادونقرمز برای ایجاد گرما و تخریب بافت بواسیر استفاده میشود. این روش بیشتر برای هموروئیدهای داخلی خفیف کاربرد دارد و در درمان بیرونزدگیهای شدید نقش محدودی دارد، اما در برخی موارد بهعنوان کمکدرمان پیشنهاد میشود.
در مجموع، انتخاب بهترین روش به شرایط بیمار و تشخیص پزشک بستگی دارد، اما در اغلب بیماران با بیرونزدگی قابلتوجه، لیزر هموروئید و هموروئیدکتومی سنتی مطمئنترین و مؤثرترین درمانها به شمار میروند و کمک میکنند بیمار برای همیشه از درد، خونریزی و ناراحتی رهایی پیدا کند.
برای بیمارانی که با بیرون زدگی بواسیر شدید، خونریزی مداوم یا درد هنگام دفع مراجعه میکنند، انتخاب نوع جراحی بسیار اهمیت دارد. بسیاری از این افراد بهدلیل مشغله کاری یا ترس از جراحی سنتی، روشهای کمتهاجمی مثل لیزر را ترجیح میدهند.
در تهران، دکتر سعید نجاری از پزشکانی است که بهطور تخصصی در حوزه لیزر بیماریهای نشیمنگاهی فعالیت دارد و تجربه بالایی در درمان بیرون زدگی بواسیر با لیزر دارد؛ به همین دلیل بسیاری از بیماران پس از مشاوره با ایشان تصمیم میگیرند روش لیزر را انتخاب کنند.
چه لیزر انجام دهید، چه جراحی، چه روش غیرجراحی، مراقبتها نقش بسیار مهمی در جلوگیری از عود دارند.
نکات مهم:
مصرف فیبر زیاد
نوشیدن آب کافی
حمام سیتز
پرهیز از نشستن طولانی
عدم زور زدن هنگام دفع
فعالیت بدنی منظم
پرهیز از غذاهای تند یا چرب
مصرف منظم داروهای تجویزی
و به یاد داشته باشید که درمان کامل بدون اصلاح سبک زندگی ماندگار نیست.
بیرون زدگی بواسیر مشکلی است که میتواند زندگی روزمره را مختل کند. اگرچه روشهای خانگی میتوانند در مراحل اولیه مؤثر باشند، اما بیرونزدگیهای درجه ۳ و ۴ اغلب نیاز به درمان پزشکی و گاهی لیزر یا جراحی دارند.
مهمترین نکته این است که فرد بیماری را نادیده نگیرد و پیش از پیشرفت علائم، برای معاینه و انتخاب روش درمان مناسب اقدام کند. امروزه با وجود روشهای کمتهاجمی مثل لیزر هموروئید، درمان بسیار سریعتر، کمدردتر و مؤثرتر از گذشته انجام میشود.
با رعایت توصیههای پزشکی، اصلاح سبک زندگی و پیگیری درمان، میتوان بهطور کامل از درد، خونریزی و ناراحتی بواسیر بیرونزده خلاص شد و کیفیت زندگی را بازگرداند.
